قرآن، بزرگترین و مقدس‌ترین گنجینهٔ قدسی و ذخیرهٔ معنوی، و قلب تپندهٔ جهان اسلام است. در میان کتب مقدس و آسمانی نیز بی‌همتاست. و سنگ بنای تمدن اسلامی و سلسله‌جنبان یکی‌از بزرگترین انقلاب‌های معنوی جهان است و هم‌چنان روشنی‌بخش حیات فرهنگی جهان اسلام شمار می‌شود.
البته این روشنی‌بخشی و انقلاب‌آوری تنها با تلاوت ظاهری حاصل نمی‌آید بلکه با تأمل در معانی قرآن و باریک‌شدن در مفاهیم آن به‌دست می‌آید.
خدای متعال در بیان هدف نزول قرآن می‌فرماید: [كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ](ص: ۲۹)؛ «قرآن» کتاب مبارکی است که بر تو فروفرستادیم تا در آیات آن تدبر کنند و خردمندان پند پذیرند.
در این آیه به صراحت تمام مقصد از نزول قرآن، تدبر در آیات عنوان شده است؛ زیرا تدبر در کتاب خدا کلید همهٔ علوم و معارف و سرچشمهٔ هر خیر و برکتی در زندگی است. با تدبر در معانی واژگان قرآن، درخت ایمان تنومند و پر برگ و پر بار می‌شود.
آدمی با تدبر در قرآن، پروردگار و خالق و مالکش را خوب می‌شناسد و راه رسیدن به سعادت دو جهان را پیدا می‌کند. به فضل تدبر در قرآن دوستان و دشمنان واقعی را می‌شناسد و توان تشخیص خیر و شر به او عطا می‌شود. از خصلت‌هایی که آدمی را به سرحد کمال می‌رساند یا به حضیض ذلت می‌کشاند به‌خوبی اطلاع می‌یابد…
امام ابن‌قیم جوزیه رحمهالله می‌نویسد: «هدف از قرائت قرآن، فهمیدن آیه‌ها و تدبر و تفقه در مفاهیم آن و عمل‌کردن به محتوایش است. تلاوت و حفظ آیه‌ها نردبانی برای رسیدن به فهم معانی و مفاهیم قرآن است. چنان‌که یکی‌از گذشتگان نیک امت گفته است: «نَزَلَ القُرآنُ لِيُعمَل به، فاتِّخِذُوا تلاوتَه عملاً»؛ قرآن نازل شده تا به مفاهیم آن عمل شود پس تلاوتش را پلی برای عمل بسازید.
بنابراین، اهلِ قرآن به عالمان و عاملان به قرآن گفته می‌شود؛ اگرچه آن را ازبر نداشته باشند. اما کسی که قرآن را به چهارده روایت ازبر بخواند و حروفش را بسان تیر درست نماید، ولی به پیام‌هایش عمل نکند اهلِ قرآن نیست. گفته‌اند: چون ایمان به الله‌تعالی افضلِ اعمال است، و درکِ معارف قرآنی و تدبر در آیه‌های آن، ایمان را پرثمر می‌کند، پس تدبر نیز افضل اعمال است. وگرنه تلاوتِ محضِ بدون فهم و تدبر را هر نیک و بد و فاجر و مؤمن و منافق نیز انجام می‌دهد». زاد المعاد (۱: ۳۲۷).
هم‌چنین در کتاب مفتاح دار السعادة(۱: ۱۸۷) می‌نویسد:
«خلاصه این‌که هیچ‌چیزی برای قلب نافع‌تر از تلاوت قرآن با تدبر و تفکر نیست؛ زیرا تدبر در آیه‌های قرآن جامعِ همهٔ منازل سالکان و احوال عاملان و مقامات عارفان است. تدبر در قرآن پدیدآورندهٔ عشق و شور و شوق و بیم و امید و انابت و چاکری و توکل و جان‌سپاری و تسلیم و رضا و شکر و صبر و دیگر احوال سرزندگی و تکامل معنوی قلب است… اگر مردم از فواید تلاوت قرآن همراه با تدبر در معانی و مفاهیم آن اطلاع یابند، همه‌چیز را کنار می‌گذارند و تنها به تدبر آن مشغول می‌شوند. کسی که قرآن را با تدبر می‌‌خواند، وقتی به آیه‌ای برمی‌خورد که شفای قلبش در آن هست، صدبار با شور و شوق زمزمه‌اش می‌کند چه‌بسا یک‌شب را با همان یک‌آیه بیدار می‌ماند. بنابراین، تلاوت یک‌آیه با تفکر و فهم، برای اصلاح قلب و افزایش ایمان و چشیدن حلاوت قرآن، از یک ختم کامل بدون تدبر و فهم بهتر و سودمندتر است».
By محمد فاتح