عیدفطر از مهمترین جشنها و اعیاد مسلمانان است. عیدفطر، عید اولیاء الله و روزهدارانی است که گوی سبقت را از دیگران ربودهاند و در این روز فرا خوانده شوند تا جوایز و هدایان را دریافت کنند.
عیدفطر یکى از دو عید بزرگ اسلامى است که درباره آن احادیث و روایات بیشمارى وارد شده است. مسلمانان روزهدار که ماه رمضان را به روزه گذرانده و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از کارهاى مباح دیگر امتناع ورزیدهاند، اکنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مىطلبند، اجر و پاداشى که خود خداوند به آنان وعده داده است.
عید همچنانکه یک روز شادمانی و آراستن است که الله دوست دارد نشان نعمتش را در این روز بر بندگانش نمایان سازد، همینگونه این رز جلوهگاهی از جلوههای دین حنیف و نشانهی از شعائر اسلام میباشد.
عید دارای احکام و آداب محکمی است که بزرگترین ومهمترین آن همان نماز عید است.
مقدمه:
در فرهنگ اسلامی اولین روز ماه شوال بهعنوان عیدفطر و جشن بازگشت به فطرت معین شده است؛ زیرا مسلمانان روزهدار در طول ماه رمضان با ارتباطهای پیدرپی با خداوند متعال و استغفار از گناهان به تصفیه روح و جان خویش همت گماشته و از تمام آلودگیهای ظاهری و باطنی که بر خلاف فطرت آنهاست، خود را پاک نموده و به فطرت واقعی خود برمیگردند.
بدون تردید فرد فرد مسلمانان با فرا رسیدن عیدسعیدفطر نوعی شادی و لذت درونی در خود احساس میکنند؛ اما استقبال مسلمانان از روز عیدفطر یکنواخت و مساوی نیست؛ زیرا هر کسی نسبت به معرفت و ایمان خود به این عید بزرگ و با عظمت مینگرد و از آن بهره میگیرد. زمینهها، ذهنیتها، مراتب ایمان و عوامل دیگری در نگرش و انگیزه افراد دخالت دارد، بلی روز ترک گناه و فاصله گرفتن از زشتیها و پلیدیها و روز غلبه بر شیاطین، روز عید است. عیدفطر روز بازگشت به فطرت است، این معنا را میتوان از لغت «عیدفطر» هم فهمید، چرا که «عید» به معنای بازگشت و «فطر» به معنای «فطرت و طبیعت» است.
مسلمانان در این روز در اثر یک ماه ضیافت و مهمانی خداوند به صفای باطن دستیافته و در حقیقت، شخصیت واقعی خویش را بازیافتهاند، آری، فطرت پاک انسان در طول سال در اثر غبارهای جهل و نادانی و غفلت به انواع گناهان و معصیتها مبتلا شده و از حقیقت خود دور میشود و در نتیجه دچار خودفراموشی و خدا فراموشی میگردد؛ اما با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، انسان مسلمان در پرتو فضای معنوی آن ماه و تلاشهای خویش به یک زندگی نوین دست مییابد که میتوان آن را «بازگشتبه خویشتن» نامید.
واژه «عید»:
این واژه به معنای: خوی گرفته، هر چه باز آید از اندوه و غم و اندیشه و مانند آن، روز فراهم آمدن قوم، مطلق روز جشن و روز مبارکی که در آن روز مردم شادی کنند و به یکدیگر تبریک گویند، به کار رفته است.[1]
برخی برآنند که اصل این لغت از ماده عود بازگشتن بوده؛ ولی برخی دیگر بنابر نقل ابن منظور در لسان العرب معتقدند که اصل واژه عید از عادت میباشد، به دلیل آنکه مردم در روز عید، عادت به جمع شدن کنار یکدیگر نمودهاند.[2]
امام نووی رحمهالله گفته است که: «وسُمی العید عیداً لعوده وتکرره، وقیل: لعود السرور فیه». «سبب نامگذاری عید به عید بهخاطر تکرار و بازگشت آن است و نیز گفته شده است که بهخاطر بازگشت خوشحالی و مسرت، عید گفته شده است».[3]
و فطر، در اصل لغت به معنی شق بردن، ظاهر گشتن و پدید آوردن است، در قرآن آمده است: “إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ” «آنگاه که آسمان شق میبرد».[4] “الْحَمْدُ لِلهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ” «سپاس خدای را كه پديدآورنده آسمان و زمين است».[5] مثل اینکه هنگام خلقتِ آسمانها و زمین پردهی عدم پاره شده و آسمان و زمین ظاهر گشتهاند، روز اوّل شوّال را نیز بدین خاطر عیدفطر میگویند؛ چون روزهدار دهانش را باز میکند و اجازه دارد از نعمتهای خداوند استفاده نماید؛ لذا فطر، از فطرت به معنی خلقت گرفته شده.[6]
لذا واژه «عید» به معنی رجوع و برگشتن است و فطر به معنای آفرینش، ابداع و سرشت و صفتی است که هر موجود در آغاز خلقتش داراست، از اینرو میتوان عیدفطر را به معنای بازگشت انسان به فطرت الهی خویش دانست. این تکامل در پرتو جهاد با نفس امّاره و در سایه تهذیب و تزکیه و بهرهوری از فرصتهای ناب به دست میآید، در عیدفطر، مؤمنان پس از یک ماه تلاش و مجاهده در عرصه مبارزه با نفس اماره و دور نگهداشتن خویش از آلایشهای دنیوی، پیروزی خویش را جشن میگیرند، در این مبارزه، انسان بر خودخواهیها، افزونطلبیها و منیّتهای خویش غلبه میکند، در فرهنگ شکوهمند اسلام، از این خودسازی مقدس به «مبارزه با نفس» تعبیر شده و رمضان ماه مبارزه با نفس و عیدفطر جشن پیروی در این مبارزه است.
فضیلت روز عید:
روز عید از بهترین روزها میباشد، چنانکه در حدیث آمده است: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قُرْطٍ عَنِ النَّبِيِّ صلیاللهعلیهوسلم قَالَ «إِنَّ أَعْظَمَ الأَيَّامِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَوْمُ النَّحْرِ ثُمَّ يَوْمُ الْقَرِّ». «بزرگترین روزها نزد الله جلجلاله روز اول عید قربان، باز روز دوم آن است».[7] این حدیث در فضیلت هردو عید دلالت میکند.
حکمت وفلسفهی عیدفطر:
1ـ راز مقرر شدن عيدفطر:
هر نژاد و ملیتی حتماً در فرهنگ عامیانه خویش روزی را دارند که در آن به جشن و سرور و شادمانی میپردازند، لباسهای زیبا میپوشند و بهترین خوراکیها را مصرف میکنند! چنانکه در احادیث روایت شده است: «إن لكل قَوْم عيدًا، وَهذا عيدنا». «هر قومی عیدی دارد و این (عیدفطر) عید ماست».[8]
روز عید فطر روزی است که مردم، یک ماه روزهداری را پشت سر نهاده و گویا زکات روزه خویش را میخواهند ادا نمایند. در این روز مبارک دو خوشی و سرور وجود دارد، یکی طبعی و دیگری عقلی، سرور و شادمانی طبعی که واضح است؛ چون مردم، یک ماه روزهداری را به اتمام رسانیده و از مشقت ظاهری روزه فارغ گشتهاند همراه با اینکه فقرا و نیازمندان نیز با گرفتن صدقهفطر به محفل شادی و خوشی میپیوندند؛ اما شادمانی عقلی این روز در این است که خداوند تعالى جَلَجَلاله توفیق ادای این فریضه خاص و مهم خویش را عنایت فرموده و اهل و عیال و خانواده را توفیق زیستن تا این ماه مبارک مرحمت نموده است! پس چرا این روز، روز خوشی و سرور نباشد؟!
