نویسنده: فضل احمد احمدی
2- رسالت جهان‌شمول یا قومی آیین زرتشت
این‌که رسالت زرتشت جهان شمول بوده و یا تنها مربوط به یک قوم می‌شده است، یکی از اساسی بحث‌های دین‌پژوهشی در زمینه‌ی آیین زرتشت است. به صورت کلی در این مورد دو دیدگاه کاملاً متفاوت مطرح شده است: دیدگاه نخست این‌که آیین زرتشت جهانی بوده و رسالت زرتشت، تمام بشریت را فرا می‌گیرد .با تتبع در متون دینی زرتشتیان، دو شاهد از متون دینی زرتشتیان در تأیید احتمالی بر این دیدگاه یافت شده است. دوم دیدگاهی است که آیین زرشت را آیین قومی و غیر جهان‌شمول می‌داند و در این زمینه نیز به دو نکته اشاره می‌شود.
1-2 رسالت جهانی زرتشت
1-1-2 رسالت زرتشت در گاهان
همان‌طوری که اشاره شد، در مورد آیین زرتشت دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، عده‌ای بر این نظراند که پیام آسمانی پیامبر ایران، خطاب به افراد معین و سرزمین مشخصی نبوده است؛ بلکه پیام «اشو» زرتشت خطاب به همه‌ی افراد انسانی است و متعلق به هر زمان و هر مکان، هر آب و هوایی که باشد. بنابراین سخنان زرتشت محدود به حدود خاصی نیست؛ چنان‌که در بندهای 30 و 2 از نخستین «گاتها» این‌طور آمده است: «به سخنان مهین گوش فرا دهید، با اندیشه‌ی روشن به آن بنگرید، میان این دو آیین (دروغ و راستی) خود تمیز دهید، پیش از آن‌که روز واپسین (قیامت) فرا رسد، هر کسی بشخصه دین خود اختیار کند، بشود که در سرانجام کامروا گردیم».
معروف نزد زرتشتیان و زرتشت‌پژوهان این است که تنها بخش کوچکی از «اوستا» منسوب به شخص زرتشت است که «گاهان» یا «گاتها» نام دارد و زرتشتیان تنها این بخش را، آسمانی و وحی الهی می‌دانند. سایر متن‌های اوستا گرچه نزد زرتشتیان مقدس است ولی آسمانی نبوده و سخنان مؤبدان زرتشتی در سده‌های گذشته است. با تتبع در گاهان، بند یا بندهایی که تصریح یا ظهور در جهانی بودن دعوت زرتشت داشته باشد، یافت نشده است. اما تنها مورد قابل تأمل، بند سوم از هات 95 گاهان است که ذیل آن به نحوی، اشاره به جهانی بودن آیین زرتشت دارد:
«ای مزدا تو با گفتار خود و به زبان خویش، ما را بیاگاهان از آنچه به هر دو گروه مینوی خود نوید دادی»آذر «و» اشه «خواهی بخشید و از آن بهروزی که به دستیاری و از آن فرمانی که فرزانگان راست، تا من همه مردمان را به گرویدن [به دین تو] فرا خوانم.»
«پروردگارا در پرتو فروغ مینوی بما چه خواهی بخشید؟ آیا آن سعادتی که در پرتو راستی و پاکی به دست می آید و به همه وعده داده شده کدام است؟ در مورد دانایان چه فرمانی داده شده است؟ ای خداوند خرد مرا از تمام این حقایق آگاه ساز و با گفتار الهام‌بخش خود مرا روشن نما تا همه‌ی مردم را به آیین راستی ارشاد کنم.»
آذرگشسب در تفسیر این بند می‌نویسد: «در آخر سطر دوم و سطر سوم، زرتشت مایل است این حقایق را از راه وحی و الهام خداوندی درک کند تا بتواند مردم را به راه راست و یکتاشناسی هدایت کرده و آنان را به آیین راستی آشنا و ارشاد نماید. این بند نشان می‌دهد که زرتشت با جدیت و کوشش خستگی‌ناپذیر، مردم را به دین بهی فراخوانده و آن‌ها را به راه راست و یکتاپرستی هدایت می‌کرده است. نیز این بند می‌رساند که تبلیغ و ارشاد در دین زرتشت بر خلاف امروز خیلی رونق داشته و وارد شدن به دین زرتشت کاملاً آزاد بوده است».
2-1-2 دینکرد و رسالت زرتشت
با بررسی متون پهلوی، یک بند در دینکرد پنجم وجود دارد که بیانگر جهانی بودن رسالت زرتشت دارد. این متن پهلوی که دربردارنده پرسش و پاسخ است، در پرسش چهاردهم و پاسخ آن آمده است :«چرا ایزد دین را فقط به ایران‌شهر فرستاد و دیگر مردمان را به آموزش پرسش دیوان رها کرد؟ آیا ایزد دیگران را شایسته نمی‌داند یا این‌که نمی‌تواند به آنان دین را بنمایاند؟»
در پاسخ به این پرسش آمده است: «و آفریدگان اورمزد، این دین را نه فقط در ایران‌شهر، بلکه به همه‌ی جهان و برای هر نژادی فرستاد و آن در همه‌ی جهان در جایی به صورت خالص و در جایی به اختلاط رواج داده است؛ به صورت مینویی در دانش فطری و راست اندیشی و راست گفتاری و به صورت گیتیی در راست گفتاری».
2-2 رسالت محدود زرتشت
دیدگاه دوم که بیانگر رسالت محدود آیین زرتشت است نیز شواهد و ادله‌ای را مطرح می‌کند. شواهد این ادعا عبارتند از:
-
آنچه در مورد محدود بودن رسالت آیین زرتشت به آن استناد می‌شود، تأکید بر قومیت و نژاد در آیین زرتشت است. «میستری»، مؤبد دانشور زرتشتی، ادیان را به ادیان کلاسیک و ادیا رمانتیک تقسیم می‌کند. در ادیان کلاسیک، قومیت بسیار مهم است و شخص باید در همان دین متولد شده باشد تا منزلت نیکو یابد .قومیت مانند کارت‌شناسایی است و فرد برای عضویت در آن دین، نیاز به این کارت دارد. بنابراین هویت نژادی، مهم‌ترین ویژگی ادیان کلاسیک است. یهودیت، دین زرتشت و آیین هندو، جزو ادیان کلاسیک هستند. دین اسلام و مسیحیت، جزو ادیان رمانتیک هستند. در ادیان رمانتیک، هویت نژادی مهم نیست. شخص می‌تواند اهل هند، اروپا، آمریکای جنوبی و یا هر جای دیگر باشد و مسیحی یا مسلمان شود.
-
یکی از عمده‌ترین بحث‌های موجود دیگر در زمینه‌ی محدود بودن آیین زرتشت، عدم تبلیغی بودن این دین است. درحالی‌که در ادیان دارای رسالت جهانی، دعوت و تبلیغ جایگاه رفیع و رکن مهمی است. زردشتیان هیچ‌گاه نسبت به جذب دیگران به دین خود نظر خوبی نداشتند و برای ترویج آن تلاشی نمی‌کردند. میلادی انجمن سنتی بزرگان زرتشتی، در مقابل دعوت دیگران یا پذیرش پیروان ادیان دیگر به کیش زردشتی، سرسختانه ایستادند و آنان را در طبقه ی خود نمی‌پذیرفتند. بنابراین، دین زرتشت، دین تبلیغ و دعوت نیست؛ بلکه عالمان آن مانند یهودیان یا به دلیل خودبرتربینی و یا به دلیل حسادت، هیچ‌گاه دیگران را به دین زرتشت دعوت نکرده‌ا‌ند.
