آداب تلاوت قرآن‌کریم (بخش اول)

نویسنده: خالد یاغی­‌زهی

چکیده

قرآن‌کریم، کتاب مقدس ما مسلمانان، نه تنها به عنوان کلام خداوند، بلکه به عنوان راهنمای زندگی و اصول دینی ما در نظر گرفته می‌شود. خواندن قرآن کریم یکی از مناسک دینی ما مسلمانان است و اعتقاد داریم رعایت آداب تلاوت قرآن در میزان تأثیرگذاری قرآن در زندگی و رشد معنوی ما اهمیت دارد. به همین دلیل، تلاوت قرآن نیازمند رعایت آداب خاصی است تا فرد بتواند از برکات و تأثیرات روحی این کتاب مقدس بهره‌مند شود. معتقد هستیم در زمان تلاوت قرآن، خداوند با واسطه با ما گفتگو می‌کند. در نتیجه، تلاوت اگر مؤدبانه، آگاهانه و توأم با آداب و رسوم خود باشد، برتر و مؤثرتر خواهد بود. ادب و احترام در قبال هر چیزی، نه تنها بیانگر درجه بالای اهمیت و ارزش آن چیز در نزد ماست، بلکه به نوعی شخصیت حقیقی را نشان می‌دهد.

مقدمه

قرآن، از مبدا پاکی و طهارت، بر پاک‌ترین قلب عالم هستی تلاوت و از لبان پاک‌ترین مخلوق الهی بر عالم وجود عرضه گردید. بی‌گمان تلاوت به معنای خواندن و تدبر در معنای آن در خصوص کتاب‌های آسمانی از جمله قرآن، باید به‌عنوان امری روزانه انجام شود؛ زیرا خواندن و تدبر در آیات قرآن افزون بر ایجاد شناخت نسبت به هستی، فرمان‌هایی را نیز به خواننده منتقل می‌کند که بر پایه آن می‌تواند به سعادت دنیا و آخرت دست یابد و زندگی خویش را به درستی مدیریت نماید. به ویژه آن که قرآن از سوی خداوندی نازل شده است که آفریدگار و پروردگار هستی و انسان است و خیر و صلاح وی را بیشتر می‌داند و می‌خواهد.

قرآن، آن کتاب هدایت الهی که معجزه جاوید پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) می‌باشد، جز از طریق خواندن و پی‌بردن به مفاهیمش و به کار بستن دستوراتش، نمی‌توان به هدایتش رسید. بنابراین، تمامی انسان‌ها و به‌ویژه مسلمانان در راه رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی ناچار از مراجعه به قرآن و خواندن آن می‌باشند. برای اینکه بهتر بتوانیم به اهداف قرآنی برسیم، بزرگان دین فصلی تحت عنوان آداب قرآنی باز نموده‌اند تا با رعایت نمودن آن‌ها بهتر و سریع‌تر بتوانیم به پیام‌هایش برسیم. در زیر به تعدادی از این آداب اشاره‌ای گذرا خواهیم داشت، باشد که آن‌چنان که شایسته حضور در محضر قرآن است، حضور یافته تا از دریای بیکران رحمت الهی، به اندازه‌ی درک خودمان استفاده کنیم. چرا که «آب دریا را اگر نتوان کشید، بل به قدر تشنگی باید چشید.»

آداب تلاوت قرآن کریم

قرآن‌کریم کلام حقیقی خداوند متعال است که توسط جبرئیل (علیه السلام) بر حضرت محمد (صلی الله علیه وسلم) نازل شده است. در آن، چیزی جز کلام حقیقی خدا وجود ندارد و از کلام نفسانی و سایر اقوال بیهوده عاری است. چنان‌که خداوند می‌فرماید: «وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْلَمُونَ»؛ ترجمه: «و اگر یکی از مشرکین از تو پناه خواست، پس او را پناه ده تا کلام خدا را بشنود، آنگاه او را به مأمن وی برسان. این به خاطر آن است که آن‌ها مردمی نادان‌اند».

تلاوت قرآن کریم بر هر فرد مسلمان واجب است؛ زیرا خداوند متعال خود فرموده است: «فَأَقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَانِ»؛ ترجمه: «هر مقدار که برای شما میسر است از قرآن بخوانید.» اما تلاوت قرآن کریم آدابی دارد که قاری قرآن باید برای برکت در تلاوت و گرفتن مزد کامل، آن‌ها را رعایت کند.

۱. نیت صالح

تلاوت باید به صورت خالصانه برای خدا باشد، زیرا اگر عمل خالصانه نباشد، مورد قبول قرار نمی‌گیرد. چنان‌که الله متعال می‌فرماید: «وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ»؛ ترجمه: «و فرمان داده نشده بودند، جز آن که خداوند را در حالی که خالص کنندگان دین برای او هستند، به یگانگی بپرستند و نماز را بر پا دارند و زکات را بپردازند و دین استوار همین است».

پیامبر (صلی الله علیه وسلم) نیز می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَا يَقْبَلُ مِنَ الْعَمَلِ إِلَّا مَا كَانَ لَهُ خَالِصًا، وَابْتُغِيَ بِهِ وَجْهُهُ»؛ ترجمه: «همانا خداوند متعال هیچ عملی را قبول نمی‌کند مگر آن که خالصانه برای او باشد و از طریق آن رضایت خدا جسته شود».

پس شایسته است که قاری قرآن نیت خود را برای خداوند خالص کند و از روی ریا و شهرت قرآن را تلاوت نکند. نیت قاری باید رسیدن به پاداش و ثواب موعود باشد. همچنین بر قاری قرآن واجب است که با تلاوتش نیت هدایت یافتن، عمل به قرآن و التزام به احکام خداوند را داشته باشد و بداند که خداوند چگونه راضی می‌گردد.

۲. طلب ثواب داشتن

قاری قرآن باید در قبال تلاوتش امید کسب ثواب داشته باشد و پاداشی را که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) وعده داده است، بجوید؛ چنان‌که فرمودند: «مَن قَرَأَ حَرفًا مِن كِتَابِ اللهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالحَسَنَةُ بِعَشرِ أَمثَالِهَا، لا أَقُولُ: الم حَرفٌ، وَلَكِن أَلفٌ حَرفٌ، ولامٌ حَرفٌ، وَمِيمٌ حَرفٌ»؛ ترجمه: «کسی که یک حرف از کتاب خدا را تلاوت نماید، در قبالش برای وی ثواب است و هر حسنه و نیکی ده برابر است و من نمی‌گویم که (الم) یک حرف است، بلکه الف یک حرف، لام یک حرف و میم یک حرف است.»

۳. تلاوت قرآن‌کریم در حالت وضو

تلاوت قرآن‌کریم بزرگ­ترین پاداش را در بر دارد و کامل­ترین حالت زمانی است که انسان در هنگام تلاوت قرآن کریم وضو داشته باشد و اگر به صورت قلبی تلاوت نماید بدون وضو هم جواز دارد. تلاوت از روی مصحف در ادب چهارم ذکر می­شود.

۴. پاکی و طهارت هنگام لمس مصحف

قبل از تماس و لمس مستقیم آیات نورانی قرآن کریم، باید بدن و اعضا و جوارح طهارت (وضو، غسل، تیمم) داشته باشد. الله متعال می‌فرماید: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ ﴿۷۷﴾ فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ ﴿۷۸﴾ لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»؛ ترجمه: «همانا آن قرآن‌کریم است که در کتاب محفوظی جای دارد. جز پاکیزگان به آن دست نزنند». و پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‌فرمایند: «لا يمس القرآن إلا طاهر»؛ ترجمه: «قرآن‌کریم را جز انسان پاک لمس نکند.» علما درباره‌ی لمس قرآن کریم در حالت بی‌وضویی اختلاف نظر دارند؛ اما نظری که به احتیاط نزدیک‌تر است، لمس قرآن با وضو است. اگرچه برخی از علما لمس قرآن کریم را در حالت بی‌وضویی جایز دانسته‌اند، اما اکثر آن‌ها بر این باورند که وضو داشتن در لمس قرآن لازم است. بهتر است که مصحف با وضو لمس شود، چراکه لمس کردن قرآن با وضو، به خشوع و حضور ملائکه نزدیک‌تر است.

ادامه دارد…