نویسنده: شعیب احمد «غزنوی»
دروازه‌ی کعبه‌ی مشرفه
دروازه کعبه‌ی مشرفه در جهت شرقی قرار دارد و حدود ۲.۲۵ متر از سطح مطاف بلندتر است. ارتفاع آن ۳.۱۰ متر و عرض آن ۲ متر است که بارها تعویض شده است. دروازه‌ی فعلی به دستور ملک خالد بن عبدالعزیز تعویض شد. وقتی او در حال طواف بیت‌الله به دروازه‌ی کعبه رسید، دستور داد دروازه‌ای جدید برای آن از طلای ناب ساخته شود که ۱۳ میلیون ریال سعودی هزینه برداشت و حدود ۲۸۰ کیلوگرم طلای خالص در آن به کار رفته است. ساخت آن یک سال کامل در سال ۱۳۹۸ هـجری به طول انجامید. آن بخش از پرده‌ی کعبه که بر قسمت دروازه‌ی آن قرار دارد، «برقع» نامیده می‌شود.
دروازه‌ی کعبه کلید خاصی دارد که طول آن ۲۵ سانتی‌متر است و در پارچه‌ی مخصوصی نگهداری می‌شود. این کلید نزد نگهبان بزرگ بیت‌الله الحرام که از خاندان آل شیبه است، قرار دارد. کعبه هیچ‌گاه در شب، نه در جاهلیت و نه در اسلام، باز نشده است.
میزاب کعبه‌ی مشرفه
میزاب (ناودان) کعبه‌ی مشرفه در قسمت شمالی و در حجر اسماعیل واقع شده است تا به وقت بارش باران، آب‌های جمع‌شده در سطح کعبه یا هنگام شستن بام کعبه از آن فرو ریزند.
قریش نخستین کسانی بودند که برای خانه‌ی کعبه میزاب درست کردند، زمانی که عمر آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) ۳۵ سال بود و آنان کعبه را بازسازی کردند. این میزاب چندین بار تعویض شد و برای آخرین بار سلطان عبدالحمیدخان بن سلطان محمد خان در سال ۱۲۷۶ هـجری، آن را تعویض نمود. در عهد ملک سعود مقداری ترمیم یافت و در بخش بالایی آن میخ‌هایی برای نشستن کبوترها گذاشته شد. در زمان توسعه‌ی ملک فهد و تغییرات گسترده‌ی کعبه‌ی مشرفه در سال ۱۴۱۷ هـجری، میزاب کعبه به ناودانی زیباتر و قوی‌تر تعویض یافت و تا به امروز نیز همین ناودان بر سطح بیت‌الله قرار دارد.
آویزه‌ها و اموال کعبه‌ی مشرفه
وقتی حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) کعبه‌ی مشرفه را بنا نمود، در قسمت راست آن حفرهای به عمق ۱.۵ متر احداث کرد تا خزانه‌ها و اموال کعبه و هدایایی که «جُب» یا «بئر الاخسف» نامیده می‌شوند، نگهداری شوند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) ۷۰ اوقیه طلا را در بیت‌الله یافت که به خانه‌ی کعبه هدیه شده بودند و آن‌ها را تکان نداد. ابوبکر و عمر (رضی‌الله‌عنهم) نیز به همین صورت عمل کردند.
غازی در تاریخش ذکر کرده است که ماری در داخل این حفره قرار داشت و از گنج خانه‌ی کعبه محافظت می‌کرد. وقتی قریش تصمیم گرفت در بازسازی کعبه آن را بردارد، خداوند پرنده‌ای فرستاد و آن را برداشت. گنج کعبه «ابرق» نیز نام دارد و این نام را به خاطر سرعت انتقام خداوند برای کسی که سوء قصد به آن داشته باشد، به خود اختصاص داده است.
علما در مورد استفاده از گنج کعبه با هم اختلاف نظر دارند و نظر جمهور بر این است که استفاده از آن برای منافع کعبه یا منافع عمومی مسلمانان ایرادی ندارد.
اموال و هدایایی که به کعبه اهدا شده‌اند، به هنگام تعمیر آن در سال ۱۰۴۰ هـجری از دیدگان پنهان ماندند و در این مورد تحقیقی نیافته‌ام که کسی در این باره سخنی گفته باشد. همچنان حفرهای که در داخل کعبه قرار دارد نیز مدفون شده است.
در گذشته به خاطر تعظیم کعبه مشرفه، اشیای قیمتی و هدایای ارزشمند و صحیفه‌هایی آویزان می‌کردند. از جمله این اشیاء، معلقات سبعه‌ی شهری، عهدنامه‌ی جائرانه‌ی قریش برای مقاطعه با بنی‌هاشم و بنی‌عبدالمطلب، عهدنامه‌ها و ولی‌عهد برخی از خلفا و… بوده است. نویسنده‌ی کتاب «الخمیس» آورده است که عبدالمطلب به هنگام حفر چاه زمزم، مجسمه‌ی دو آهوی طلایی را که ساسان بن بابک، فرمانروای فارس به همراه هدایای دیگری به کعبه اهدا کرده بود، در داخل کعبه دید.
یکی دیگر از مشهورترین آویزه‌های کعبه در دوران اسلامی، دو شاخ قوچی بود که ابراهیم (علیه‌السلام) آن را در عوض اسماعیل ذبح نمود و این مطلب در کتاب تاریخ ازرقی آمده است. این موارد در زمان بازسازی عبدالله بن زبیر در سال ۶۵ هـ از بین رفتند، چون در اثر دست زدن زیاد فرسوده شده بودند.
همچنین هدایای دیگری از قبیل نماد ماه و خورشید، گردنبند، قندیل و چراغ‌های طلایی که فرمانروایان، خلفا و ثروتمندان مکه به کعبه اهدا نموده‌اند، یافته شده است.
مِعجن
معجن عبارت از حفره‌ی کوچکی است که به دیوار کعبه‌ی مشرفه از جهت شرقی بین دروازه‌ی کعبه و رکن عراقی چسبیده و دو متر طول و ۱۱۲ سانتی‌متر عرض و ۲۸ سانتی‌متر عمق دارد. برخی گفته‌اند این علامت محل مقام ابراهیم (علیه‌السلام) بوده است و نیز این علامت مصلای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در روز فتح مکه است، پس از آن که از کعبه‌ی مشرفه بیرون آمد. همچنین برخی گفته‌اند: این محل نماز جبرئیل امین (علیه‌السلام) است. اما این که این محلی است که اسماعیل عجین و ترکیبات بنای بیت را درست کرده است، بعید به نظر می‌رسد، چون بیت بدون ملات ساخته شده و سقفی برای آن نیز نبوده است. این مطلب نیز دور از صحت است که در آنجا آب شستن کعبه ریخته می‌شود. این موضوعی است که ابن جبیر در سفرش برای مخالفت با واقعیت این امر ذکر کرده است.
مورخ برجسته اسلام، محمد طاهر کردی، در کتاب ارزشمند خود «التاريخ القويم لمكة و بیت الله الکریم» در این مورد تحقیق نموده و اظهار داشته است که محل این حفره در صدر اسلام جزو زمین مطاف بوده، اما بر آن مقداری ریگ سفید ریخته شده تا محل آن مشخص گردد. اما وقتی مطاف را با سنگ مرمر فرش کردند، محل آن را مانند حوضچه‌ای درست کردند تا فرسوده نگردد. اما چون طواف‌کنندگان در آنجا پایشان می‌لغزید، در سال ۱۳۷۷ هـجری/۱۹۶۶ میلادی، آن را بسته و محل آن را با علامت مربع بین سنگ‌های فرش شده‌ی مرمر با رنگی متمایز مشخص کردند و نوشته‌هایی که مطالعه‌ی آن‌ها بسیار دشوار است را باقی گذاشتند.
محمد طاهر کردی در کتاب تاریخ خود اشاره کرده است که این سنگ‌ها که تعدادشان هشت عدد است، از نفیس‌ترین و با ارزش‌ترین آثار اسلامی به شمار می‌روند، چنان که تاریخ آن‌ها بر حسب سنگ‌نگاره‌های آن، به سال ۶۳۱ هـجری باز می‌گردد. هر کسی که به بازسازی مطاف و شازروان پرداخته است، تلاش کرده تا این سنگ‌ها را در مکان اصلی آن نگهداری نماید. رنگ این سنگ‌ها زرد مایل به قرمز است.
ادامه دارد…
By محمد فاتح