نویسنده: عبدالحی لیان
دانش‌ورزی در اندیشۀ اسلامی
بخش ششم و پایانی
ب: معلم وارث پیامبران علیهم‌الصلاةوالسلام
صاحب کتاب «سنن ابن ماجه» و «سنن ابوداود» رحمهم‌الله به روایت حضرت ابودرداء رضی‌الله‌عنه حدیثی وزین را این‌گونه روایت می‌کنند: “إنَّ العُلماءَ هُم وَرَثَهُ الانبِیاء…”[1] «همانا علما وارثان انبیا هستند.»
بدون تردید واژۀ میراث در کاربرد عرفی آن، همواره بحث تقسیم اموال را با خود درپی دارد و بیانگر نوعی رابطۀ تنگاتنگ بین اشخاص است که با به‌دست آوردن امتیاز مالی «میراث مادی»، بار برخی از مسئولیت‌ها را نیز بر دوش خواهند داشت؛ اما این سخن دربارۀ پیامبران الهیعلیهم‌الصلاةوالسلام صدق نمی‌کند؛ زیرا بنابر باور اهل‌سنت اساساً پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وسلم از خود ارث مادی بجا نگذاشته است[2]؛ بنابراین میراث اصلی و ویژۀ پیامبرانعلیهم‌الصلاةوالسلام، «علم» یا همان «ارث معنوی» است که به هیچ روی با میراث مادی قابل مقایسه نیست؛ پس، بزرگی و شرف این میراث عظیم به‌گونه‌ای است که میراث بران خود را منزلتی بس شگرف می‌بخشد. و چون آموزگار نیکو از مصادیق روشن و بارز اهل علم و دانش است؛ او نیز مشمول این مقام عالی می‌گردد.
ج: معلمی عامل آزادی
معلم چراغ فروزان هدایت در تاریک راه‌های زندگی بشر است که با درخشش خویش راه را به انسان‌ها می‌نمایاند و همواره فراتر از مرزها حرکت می‌کند و علم را با تمام ویژگی‌های مثبت جهانی آن کسب کرده، در جهت ایجاد جامعه‌ای مرفه و مسئول، در یک فرآیند یاددهی و یادگیری ویژه به دانش‌آموزان منتقل می‌کند. همین گستردگی و همگانی بودن ثمرۀ دست‌رنج آموزگار برای بشریت، می‌طلبد تا وی از هرگونه قید روحی یا جسمی ناسازگار با پیشرفت جامعه که به روند تمدن‌سازی آسیب می‌رساند، آزاد باشد؛ زیرا، آزادی معلم برابر است با آزادی نسل‌ها و در بند بودن آن نیز عقب ماندگی جامعه را درپی دارد.
نتیجه‌گیری
در پایان این تحقیق نتایج بدست آمده را می‌توان این‌گونه برشمرد:
الف: بررسی و فهم دقیق اصطلاحات هر علمی به درک بهتر موضوعات مطرح شده در رابطه با آن علم کمک می‌کند؛
ب: کلمۀ علم بنابر داده‌های اندیشمندان اسلامی عبارت است از: حاصل تلاش ذهن انسان در مواجهه با جهان بیرون، که «ادراک»، «احاطه» و «یافتن چیزی» را با خود به دنبال داشته باشد و جهل را بزداید؛ به عبارت دیگر علم حالت نفسانی در مقابل جهل است.
ج: واژۀ معلم که به معنای آموزنده و آموزاننده است، در تعریف تخصصی و آکادمیک آن چنین آمده است: معلم، واجد صلاحیتی که برنامه‌های آموزشی و حرفه‌ای را در یکی از مراکز تربیت معلم (دارالمعلمین) یا پوهنتون مرتبط، با موفقیت سپری کرده و درجۀ آموزشی یا تصدیق صلاحیت حرفوی معتبری را به‌دست آورده است و تدریس در کلاس (صنف) درس، آموختن به دیگران یا به عبارت دقیق‌تر «آموزش و پرورش» شغل اصلی او می‌باشد.
د: هرچند واژۀ معلم در معنادهی لغوی خود عام‌تر از دو اصطلاح استاد و مدرس است، ولی در کاربرد تخصصی-آکادمیکی، هر یک از این واژه‌ها مصداق و ساحۀ فعالیت ویژۀ خود را دارند.
ه: متعلم، فردی است که در سنّی خاص، در یکی از مدرسه‌ها و یا مکاتب(ابتدائیه، متوسطه، لیسه) دولتی یا خصوصی، براساس نصاب تعریف شده معارف و مطابق مقررات آن، به امر آموزش اشتغال داشته باشد.
و: علم در اسلام به عنوان: قوام دین و دین‌داری، منشأ قدرت و پیشرفت، سرآغاز ایمان و تقوا، از اهداف بعثت انبیا، نشانۀ ارادۀ خیر الهی، فریضه‌‌ای همگانی و نیز کتمان آن گناهی بزرگ گفته شده است.
ز: معلمی از وظایف برجستۀ انبیاءعلیهم‌الصلاةوالسلام است که در نزد الله متعال دارای مرتبت بس عالی می‌باشد. از دیدگاه اسلام معلمی عاملی برای آزادی خود و دیگران است که دارای اثرات وسیعی می‌باشد. بنابر همین، همۀ موجودات آسمانی و زمینی از بارگاه خداوند متعال برای معلم شایستۀ درخواست بخشش و مغفرت دارند.
بخش قبلی | پایان
منابع
قرآن مجید.
۱. ابن ماجة، ابو عبدالله محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، محقق: شعیب الأرنووط، دارالرساله العالمیة، بی‌تا.
۲. ابن منظور، محمد بن مکرم بن منظور الأفریقی، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ه‌ق.
۳. ابوداود، سلیمان بن الاشعث السجستانی، سنن ابو داود، بی‌جا: المکتبه العصریه، محقق محمد محی الدین عبدالحمید، بی‌تا.
۴. آلبانی، محمد ناصر الدین، صحیح الترغیب و الترهیب، ریاض: مکتبة المعارف، چاپ پنجم، بی‌تا.
۵. ـــــــــــــــــ، صحیح الجامع الصغیر و زیادته، محقق: زهیر الشاوش، بیروت: المکتب الاسلامی، چاپ سوم، ۱۴۰۸ه‌ق.
۶. بخاری، محمد بن اسماعیل البخاری، الجامع الصحیح المسند من حدیث رسول الله و سننه وأیامه، محقق: محب الدین الخطیب، قاهره: المکتبة السلفیه، چاپ اول، ۱۴۰۰ه‌ق.
۷. ترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، سنن الترمذی، تحقیق: احمد شاکر و دیگران، مصر: مکتبه الحلبی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ه‌ق.
۸. جرجانی، علی بن محمد بن علی، التعریفات، بیروت: دارالشئون الثقافیة، بی‌تا.
۹. جعفری، محمد تقی، علم و دین در حیات معقول، تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چاپ ششم، ۱۳۸۸ه‌ش.
۱۰. حائری، محمد حسین اعلمی، دائرة المعارف الشیعة العامة، بیروت: منشورات موسسة الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
۱۱. دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم، سال ۱۳۷۷ه‌ش.
۱۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بی‌جا: المکتبة المرتضوی، بی‌تا.
۱۳. رفاعی، مأمون وجیه احمد، ملخّصات حول التدریس و أسالیبه، فلسطین: جامعة النجاح الوطنیة، بی‌تا.
۱۴. زبیدی، محمد بن محمد بن عبدالرزاق، تاج العروس من جواهر القاموس، بی‌جا: دارالهدایة، بی‌تا.
۱۵. زمخشری، محمود بن عمرو بن احمد، أساس البلاغة، بیروت: دارالمکتبة العلمیة، ۱۴۱۹ه‌ق.
۱۶. زیدان، محمد مصطفی، الکفایة الإنتاجیة للمدرس، جدة: دارالشروق، چاپ اول، ۱۹۸۱م.
۱۷. ستوده نیا، محمد رضا، «بصیرت در قرآن با تکیه بر آیۀ ۱۰۸ سوره یوسف»، دو فصلنامه علمی- تخصصی مطالعات قرآن و حدیث، سال دوم، شماره دوم، تابستان ۱۳۸۸ه‌ش.
۱۸. سجادی، سید جعفر، فرهنگ و معارف اسلامی، تهران: انتشارات کومش، چاپ سوم، بی‌تا.
۱۹. سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، بی‌تا.
۲۰. صافی، احمد، سیمای معلم، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، ۱۳۹۸ه‌ش.
۲۱. صنعانی، محمد بن اسماعیل بن صلاح بن محمد الحسنی الکحلانی، التنویر شرح الجامع الصغیر، محقق، د. محمد اسحاق محمد ابراهیم، ریاض: مکتبة دارالسلام، چاپ اول، ۱۴۳۲ه‌ق.
۲۲. عابدینی، احمد، واژه‌نامۀ تخصصی آموزش و پرورش، تهران: سادس، چاپ اول، ۱۳۹۳ه‌ش.
۲۳. عبدالحمید عمر، احمد مختار، معجم اللغة العربیة المعاصرة، قاهره: عالم الکتب، چاپ اول، ۱۴۲۹ه.
۲۴. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۳م.
۲۵. فیومی، احمد بن محمد بن علی. المصباح المنیر، دراسة و تحقیق: یوسف الشیخ محمد، بی‌جا، المکتبة العصریة، بی‌تا.
۲۶. قرضاوی، یوسف، الرسول و العلم، قاهره: دارالصحوه، ۲۰۰۱م.
۲۷. قرطبی، ابوعبدالله محمد بن احمد انصاری قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، قاهره: دارالکتب المصریه، چاپ دوم، ۱۳۸۴ه‌ق.
۲۸. مجدی عزیز، ابراهیم، معجم مصطلحات و مفاهیم التعلیم والتعلم، قاهره: عالم الکتب، ۲۰۰۹م.
۲۹. مصطفی، ابراهیم و دیگران، المعجم الوسیط، بی‌جا: دارالدعوة، بی‌تا.
۳۰. مظفر، محمد رضا، المنطق، بی‌جا: دارالتعارف للمطبوعات، بی‌تا.
۳۱. ملا علی قاری، علی بن سلطان محمد القاری، مرقاه المفاتیح شرح مشکاه المصابیح، محقق: الشیخ جمال عیتانی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۲ه‌ق.
۳۲. منصور آبادی، محمد، راسخان در علم از دیدگاه فریقین، بی‌جا: اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۹۵ه‌ش.
۳۳. موسوی، سید امین، گسترۀ علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، قم: مهر امیرالمومنین، چاپ اول، ۱۳۹۵ه‌ش.
۳۴. میرترابی حسینی، زهره السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، تهرات: دانشگاه علامه طباطبایی، بی‌تا.
۳۵. نحوی، سید محمد، فرهنگ وام واژه‌های عربی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
۳۶. نمر، علی السید اسماعیل، أحکام المعلمین فی الشریعة الاسلامیة، مصر: جامعة کفرالشیخ، ۱۴۴۱ه‌ق.
۳۷. نووی، ابو زکریا محیی الدین یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
۳۸. سروش، هادی، «ضربه به دین با بی اعتنایی به تفقه در دین!»www.fa.shafaqna.com // http.
۳۹. http://www.parsquran.com.
[1]. ابوداود، سلیمان بن الاشعث السجستانی، سنن ابو داود، بی‌جا: المکتبه العصریه، محقق محمد محی الدین عبدالحمید، بی‌تا، ج۳، ص۳۱۷، ابن ماجة، ابو عبدالله محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، ج۱، ص۱۸۱، «این حدیث را شیخ آلبانی صحیح دانسته است» آلبانی، محمد ناصر الدین، صحیح الجامع الصغیر و زیادته، شماره حدیث، ۶۲۹۷، ج۲، ص۱۰۷۹.
[2]. همان، ج۳، ص۳۱۷، سنن ابن ماجه، ج۱، ص۱۸۱، صحیح الجامع الصغیر و زیادته، ج۲، ص۱۰۷۹.
