حقیقت تواضع این است که فرد باید به قدری خود را پست و خوار بداند که حتی وسوسه بزرگی مقام و جاه در او وجود نداشته باشد و سراپا خود را خوار و ذلیل ببیند. کسی که از چنین حالتی برخوردار باشد، هرگز ادعای تواضع یا صفت خوب دیگری را نخواهد کرد، زیرا هرگاه ادعایی صورت می‌گیرد، پس از آن احساس بزرگی آن ادعا می‌آید. در حقیقت، تواضع آن نیست که وقتی کسی تواضع می‌کند، شما را از خود کمتر و پست‌تر بداند. برداشت عموم این است که کارهای متواضعانه‌ای انجام دهد و متواضع باشد، مثلاً اگر پادشاهی به فقیری خدمت کند، می‌گویند: این پادشاه بسیار شخص متواضعی است. حال آن‌که گاهی اوقات در قلب چنین افرادی ذره‌ای هم تواضع وجود ندارد.
به همین سبب، «شیخ زید مجده» حقیقت فرد متواضع را این‌گونه بیان می‌کند: «در حقیقت، متواضع کسی نیست که وقتی او کار متواضعانه‌ای انجام دهد، باورش این باشد که شأن من بالاتر از این حرف‌هاست و جایگاهم برتر از این است. مثلاً از روی صندلی بر زمین نشستن را از قدر و منزلت خویش پایین‌تر بداند و درجه و مرتبه‌اش را برتر از این بداند و این‌گونه تصور کند که من لایق این بودم که بر صندلی بنشینم، ولی تواضع کردم و روی زمین نشستم. این فرد متکبر است که برای خود برتری قائل است، بلکه متواضع کسی است که کار متواضعانه انجام دهد و خود را لایق آن نداند. مثلاً بر روی فرش بنشیند و تصورش هم این باشد که من به قدری ذلیل هستم که لایق فرش هم نیستم یا به نیازمندی خدمت کند و این را برایش فخر بداند و خود را لایق خدمت او نداند.»
نسخه‌ی علاج عالمی که خود را از جاهل برتر می‌داند:
گاهی اوقات ممکن است یک عالم، بدون قصد و هدف، چنین تصور کند که من عالم هستم و فلان فرد جاهل می‌باشد! برای درمان این حالت، باید به خود یادآوری کند که هرچند آن فرد در ظاهر جاهل و تهی‌دست از علم و دانش است، اما من نمی‌دانم چه کسی نزد خداوند بهتر و برتر است. ممکن است باطن و درون او پاک باشد، در حالی که من، با وجود داشتن علم و دانش، نزد خداوند بسیار حقیر و ذلیل باشم. چند نکته علمی که خداوند به تو آموخته است، نباید باعث شود خود را برتر ببینی، زیرا اگر خداوند بخواهد، می‌تواند در یک لحظه همه آن‌را از تو بگیرد. اگر این مطلب را بارها به خود یادآوری کنی و از خداوند دعا و طلب کمک داشته باشی، غرور از بین خواهد رفت.
نسخه کیمیا برای علاج غرور:
یکی از مؤثرترین راه‌های درمان کبر و غرور، به‌ویژه غرور علمی، استحضار عظمت خداوند است. هرگاه کبر و غرور، به‌ویژه غرور علمی، به سراغت آمد، فوراً عظمت خداوند را به یاد بیاور و به کاری مشغول شو که در عرف موجب ذلت و خواری است. این عمل می‌تواند غرور را از قلب تو بزداید و تو را به حقیقت تواضع نزدیک‌تر کند.
علاج کبر و تواضع مفرط:
بیشتر علما که وقتی مشغول به کار دینی‌اند دچار دو بیماری مهلک می‌گردند:
۱ـ کبر و غرور.
۲ـ تواضع مفرط.
راه ایجاد کبر از آنجا نشأت می‌گیرد که هرگاه مشغول کار دینی است، مثلاً تدریس می‌کند یا در حال گذراندن نماز است، عادتاً کسانی را که به کار دینی اشتغال ندارند و یا از نماز غفلت می‌ورزند، حقیر و ناچیز می‌پندارد.
علاج چنین غروری این است که همواره بزرگان عرصه علم را که به خاطر غرور از مسیر حق و هدایت منحرف شدند، مستحضر بداند؛ چون بلعم بن باعورا و دیگران…
تواضع مفرط این است که اعمال نیک خود را آن‌قدر بی‌ارزش می‌داند که مثلاً نماز می‌خواند، می‌گوید عاری از خشوع و خضوع و معنویت است، گویا در پرده از خداوند شکایت می‌کند.
علاج این بیماری آن است که همواره شکر و سپاس خدا را به جای آورد که خداوند چنین توفیقی به او داده است.
By محمد فاتح
