باید شهر مکه در هر زمانی نمایانگر زندگی اسلامی و جامعۀ اسلامی ایده‌آل باشد
حج یک اجتماع سالانۀ دینی است که مسلمانان در آن در یک سطح اعتقادی و عاطفی قرار گرفته و از نظر هدف در یک فضای دینی و ربانی و در یک محیط روحی و ایمانی گردهم می‌آیند و از آن نیروی تازه و روحیۀ جدیدی بر می‌گیرند و در آن، انحرافی را که در باورهای‌شان روی داده است و فسادی را که در عبادت‌ها و شعارهای‌شان پیش آمده و کجروی و سستی‌ای را که بنابر تأثیر تمدن‌ها و فلسفه‌های عجمی و بیگانه و تقلید از ملت‌ها و امت‌های مجاورشان یا ملت‌هایی‌که بین‌شان زندگی می‌کنند، به وجود آمده است، اصلاح می‌کنند و تمام موارد را به ریشه و اصل آن‌ها باز می‌گردانند و از سرچشمه‌های زلال و ناب دین، آب می‌نوشند.
از این‌رو لازم است که بنابر حکم عقل و منطق و بنابر حکم روح اسلام و فلسفۀ حج، شهر مکه «البلد الامین» که در آن حج برگزار می‌شود؛ امانت‌دار زندگی ناب و اصیل اسلامی باشد و آن را با تمام جوانب و ویژگیها و مظاهرش به تصویر بکشد؛ تا هرکسی که وارد آن‌جا می‌شود آن را لمس کرده و طعم آن را بچشد؛ گرچه مدت کوتاهی اقامت کند و یا شناخت اندکی داشته باشد؛ زیرا الله تعالی فیصله نموده است که این شهر تا قیامت پایگاه حج و پناهگاهی برای مسلمانان باشد؛ مسلمانانی که سالانه از سراسر جهان به آن‌جا می‌آیند و ایمان دارند که به شهری روی می‌آورند که معدن پاکی، زادگاه دین و پایتخت روحی اسلام است و تمام مواردی‌که مسلمان مسافر که دور از گهوارۀ اسلام زندگی می‌کند؛ در اطراف آن‌جا مشاهده می‌کند و می‌شنود، برای او دلیل و حجت به حساب می‌آیند و از دیدگاه عموم مسلمانان پس از عمل اهل مکه و مدینه دیگر حجتی وجود ندارد.
و این استدلال کردن به عمل ساکنان مرکز دین یا تمدن در طبیعت انسان نهفته است که با منطق، دلیل، سخنرانی و بلاغت نمی‌توان بر آن چیره شد، در واقع این نوع استدلال در زمینۀ زبان، ادبیات، تمدن و فقه نیز جریان دارد؛ به‌همین خاطر زبان قریش و پس از آن، زبان بادیه‌نشینان عرب در زبان عربی حجت و معتبر است و شیوه‌های سخن و لهجه‌های ایشان قابل استدلال است و عمل اهل مدینه در برخی از مذاهب فقهی و اسلامی به‌عنوان حجت شمرده شده است، مانند مذهب مالکی و عمل اهالی قرطبه نزد بسیاری از فقهای مغرب؛ در آن‌هنگام که قرطبه از نظر علمی و فرهنگی در اوج قرار داشته و محل اجتماع علما و قاضیان بوده است؛ حجت بوده است و مردم؛ چه در گذشته و چه در حال؛ از آداب و رسوم پایتخت کشور و مرکز تمدن آن استدلال می‌کنند و در تقلید از آن‌ها با یکدیگر رقابت می‌کنند و آن‌ها را نمونه‌های کامل و الگوهای تمدن، ظرافت و زیبایی می‌دانند و دعوت‌گران اسلام و رهبران اصلاحی در زدودن و اصلاح‌کردن مواردی‌که با احکام شریعت اسلام و آداب آن سازگاری نداشته و حاجیان آن‌ها را در مرکز اسلام و فرودگاه وحی مشاهده کرده‌اند، با مشکل مواجه شده و در زحمت می‌افتند و اصلاح‌کردن آن‌ها خیلی دشوار می‌شود.
باید شهر مکه بر شیوۀ خاصی پایبند بوده و حج دارای روحیۀ جهاد و زهد باشد
و جنبۀ دقیق‌تر این مسأله این است که باید در شهر مکه «البلد الامین»؛ با وجود گذشت عصرها و نسل‌ها و پیشرفت‌های مدنی و امکانات رفاهی در جهان، نشانه‌هایی از طبیعی‌بودن، سادگی و زهد باشد؛ تا کسانی‌که از گوشه و کنار دنیا می‌آیند، آن فضایی را که مسلمانان نخستین در آن مناسک‌شان را بجا می‌آوردند، به یادآورده و احساسی چون احساس ایشان و یا نزدیک به آن داشته باشند و چنین احساس کنند که از جهانی به جهانی دیگر و از فضایی به فضای دیگر و از زندگی‌ای به زندگی دیگر منتقل شده‌اند؛ زیرا این احساس در وجود انسان، بریدن از گذشته و آمادگی برای دریافت موارد نو را به وجود می‌آورد و نشاط روحی‌ای به وجود می‌آورد که در سرزمین‌های‌شان آن را احساس نکرده بودند؛ اما اگر تنها بیت الله و تنها حرم بر قدمت‌شان باقی بمانند و پیرامونشان همه چیز تغییر کند و شهر مکه و مناطق مجاورش بخشی از مناطق اروپایی و آمریکایی شود و تمدن غربی با همه خوبی‌ها و بدی‌ها و اصول و اضافاتش آن را فراگیرد و حاجی‌ای که شریعت او را به ژولیدگی و خاک‌آلودگی توصیف کرده است، در رفاه، امکانات و ناز و نعمت بغلتد و از یک آسایش به آسایش دیگر و از یک نعمت به نعمت دیگر و از تازه به تازه‌تر منتقل شود، موارد نو و نیرومندی را که در احساسات او انقلاب به‌وجود آورده و او را از نظر روحی تقویت کنند، احساس نمی‌کند. به همین خاطر حج همانند جهاد شمرده شده است.
امام بخاری رحمه‌الله از حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها این حدیث را روایت کرده است که: « عن عائشة أم المؤمنين رضی‌الله‌عنها أنها قالت يا رسول الله: نرى الجهاد أفضل العمل أفلا نجاهد قال: لا لكن أفضل الجهاد حج مبرور». «برترین و زیباترین جهاد، حج مقبول است، گفتم ای رسول خدا، ما جهاد را برترین عمل می‌دانیم؛ آیا جهاد نکنیم؟ فرمودند: لیکن برترین جهاد، حج مقبول است».[1]
و اگر شهر مکه پیشرفت ریشه‌ای بکند و از تمدن غرب تمام امکانات رفاهی و ابزارها را برگیرد و برای حاجی تمام اسباب آسایش و رفاه را که در تمام پایتخت‌های بزرگ غربی یافته می‌شوند، فراهم آورد، حاجیان مقداری خلأ روحی، خشکی و کمبود محسوس در فوائد حج و آثار آن در نفس و زندگی را احساس می‌کنند.
