امروزه دارالعلوم دیوبند به مدرسۀ فکری مستقلی تبدیل شده است، با نگاهی گذرا به برنامه‌های دارالعلوم دیوبند به وضوح آشکار می‌شود که فعالیت‌های آن تنها به نشر علوم قرآن و سنّت [که نگین خدماتش به‌حساب می‌آید] محدود نیست؛ بلکه در دفاع از دین با تمام مفاهیم آن نقش بارزی ایفا نموده و در مقابل هجوم ادیان و مذاهب باطل و دعوت‌های مخرب علیه اسلام، قد علم کرده و همواره دژ مستحکمی بوده است.
دارالعلوم دیوبند جامعۀ اسلامی هند را از پیروی خرافات و بدعت‌ها که به سبب مجاورت با هندوهای بت‌پرست به آن سرایت کرده بود، پاکسازی کرد، علمای طراز اوّل دیوبند و در رأس آن‌ها علامۀ محدّث، مولانا محمّد انورشاه کشمیری رحمه‌الله ۱۲۹۲/۱۳۵۲ﻫـ. ق.۱۸۷۵ ۱۹۳۳م و شاگردانش با قادیانیّت که استعمار انگلیس بذر آن را ریخت، به مقابله پرداختند، ده‌ها کتاب تألیف کردند، با رهبران آن به بحث و مناظره پرداختند و تا زمانی‌‌که پاکستان و سازمان رابطة العالم الاسلامی مکۀ مکرمه فتوای کفرشان را صادر ننمودند، از پای ننشستند، دارالعلوم دیوبند جنبش مستقلی به نام «جنبش صیانت از ختم نبوّت» ایجاد کرده است که دانش‌آموختگان علوم شریعت به آن می‌پیوندند و در جاهای مختلف برای آگاهی مسلمانان از خطر قادیانیت و برملا ساختن ترفندهایی‌که آنان برای فریب و شکار مسلمانان ناآگاه به‌کار می‌بردند، اردوی آموزشی برگزار می‌کنند.
علمای دیوبند در مقابله با فتنۀ دشمنی با خلفای راشدین و صحابه که گروهی در طول تاریخ اسلام به آن دامن زدند، به پا خاستند و در این جبهه از هیچ کوششی فروگذار نکردند، کتاب‌های ارزشمندی در این زمینه تألیف کردند و با اندیشه‌ها و آداب و رسومی‌که پیروان این گروه در بین مسلمانان اشاعه می‌‌کردند، مبارزه کردند و در جلسات علنی با آنان به مناظره پرداختند.
امام محمّد قاسم نانوتوی رحمه‌الله و پس از وی جانشینان و شاگردان ایشان و دیگر علمای راسخ العقیدۀ اهل‌سنّت، در این راه دچار زحمت و آزمایش شدند. از آن جمله مولانا عبدالشکور لکنوی رحمه‌الله ۱۲۹۳-۱۳۸۱ق./ ۱۸۷۶- ۱۹۶۲م. در این میدان سهم وافری داشت و به مبارزۀ بزرگ و بذل تلاش‌های طاقت‌فرسایی اقدام کرد و و زندگی‌اش را در راه مقابله با فتنۀ دشمنی با خلفای راشدین و صحابه سپری نمود و ده‌ها عنوان کتاب در این زمینه تألیف کرد.
دارالعلوم دیوبند هم‌چنین با هر دعوت تخریبگر و اندیشۀ افراطی مقابله نموده است؛ زیرا از همان روز نخست اعتدال و میانه‌روی از اصول آن بوده و با دیدگاه‌های افراطی مخالفت ورزیده است.
دارالعلوم دیوبند تلاش‌های خود را در راستای نشر دین و عقیدۀ صحیح، دعوت الی الله، بازگشت مسلمانان به کتاب و سنّت، روآوری آنان به‌سوی مساجد، تصحیح ارتباط میان بندگان با الله تعالی و تجدید ایمان متمرکز نموده است.
بر همین اساس یکی از علمای برجستۀ این مکتب فکر که همانا مولانا محمّدالیاس کاندهلوی رحمه‌الله ۱۳۰۳-۱۳۶۳ﻫ.ق/ ۱۸۸۵-۱۹۴۳م است، اقدام به تشکیل جماعت دعوت و تبلیغ کرد، ایشان دسته‌های جماعت دعوت و تبلیغ را به حرکت واداشت و ارتباط توده‌های مسلمان را با مساجد تجدید و برقرار کرد تا آنان سر بر آستان الهی بنهند و دین اسلام را با اسلوب آسان فرا گیرند، اکنون جماعت دعوت و تبلیغ به یک نهضت بزرگ و بی‌نظیر جهانی تبدیل شده و به شکل تازه و بدیعی بین مسلمانان جهان ارتباط برقرار کرده است.
دارالعلوم دیوبند هم‌چنین با مسلمانان هند در ارتباط دایم و مستمر است و به جهت‌دهی آنان در قضایای مختلف می‌پردازد و برای رفع مشکلات آنان در حد توان چاره‌اندیشی میکند، به‌ویژه برای رفع موانعی‌که در راه عمل به دین و شریعت در این کشور با نظام سیاسی سکولار وجود دارد تلاش میکند، یکی از اقداماتی‌که دارالعلوم دیوبند برای پاسداری از حقوق جامعۀ مسلمان هند در آن مشارکت فعال داشته، تشکیل سازمان و نهادی با عنوان «هیئت احوال شخصیۀ عموم مسلمانان هند» است.
این نهاد هم برای پاسداری از ارزش‌های اسلامی و هم دفاع از حقوق مسلمانان در مقابل زیاده‌خواهی‌های افراط‌‌گرایان هندو شکل گرفت و امروزه یکی از بزرگ‌ترین و قویترین سازمان‌ها و تریبون‌ها برای اتحاد ملت مسلمان هند است، از تمام مدارس فکر اسلامی و گروه‌های مسلمان هند افرادی در آن عضویت دارند و جهت رفع مشکلات دینی، عقیدتی و شرعی ملت مسلمان هند، فعالیت می‌کنند.
علمای دیوبند همان‌گونه‌که در جبهۀ مبارزه با استعمار انگلیس و آزادی و استقلال هند نقش رهبری داشتند، امروزه نیز مشارکت فعالی در عرصۀ رهبری سیاسی کشور هند دارند؛ بر همین اساس دولت‌های متعددی‌که پس از استقلال زمام امور را در این کشور به‌دست گرفتند، برای رهبری سیاسی‌‌شان جایگاه ویژه‌‌ای قایل‌اند و دیدگاه‌های آنان را در محافل حکومتی به ویژه، در مسائل مربوط به مسلمانان هند مورد توجه جدی قرار می‌دهند.
افزون بر این، علمای دیوبند در موضوعات مختلف آثار برجسته‌ای، به‌ویژه، در حوزۀ دفاع از دین اسلام، تألیف کرده‌اند که مجموعۀ این آثار کتابخانۀ بسیار غنی و کم‌نظیری را شکل می‌دهد. آثاری‌که به سه زبان عربی، اردو و فارسی نگارش شده است و اگر به زبان‌های زندۀ دنیا ترجمه شوند، جهان از علم و ذکاوت سرشار، اندیشۀ روشن، هوشمندی شگرف و شخصیّت منحصر به فرد این بزرگواران شگفت‌زده خواهد شد. و همانا همۀ این‌ها ثمرۀ فضل و لطف خداوند یکتاست، ذاتی‌که برای هر قضیه‌‌ای کسانی را پدید می‌آورد که به بهترین شکل ممکن از عهدۀ حل آن بر‌آیند.
