همانطور که قبلاً بیان شد هر نژاد و ملت، فرهنگ و رسومات خاص خود را دارد و تجمعهای مقرر سالیانه با عناوین و بهانههای متفاوت جزء رسومات تمام انسانها از دیرباز تا به حال بوده است که معمولاً تمام مردم برای این تجمعها از پیش برنامهریزی کرده و آماده هستند.
تفاوت لباسها، غذاها و ملاقاتها در این تجمعها چیز عجیبی نیست؛ همچنین بسیاری از رسوماتی وجود دارد که به مرور زمان، دستخوش انواع و اقسام تغییرات و بدعاتی گردیده که نوآوریها و خرافات عجیبی در آنها پدید آمده است! پس به صورت کلی میتوان گفت که مردم از گذشتههای دور تا به حال و از حال تا به همیشه برگزار کننده تجمعهای گسترده با عناوین متفاوت بوده و خواهند بود.
یکی از محاسن و برکات پیامبر عظیم الشّأن ما صلی‌الله‌علیه‌وسلم این است که توأم با رسالت خویش این تجمعها را نیز اصلاح نمودهاند به این صورت که اصل آن را از بین نبرده؛ بلکه ماهیت آنرا تصحیح و تغییر داده و محوریت آن را «تعظیم خداوند» و «تعظیم شعائر الله» قرار دادند؛ به‌همین منظور در آغاز عید(تکبیرات) مروّج گردیده و الفاظی مخصوص در آن تکبیرات مقرر شد که بهتر از آن نمیتوان معترف و مقر به وحدانیت او تعالى جَلَّوَعَلَا شد.
ایشان صلی‌الله‌علیه‌وسلم تعظیم «لإوامر الله» را به نحو احسن جامعیت داده؛ سپس به‌خاطر شفقت و الفت به مخلوق «صدقهفطر» را لازم گردانیدند، تا جایی که به همگان امر نمودند قبل از رفتن به عیدگاه، صدقهفطر را ادا نمایند و یا اینکه در عید قربان «بهترین صدقه» یعنی گوشت قربانی را به فقرا و نیازمندان برسانند. پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم این فرامین الهی (که مربوط به تجمعهایی عظیم همچون عیدین) را بدین جهت برای ما ترویج دادند تا ما وظیفه بندگی در مقابل او تعالى جَلَجَلالُهُ و وظیفه خدمتگزاری در مقابل مخلوقش را برای همیشه به یاد داشته باشیم و اگر قرار است که برگزار کنندۀ تجمعی باشیم پس چه بهتر که آن تجمع، ذریعهی ترقی و تعالی ما واقع گردد.[1]
اولین فلسفه عیدفطر دوری از تفرقه و وحدت امت اسلام است، یکی از درسهای این عید که با جماعت است و امروز به درد امت اسلام میخورد این است که در مقابل دشمنان و نفوذ و سلطه آنان با هم باشند در صفهای محکم برادری از سلطه دشمنان و دوستی با آنان که مدام در توطئهچینی علیه امت اسلام اند دوری کنند.
3ـ فلسفه‌ی اجتماع مردم:
تمام آنچه در ماه رمضان روی میدهد دارای فلسفه و حکمتهای عمیق است. تمام آنات و لحظهها در راستای ساختن مدینه فاضله و جامعه سالم و بستر درست برای سعادت و آبادانی دین و دنیا که مقدمه تامین سرمایه حیات جاوید اخروی است. روزه گرفتن اصلاح نفس افطاری داد صله رحم وپیوند عاطفی و نزدیکی در زلال رمضان وعبادت است، دعاهای خاص ویژه و ذکرهای فوق العاده پر محتوا و نمازهای جماعت با شکوه و همه آنان دارای فلسفه عمیق و حمت ژرف است، تجمع روز عید و نماز فطری و فطریه وصدقه عمومی واجب برای رفع فقر و محرومیت در جامعه حمایت از فقرا و… اینها همه برنامه دین اسلام است برای داشتن جامعه متعالی این است بینش دین ما که همه چیز آن دارای فلسفه است؛ لذا همه این عبادات حکمت دارد آنچه در این اجتماع بزرگ که خداوند به‌عنوان تکلیف و واجب دینی فرض نموده پس از فرض روزه رمضان که حالت تزکیه فردی است برای رسیدن به اجتماع امت و تزکیه جمعی که پرداخت زکات فطره به جمیع فقرای امت است و برپایی نماز به جماعت و مصداق بروز و ظهور قدرت الهی « یدالله مع الجماعة» بیان ذو وجوه بودن سلوک الی الله و توحید که دارای دو جنبه فردی و اجتماعی است به مصداق «تعاونوا علی البر والتقوی» یعنی انسان وقتی از همه گناهان پاک شد آماده عرضه این پاکی به جامعه و اجتماع امت است به دو وجه عبادت برگزاری نماز و پرداخت زکات و رفع فقر و ایجاد همدلی از فقرای مومنین از خویشاوندان پیرامون تا همسایگان و مسلمانان فرا پیرامون، تبیین حکمت روزه یک ماه رمضان و عید فطر و زکات فطر و نماز فطر با بینش عرفانی و سلوک الی الله بسیار زیبا است.
برگزاری جشن شادی پایان ماه روزه مسلمانان، جشن شور و شادی است؛ اما برخلاف بسیاری از جشنهای جهانِ تهی از معنویت، با آلودگی و عربدهکشی و میگساری همراه نیست؛ بلکه جشن نماز دسته جمعی به امامت حاکم جامعه اسلامی در نماز جماعت عید این جشن، مسلمانان دستها را به دعا برمی دارند و از خداوند متعالی میخواهند که آنان را در همه خوبیهایی که محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وسلم و اصحاب او را در آنها داخل کرده راه دهد و از همه بدیهایی که او و اصحابش را از آنها بری ساخته بیرون آورد.
مهمترین بیان جماعت عید و مهمترین درس و پیام آن این است: “وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا”. «وهمگی به ریسمان خدا (قرآن) چنگ زنید و پراکنده و گروه گروه نشید».[2]
لذا مسلمانان شرق و غرب همه ساله عید سعیدفطر را جشن میگیرند، در آن شادی میکنند و خداوند متعال را شکر میکنند که یکی از بزرگترین واجبات اسلام را که روزه ماه مبارک رمضان است به آنها داده است و به پایان رساندن و اقامه آن را برای‌شان آسان فرموده است.
اعمال که نباید در ایام عید فراموش کرد!:
صلهیرحم
صلهیرحم در غیر روزهای عید واجب است چه برسد به روزهای عید که به آن تأکید شده است تا شادمانی را بر دل خویشاوندان داخل کند و با دادن هدیه به ویژه به اطفال و زنان به آنها احساس خوشی عید را بدهد.
کوشش در اطاعت از الله تعالی و ترک معصیت
فرقی نمیکند که اطاعت در طعام دادن و دیدار از همسایگان باشد یا غیر از آن، همراهی کردن اطفال در دیدار از اطفال یتیم و نیازمند، دادن احساس شادمانی عید برای آنها، هدیه دادن لباس جدید و پول برای آنها و… با این کار نه تنها بر دل برادران مسلمان نیازمندش سرور و شادی را داخل میکند؛ بلکه به سبب آن پاداش نیز میگیرد.
بسیاری از مردم در روزهای عید به گمان تفریح و آسایش بار معصیت و گناه را به دوش میکشند، زنان آرایش میکنند، جوانان صفات زنان را میگیرند، زمان بسیاری را در جستوجوی سالنهای سینمایی، مشاهدهی فیلمها، گوش دادن به موسیقی، خوشحالی در راهها و غیره که خشم الله تعالی را بر میانگیزاند، ضایع میکنند، رسانهها در بسیاری از کشورهای اسلامی از روز عید، روز بیحیایی و گناه ساختهاند که در این روز کانالهای تلویزیونی مملو است از فیلمهای مبتذل و نامناسب، سریالهای بیبندوبار، آهنگهای تحریک کنندهی غرایز، چهرهی آرایش کردهی زنان، تبلیغهای سرشار از تصویرهای زشت و نامناسب، پخش اعلان از سالنهای سینمایی و آنچه در آنها میگذرد و در طول عید از پخش هیچگونه تصویر فساد برانگیزی دست بردار نیستند.
در روزهای عید چه حرمتها که شکسته نمیشود! چه گناهانی که انجام نمیشود! و چه بدیهایی که به طور علنی به آن فراخوانده نمیشوند، حال آنکه روز عید باید روز خوبی و خوشی، به جای آوردن صلهیرحم، شاد کردن دلهای فقیران و نیازمندان و نمایان کردن پایبندی مسلمانان به دینشان باشد؛ اما این عمل رسانهها در واقع سبب روی گردانی مردم از آنچه که به نفع دنیا و آخرتشان است به سوی آنچه که به ضرر آنها است، میباشد؛ پس بر هر مسلمان عاقل لازم است تا از این کارها در روزهای عید بپرهیزد لازم است که در معصیت الله تعالی اظهار خوشی ننموده و از این کارها دوری کنیم، انجام دادن سرگرمیهای مباح که در چهارچوب شریعت الله تعالی باشد هیچ مشکلی ندارد، دید و بازدید از خویشاوندان، پوشیدن لباس جدید، بازیهای اطفال و غیره.
اگر مسلمان در روز عید خود را به آداب اسلامی مزین سازد و در حالت شادی از الله تعالی فرمان برداری کند و حقشناس باشد چنانکه در حالت سختی، حق آن را میشناسد و از او اطاعت میکند معلوم میشود که در هر حال بندگی الله تعالی را به جای آورده است.
تهنیت و تبریکی
از جمله آداب عید تبریکی دادنهای محبتآمیز است که مردم میان خود آنرا به هر الفاظی که باشد رد و بدل میکنند؛ مانند اینکه به همدیگر میگویند: «تقبلالله منا و منكم». «الله اعمال صالحه ما و شما را بپزیرد». یا (عید شما مبارک)، (اللـه همـراه برکت و ایمان عید را بر شما باز گرداند)، یا شبیه این عبارتهای تبریکی مباح و تهنیتهای که نزد صحابه مشهور است و نیز اهل علم به آن رخصت دادهاند.
حافظ ابن حجر رحمهالله میگوید: «ما با اسناد حسن از جبیر بن نفیر روایت کردیم که او گفت: اصحاب رسول اللـه صلی‌الله‌علیه‌وسلم وقتـی روز عیـد بـه همدیگـر میرسیدند میگفتند: «تقبل الله منا ومنكم».«الله اعمال صالحه ما و شما را بپزیرد»[3]
عید فطر، روزی از بیشماری ایام نیست تا در تعيیّن یک نام معنا شود. این روز پایان یک ماه و آغاز یک راه است، پایان ماه اشکها و لبخندها، رحمتها و انتظارها، عفوها و استغفارها، پایان هنگامههای قشنگ افطار، سحرهای زیبا، لحظههای مناجات با خدا و آغاز راهی برای بازگشت، فصلی برای شگفتن و ترنمّی برای بازیافتن خودِ گمشده انسان. عیدفطر، عید زیباییهای معنوی، عید بشارتهای الهی و روز خوب مهربانیهای خداست و پایان هر عبادتی، عیدی است که برازنده آن عبادت است و رمضان در ایستگاه فطر به بار مینشیند و بال میگشاید. رمضان، فصل وصل است و فطر ضیافت‌گاه وصال اگر پایان نماز، سلام است و پایان حج، قربان و پایان هفته جمعه، پایان رمضان عیدفطر است، عیدی که در آن گوهر آب‌دیده انسان را سرشته میدارند و در خاک او بذر توحید میکارند. فطر شادمانه‌ترین عید اسلام است و چون قافیه، در پایان بیت پرستش مینشیند. رجب و شعبان، شصت روزِ استقبال اند برای رمضان و فطر به تنهایی از عهده بدرقه آن ماه خوب خدا برمیآید، اینک که رمضان رفت و عید فطر آمد به حسرت‌خواری آن رفتن و شاد باشی این آمدن، خدای را ثناخوان و سپاس‌گزاریم.
