اسلام در اروپا (بخش ششم)

نویسنده: عبیدالله نورزهی

مهاجرت در اروپا

مهاجرت در اروپا به دو صورت است:

1. مهاجرت‌های تاریخی: از قرن پانزدهم میلادی، مهاجرت‌های گسترده به‌ویژه به آمریکا آغاز شد که طی آن حدود ۷۰ میلیون نفر از اروپاییان به مناطق مختلف رفتند.

2. مهاجرت معاصر: مردمان آسیا و آفریقا به اروپا مهاجرت کرده و عمدتاً در مشاغل خدماتی و کارخانه‌ها فعالیت می‌کنند.

نژادها، زبان‌ها و ادیان

اکثریت مردم اروپا از نژاد سفیدپوست هستند و شامل اقوام مختلفی همچون:

اقوام لاتینی (جنوب اروپا)؛ اقوام ژرمنی؛ اقوام اسلاو؛ لاپ‌ها (نژاد خاص اروپای شمالی) و تیره‌های پراکنده‌ای چون ایبرها و سلت‌ها.

حدود ۷۰ زبان و لهجه در این قاره وجود دارد. اروپا اکنون ۳۴ واحد سیاسی دارد که بزرگ‌ترین آن‌ها فرانسه با وسعت ۵۴۴,۰۰۰ کیلومتر مربع و کوچک‌ترین آن موناکو با وسعت تنها ۱۸۰۰ متر مربع است.

اکثریت مردم اروپا پیرو مسیحیت هستند که به سه شاخۀ کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس تقسیم می‌شوند. بزرگ‌ترین اقلیت مذهبی اروپا مسلمانان هستند.

نفوذ اسلام در اروپا

در سال ۹۱ هجری، برابر با ۷۱۱ میلادی، پیروزی بزرگی نصیب سپاهیان اسلام شد. در این تاریخ، «طارق بن زیاد» به همراه سپاهیان تحت فرماندهی خود، موفق شد با فتحی بزرگ و پرافتخار، بر جنوب غربی اروپا مسلط شود. طارق در سال ۷۱۰ میلادی به شمال تنگه‌ای که بعدها به نام او «جبل‌الطارق» نامیده شد، یورش برد.

وی غلامی بربر و مسلمان‌شده بود که تحت فرماندهی «موسی بن نصیر»، فرمانده کل قوای اسلامی در جبهۀ آفریقا (مغرب) فعالیت می‌کرد. طارق به‌واسطۀ ایمان و شجاعت بی‌مانند خود، توانست با استراتژی‌های منحصربه‌فرد، به آن سوی تنگه نفوذ کند. او پس از رسیدن به مقصد، دستور داد تمام کشتی‌ها را به آتش بکشند. در پاسخ به اعتراض برخی همراهان، خطابه‌ای پرشور ایراد کرد و گفت: «ای مردم، اکنون دریای پرتلاطم در پشت سر شماست و سپاه دشمن در برابر شما. آنان مجهز به سلاح‌های بیشتر و انبارهای پر از آذوقه‌اند؛ اما شما تنها می‌توانید به ایمان خود و شمشیرهایی که در اختیار دارید، تکیه کنید. پس بجنگید و پیروز شوید!»

این سخنان روحیۀ سپاهیان را برانگیخت و آنان با رشادتی بی‌نظیر، بر اسپانیا (اندلس) چیره شدند. مردم این سرزمین که از ظلم و ستم «رودریک»، پادشاه ویزیگوت، به ستوه آمده بودند، از مسلمانان به گرمی استقبال کردند. در سال ۷۱۱ میلادی، در نبردی نزدیک قادش، ۷۰۰۰ مسلمان توانستند ۲۵۰۰۰ جنگجوی اروپایی را شکست دهند. ظرف دو سال، شبه‌جزیرۀ ایبری (به‌جز مناطق کوچکی در شمال غربی آن) کاملاً به کنترل مسلمانان درآمد و این منطقه به نام «اندلس» به یکی از مراکز درخشان تمدن اسلامی بدل شد.

پیشروی اسلام در اروپا

پس از فتح اسپانیا، سپاه اسلام در سال ۷۱۴ میلادی وارد فرانسه شد و تا نزدیکی شهرهای آوینیون و لیون پیشروی کرد. با وجود موفقیت‌های چشمگیر، فاصلۀ طولانی این مناطق با مرکز حکومت اسلامی و کمبود امکانات، باعث شد فتوحات متوقف شود. در سال ۷۲۳ میلادی، مسلمانان در نبرد معروف «پواتیه» از نیروهای شارل مارتل شکست خوردند، اما هم‌چنان بخش‌های گسترده‌ای از اروپا تحت تسلط آنان باقی ماند.

فتح جزایر قبرس، سیسیل (صقلیه)، رودس، کرت، ساردنی و جزایر بالئار نیز از دستاوردهای مسلمانان در قرون بعدی بود. در سال ۴۷۶ قمری، سپاهیان به فرماندهی «یوسف بن تاشفین» در نبرد زلاقه، قوای آلفونس، پادشاه اسپانیا را شکست دادند.

با وجود سقوط حکومت ۷۸۱ سالۀ مسلمانان در اندلس، اثرات فرهنگی و تمدنی اسلام هم‌چنان در اروپا باقی ماند. علم، هنر و فلسفۀ اسلامی بر شکوفایی رنسانس تأثیر عمیقی گذاشت. در قرون بعد، عثمانی‌ها به‌عنوان وارثان تمدن اسلامی، فتوحات خود را در شرق و جنوب شرق اروپا ادامه دادند. حکومت عثمانی، با بهره‌گیری از ضعف دولت بیزانس، مناطقی چون گالیپولی، ادرنه، صربستان و بوسنی را تصرف کرد.

با فروپاشی امپراتوری عثمانی و استعمار کشورهای اسلامی، غرب تلاش کرد نفوذ اسلام را محدود کند. با این وجود، جاذبه‌های آئین اسلام باعث شد که این دین در اروپا و سایر نقاط جهان هم‌چنان رشد کند. امروز اسلام به‌عنوان دومین دین بزرگ در اروپا، با بیش از ۲۲ میلیون مسلمان، نقشی برجسته دارد.

در مناطق بالکان، اکثریت مردم کشورهایی چون آلبانی، بوسنی و کوزوو مسلمان هستند. در سایر کشورهای اروپایی نیز، گرایش به اسلام در میان مردم محلی و مهاجرین به‌شدت در حال گسترش است. برخلاف تبلیغات منفی و تلاش‌های کلیساها برای مسیحی‌سازی مسلمانان، آئین اسلام با روش‌های مسالمت‌آمیز خود، قلب بسیاری را تسخیر کرده است.

این حقایق نشان می‌دهد که علی‌رغم خصومت‌های دیرینۀ غرب، نور اسلام هم‌چنان در قارۀ اروپا درخشان است و با استقبال مردمان حقیقت‌طلب مواجه می‌شود.

اروپای جنوبی و نفوذ اسلام

اروپای جنوبی، نزدیک‌ترین منطقۀ اروپا به کشورهای اسلامی آفریقا و آسیا، از نخستین مناطقی بود که در قرون اولیۀ هجری قمری به تصرف سپاهیان اسلام درآمد. فرهنگ و تمدن اسلامی در این منطقه رشد و گسترش یافت و آثار این فرهنگ هنوز هم در نواحی جنوبی و جنوب غربی اروپا قابل مشاهده است.

یکی از برجسته‌ترین سرزمین‌های این منطقه، شبه‌جزیرۀ ایبری است که به مدت هشت قرن در اختیار مسلمانان قرار داشت. مسلمانان این سرزمین را به نام اندلس به مرکز اندیشه و فرهنگ تبدیل کردند؛ آن‌هم در دورانی که اروپا در تاریکی جهل و ظلمت قرون وسطایی فرو رفته بود. اندلس با فروغ علمی و فرهنگی خود، خردورزی و روشن‌گری را به اروپاییان آموخت.

دکتر پدرو مارتینز مونتابث، محقق و مستشرق اسپانیایی، در این باره می‌گوید: «اگر حاکمیت هشت‌قرنۀ اسلام بر اسپانیا نبود، هرگز این کشور وارد گردونۀ تاریخ تمدن نمی‌شد. این دوره، درحالی‌که اروپای همسایه اسیر تیرگی جهل و عقب‌ماندگی بود، روشنایی خرد و فرهنگ را به آنجا منتقل کرد.»

در قرن اول هجری، مسلمانان با ناوگان دریایی قدرتمند خود، جزیرۀ قبرس را فتح کردند و برای اهالی مسیحی آن، طبق قانون اسلام، جزیه تعیین نمودند. در سال ۲۱۲ هجری، مسلمانان به جزیرۀ کرت هجوم بردند و پس از درهم شکستن مقاومت اهالی، آن را تصرف کردند. سپاهیان اسلام، مقر خود را با ایجاد خندقی مستحکم کردند و دولتی اسلامی در این جزیره تشکیل دادند. اقامت مسلمانان در کرت حدود یک‌ونیم قرن به طول انجامید. هرچند قوای رومی چندین بار برای بازپس‌گیری جزیره تلاش کردند، موفق نشدند؛ اما در سال ۳۵۰ هجری قمری، یونانی‌ها توانستند کرت را از تصرف مسلمانان خارج کنند.

جزیرۀ سیسیل به‌دست اسد بن فرات فتح شد. او که در نبردهای دریایی مهارت و ابتکاراتی کسب کرده بود، در اوایل قرن سوم هجری، فرماندهی سپاهی از جنگاوران مسلمان را بر عهده گرفت. این سپاه در ساحل جنوبی جزیره، موسوم به «پازرو»، مستقر شد و سپس شهر پالرمو را نیز تصرف کردند. هرچند رومیان، سپاه اسلام را محاصره کردند، اما با رسیدن نیروهای تازه‌نفس از دولت اغلبی در شمال آفریقا و پیوستن رزمندگان اندلس، مسلمانان توانستند بخش‌های وسیعی از جزیره را فتح کنند.

در منطقه‌ای از جزیره که به «صقلیه» معروف شد، حکومتی اسلامی تأسیس گردید که تا دو قرن پابرجا ماند. در سایۀ این حکومت، سیسیل به‌سوی ترقی و تعالی گام برداشت و تمدنی باشکوه پدید آمد. با این حال، به‌مرور ضعف در تشکیلات مسلمانان راه یافت و در سال ۴۶۴ هجری قمری، سپاه نورمان‌ها به رهبری راجر، موفق به شکست مسلمانان شد و جزیره را از کنترل آنان خارج کرد.

ادامه دارد…

بخش قبلی