خدمت به خلق؛ راهی به‌سوی رضای الهی

نویسنده: مهاجر عزیزی

خدمت به خلق؛ راهی به‌سوی رضای الهی

خدمت به خلق یکی از بزرگ‌ترین عبادت‌ها و جلوه‌های عملی ایمان است. قرآن کریم و احادیث نبوی به اهمیت این عمل خیرخواهانه تأکید فراوان دارند. با این حال، متأسفانه در میان مسلمانان امروزی این سنت ارزشمند کمتر دیده می‌شود؛ درحالی‌که اسلاف صالح و بزرگان دین در این مسیر، الگوهای برجسته‌ای بوده‌اند.

نمونۀ برجسته از خدمت‌گذاری واقعی

یکی از نمونه‌های برجستۀ این خدمت‌گزاری، داستان حضرت ابوبکر صدیق ^{رضی‌الله‌عنه} است. ایشان چه در دوران خلافت و چه پیش از آن، به شدت به خدمت نیازمندان علاقه‌مند بود و این عمل را از مسئولیت‌های واجب اخلاقی خود می‌دانست. روایت شده است که در مدینۀ منوره، پیرزنی نابینا زندگی می‌کرد. حضرت عمر ^{رضی‌الله‌عنه} شب‌ها به او خدمت می‌کرد، برایش آب و غذا می‌برد و نیازهایش را برطرف می‌ساخت. اما بیشتر اوقات، پیش از رسیدن او، کسی دیگر این خدمت را انجام داده بود.

حضرت عمر ^{رضی‌الله‌عنه} تلاش کرد زودتر به آنجا برسد تا در خدمت‌گزاری سبقت گیرد، اما باز هم می‌دید دیگری پیش از او این کار را انجام داده است. شبی در جایی پنهان شد تا دریابد این شخص کیست. آری! او دریافت که این فرد کسی نیست جز حضرت ابوبکر صدیق ^{رضی‌الله‌عنه}، درحالی‌که ایشان در آن زمان خلیفۀ مسلمانان بود![1]

نمونۀ دیگری از خدمت‌گزاری حضرت ابوبکر ^{رضی‌الله‌عنه}، دوشیدن بزهای خانواده‌های بی‌سرپرست بود. پس از انتخاب شدن به خلافت، دختری از آن خانواده به او گفت: «از این به بعد شما بزهای ما را نمی‌دوشید.» ایشان پاسخ داد: «سوگند به خدا! مسئولیت‌های جدیدم مرا از کارهای نیک گذشته باز نخواهد داشت.» او هم‌چنان بزهای آن خانواده را می‌دوشید و با شفقت و مهربانی به کودکان آن خانواده می‌گفت: «أرغي لك أو أصرح؟»؛ یعنی «با شیر برایت کف درست کنم یا نه؟» این خدمت‌گزاری به مدت شش ماه در روستای سُنح ادامه یافت و سپس با انتقال حضرت ابوبکر به مدینۀ منوره، پایان یافت.[2]

این روش خدمت‌گزاری خلیفۀ اول مسلمانان، یار غار رسول‌الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم}، پیام بزرگی برای حاکمان و رهبران حکومت‌های اسلامی دارد. یک زعیم باید همچون پدری دل‌سوز، در غم تأمین نیازهای رعیت خود باشد. همان‌طور که پدر به رفاه و آرامش فرزندان خود می‌اندیشد، امیر و حاکم نیز باید به ایجاد سهولت و آرامش، رسیدگی به نیازهای مادی و معنوی، و توجه خاص به فقرا، یتیمان و بی‌سرپرستان، اهتمام ورزد.

روش‌ها و جنبه‌های خدمت‌گزاری

خدمتگ‌گزاری برای خلق‌الله روش‌ها و جنبه‌های متعددی دارد که نمی‌توان آن را به چند مورد محدود کرد. این خدمت می‌تواند در قالب‌های مختلفی ارائه شود و هر گروه اجتماعی، با توجه به وظایف و مسئولیت‌های خود، در این مسیر نقش مؤثری ایفا کند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین جنبه‌های خدمت‌گزاری اشاره می‌شود:

۱. خدمت علما و اهل علم به خلق‌الله

اهل علم و علما مسئولیتی بسیار سنگین در برابر مردم دارند. این مسئولیت تنها یک وظیفۀ عادی نیست، بلکه به نجات معنوی، ایمانی و حتی دنیوی مردم گره خورده است. علما که وارثان انبیا هستند، باید پس از اصلاح نفس خود، به اصلاح جامعه بپردازند و برنامه‌های منظمی برای تربیت و هدایت مردم تدوین کنند. اهمال در این وظیفه، پیامدهای سنگین و زشتی به‌دنبال خواهد داشت.

در ذیل بعضی خدمات عمده و اساسی علماء به مردم را به‌طور فشرده عرض می‌داریم:

الف) اعمار مدارس و مراکز علمی دینی

ساخت مدارس دینی از بزرگ‌ترین خدمات به مردم است. این مدارس با هدف تعلیم و تربیت فرزندان، تزکیۀ نفوس و حل مشکلات دینی مردم تأسیس می‌شوند. فارغ‌التحصیلان این مدارس، به‌عنوان اصلاح‌گران جامعه، مردم را با آموزه‌های دینی و ایمانی آشنا کرده و زمینۀ کامیابی دنیوی و اخروی را فراهم می‌سازند.

ب) ایجاد پایگاه‌های دعوتی

علما با ایجاد پایگاه‌های دعوتی، خدمات شایانی به مردم ارائه کرده‌اند. این پایگاه‌ها که در قالب مراکز تبلیغی در کشورهای مختلف فعالیت می‌کنند، میلیون‌ها انسان را از گمراهی به نور اسلام هدایت کرده‌اند.

ج) خدمت از طریق مساجد و منابر

یکی دیگر از شیوه‌های خدمت علما، از طریق مساجد و منابر است. پیشوایی مردم در اقامۀ نمازهای پنج‌گانه، ارائۀ خطبه‌های جمعه، و برگزاری برنامه‌های اصلاحی و تربیتی، نمونه‌های بارز این خدمت‌گذاری است.

د) ایجاد و گسترش پایگاه‌های جهادی

یکی دیگر از مسئولیت‌های علما، هدایت مردم در جهاد علیه ظلم، فساد و طاغوت است. تاریخ نشان داده است که رهبری جهاد و مبارزه با کفر، اغلب بر دوش علما بوده است.

۲. خدمت تاجران و اهل حرفه برای خلق‌الله

تجارت در اسلام، علاوه بر کسب روزی حلال، وسیله‌ای برای برآوردن نیازهای مادی مردم است. تاجران، خادمان خلق‌الله هستند و باید با رعایت انصاف و عدل، به مردم سهولت ارائه دهند. متأسفانه در زمان حاضر، برخی تاجران تنها به سود خود می‌اندیشند و از مشکلات مردم غافل‌اند. چنین رفتارهایی علاوه بر پیامدهای دنیوی، در آخرت مورد بازخواست الهی قرار خواهد گرفت.

۳. خدمت حکومت‌داران و سیاسیون به مردم

حکومت‌داران و سیاست‌مداران مسئولیت‌هایی اساسی در برابر مردم دارند، از جمله:

1. تأمین امنیت و حفظ عدالت؛

2. ارائۀ خدمات عمومی مانند آموزش، بهداشت و زیرساخت‌ها؛

3. توسعۀ اقتصادی و کاهش فساد؛

4. حمایت از حقوق شهروندان.

رهبران باید همچون پدرانی دل‌سوز، در تأمین نیازهای مردم و رفع مشکلات آن‌ها تلاش کنند.

جمع‌بندی

خدمت به خلق‌الله، چه در قالب آموزش و هدایت دینی، چه در تأمین نیازهای مادی یا حفظ امنیت و عدالت، از بزرگ‌ترین عبادات و راهی برای جلب رضایت الهی است. هر فرد، به تناسب جایگاه و توانایی خود، باید در این مسیر گام بردارد. علما، تاجران، و سیاست‌مداران، هرکدام مسئولیت خاصی در این زمینه دارند و عملکرد آن‌ها نقش مهمی در انسجام اجتماعی و سعادت اخروی جامعه ایفا می‌کند.

پایان

[1]. ابن سعد، طبقات: ۳/۱۸۶.

[2]. علامه طنطاوی، أبوبکر الصدیق، ص: ۹.