امر بالمعروف و نهي عن المنكر؛ فریضه‌ای که ملحدان از آن هراس دارند
بخش پنجم
آثار امر به معروف و نهی از منكر
۱. فلاح و رستگارى
آيهٔ ۱۰۴ سورهٔ آل‌عمران آمران به معروف و ناهيان از منكر را اهل فلاح و رستگارى دانسته است، به بيان ديگر، در اين آيه فلاح و رستگاری مؤمنان متوقف بر امر به معروف و نهى از منكر شده است.
۲. بهترين امّت بودن
كسب عنوان بهترين بودن براى امت اسلامى در گرو امر به معروف و نهى از منكر است، چنانکه خداوند فرموده است: “كُنتُم خَيرَ اُمَّة اُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرونَ بِالمَعروفِ وتَنهَونَ عَنِ المُنكَر” [آل‌عمران: ۱۱۰] ترجمه: «شما بهترین امتی هستید که برای مردم بیرون کرده شدید که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید.» ازهمين‌رو، از بعضى صحابه نقل شده است كه هر كس مى‌خواهد بهترين اين امت باشد، شرطی را به جا آورد که الله گذاشته که همانا ايمان و امر به معروف و نهى از منكر است،.
۳. نجات از عذاب
از آيهٔ ۱۶۵ سورهٔ اعراف كه به داستان اصحاب سبت پرداخته، برمى‌آيد كه در مواجهه با منكر كسانى از عذاب نجات مى‌يابند كه امر به معروف و نهى از منكر كنند، چنانکه خداوند فرموده است: “فَلَمّا نَسوا ما ذُكِّروا بِهِ اَنجَينا الَّذينَ يَنهَونَ عَنِ السّوءِ واَخَذنَا الَّذينَ ظَـلَموا بِعَذاب بَـيس بِما كانوا يَفسُقون” آيهٔ ۱۱۶ سورهٔ هود نيز بنى‌اسرائيل را نكوهش كرده كه چرا در نسل‌هاى پيشين شما خردمندانى نبودند كه مردم را از فساد باز دارند؟ سپس از نجات يافتن گروه اندكى از بنى‌اسرائيل كه نهى از منكر مى‌كردند خبر داده است، چنانکه خداوند فرموده است: “فَلَولا كَانَ مِنَ‌القُرونِ مِن قَبلِكُم اولوا بَقِيَّة يَنهَونَ عَنِ الفَسادِ فِى الاَرضِ اِلاّ قَلِيلاً مِمَّن اَنجَينا مِنهُم”
۴. پاداش اخروى
خداوند آمران به معروف و ناهيان از منكر را به دريافت اجر عظيم وعده داده است، چنانکه خداوند فرموده است: “اِلاّ مَن اَمَرَ بِصَدَقَة اَو مَعروف اَو اِصلـح بَينَ النّاسِ ومَن يَفعَل ذلِكَ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللّهِ فَسَوفَ نُؤتيهِ اَجرًا عَظيمـا” [نساء: ۱۱۴] همچنين الله متعال مؤمنان را به برخوردارى از رحمت الهى و باغ‌هاى بهشت بشارت داده است، چنانکه خداوند فرموده است: “يَأمُرونَ بِالمَعروفِ ويَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ … اُولـئِكَ سَيَرحَمُهُمُ اللّهُ … وعَدَ اللّهُ المُؤمِنينَ والمُؤمِنـتِ جَنّـت تَجرى مِن تَحتِهَا الاَنهـرُ خــلِدينَ فيها و مَسـكِنَ طَيِّبَةً فى جَنّـتِ عَدن ورِضونٌ مِنَ اللّهِ اَكبَرُ ذلِكَ هُوَ الفَوزُ العَظيم” [توبه: ۷۱-۷۲]
آثار ترك امر به معروف و نهى از منكر
۱. دورى از رحمت الله
گروهى از بنى‌اسرائيل بر اثر نافرمانى و تجاوز از حق و ترك نهى از منكر، به زبان داود و عيسى بن مريم علیهما السلام لعنت شدند، چنانکه خداوند فرموده است: “لُعِنَ الَّذينَ كَفَروا مِن بَنى اِسرءيلَ عَلى لِسانِ داوودَ وعيسَى ابنِ مَريَمَ … كانوا لايَتَناهَونَ عَن مُنكَر فَعَلوهُ لَبِئسَ ما كانوا يَفعَلون” [مائده: ۷۸-۷۹]
۲. عذاب فراگير
از ديگر پيامدهاى ترک امر به معروف و نهى از منكر عذابى است كه افزون بر گناهكاران شامل تاركان امر به معروف و نهى از منكر نيز مى‌شود، چنانکه خداوند فرموده است: “واتَّقوا فِتنَةً لا تُصيبَنَّ الَّذينَ ظَـلَموا مِنكُم خاصَّةً واعلَموا اَنَّ اللّهَ شَديدُ العِقاب” [انفال: ۲۵] به گفتهٔ حضرت ابن‌عباس، در تفسير اين آيه، عذاب الله كه بيايد ستمكار را از غير ستمكار جدا نمى‌سازد، نيز گفته‌اند كه ظالمان به سبب ظلم‌شان عذاب مى‌شوند و غيرظالمان بر اثر ترك امر به معروف و نهى از منكر.
داستان اصحاب سبت كه در سورهٔ اعراف به تفصيل به آن پرداخته شده، نمونه روشنى به شمار مى‌رود. براساس اين آيات، شمارى از بنى‌اسرائيل كه در ساحل دريا زندگى مى‌كردند فرمان خداوند را مبنى بر حرمت كار در روز شنبه زير پا گذاشتند و با احداث كانال، ماهيان فراوانى را كه روز شنبه به ساحل نزديك مى‌شدند به دام انداخته و روز يكشنبه به صيد آن‌ها مى‌پرداختند. در مقابل اين جمع، گروهى نهى از منكر كرده و آنان را از نافرمانى الله بازمى‌داشتند و گروهى ديگر در برابر اين نافرمانى سكوت كرده و حتى به ناهيان از منكر اعتراض مى‌كردند كه چرا تبهكاران را پند مى‌دهيد. قرآن، تنها نجات كسانى را گزارش كرده است كه نهى از منكر كردند، چنانکه الله متعال فرموده است: “فَلَمّا نَسوا ما ذُكِّروا بِهِ اَنجَينا الَّذينَ يَنهَونَ عَنِ السّوءِ واَخَذنَا الَّذينَ ظَـلَموا بِعَذاب بَـيس بِما كانوا يَفسُقون” [اعراف: ۱۶۵] مفسران از اين آيه استفاده كرده‌اند كه الله متعال دو گروه تجاوزگران و بى‌تفاوتان را به عذابى سخت گرفتار كرد. از آيهٔ ۱۱۶ سورهٔ هود نيز برمى‌آيد كه تنها نهى‌كنندگان از فساد از عذاب نجات مى‌يابند، چنانکه خداوند فرموده است: “فَلَولا كَانَ مِنَ القُرونِ مِن قَبلِكُم اولوا بَقِيَّة يَنهَونَ عَنِ الفَسادِ فِى الاَرضِ اِلاّ قَلِيلاً مِمَّن اَنجَينا مِنهُم واتَّبَعَ الَّذينَ ظَـلَموا ما اُترِفوا فيهِ و كانوا مُجرِمين”
آنان كه مورد لعن داود علیه‌السلام بودند تبديل به ميمون شدند و آنان كه مورد لعن عيسى علیه‌السلام قرار گرفتند خوک گشتند. از پیامبر‌اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در ذيل اين آيه نقل شده است كه امر به معروف و نهى از منكر كنيد، دست نادان را بگيريد و او را به راه حق بياوريد و گرنه الله دل‌هاى شما را مانند يكديگر و همه شما را لعنت مى‌كند، همچنان‌كه آنان را لعنت كرد.
۳. شريك شدن در گناه
كسانى كه در برابر انجام منكر هيچ‌گونه واكنشى نشان ندهند مانند گناهكاران، در گناه آن‌ها شريك‌اند. ازهمين‌رو، از مؤمنان خواسته شده كه هرگاه تمسخر آيات قرآن را شنيدند با كافران همنشين نشوند. در غيراين‌صورت در گناه، همانند آن‌ها خواهند بود: “و قَد نَزَّلَ عَلَيكُم فِى الكِتـبِ اَن اِذا سَمِعتُم ءايـتِ اللّهِ يُكفَرُ بِها و يُستَهزَاُ بِها فَلا تَقعُدوا مَعَهُم حَتّى يَخوضوا فى حَديث غَيرِهِ اِنَّكُم اِذًا مِثلُهُم” [نساء: ۱۴۰] مفسران از اين آيه استفاده كرده‌اند كه سكوت و همنشينى با فاسقان موجب شريك شدن در گناه آنان مى‌شود. همچنين در ذيل آيهٔ ۶۳ مائده گفته‌اند كه ترك‌كننده نهى از منكر مانند كسى است كه مرتكب منكر شود.
