عیدفطر و فلسفه‌ی آن (بخش دوم و پایانی)

نویسنده: رحمت‌الله رحمانی

2ـ حكمت مقرر شدن عيدها:

همان­طور که قبلاً بیان شد هر نژاد و ملت، فرهنگ و رسومات خاص خود را دارد و تجمع­های مقرر سالیانه با عناوین و بهانه­های متفاوت جزء رسومات تمام انسان­ها از دیرباز تا به حال بوده است که معمولاً تمام مردم برای این تجمع­ها از پیش برنامه­ریزی کرده و آماده هستند.

تفاوت لباس­ها، غذاها و ملاقات­ها در این تجمع­ها چیز عجیبی نیست؛ هم­چنین بسیاری از رسوماتی وجود دارد که به مرور زمان، دستخوش انواع و اقسام تغییرات و بدعاتی گردیده که نوآوری­ها و خرافات عجیبی در آن­ها پدید آمده است! پس به صورت کلی می­توان گفت که مردم از گذشته­های دور تا به حال و از حال تا به همیشه برگزار کننده تجمع­های گسترده با عناوین متفاوت بوده و خواهند بود.

یکی از محاسن و برکات پیامبر عظیم الشّأن ما صلی‌الله‌علیه‌وسلم این است که توأم با رسالت خویش این تجمع­ها را نیز اصلاح نموده­اند به این صورت که اصل آن را از بین نبرده؛ بلکه ماهیت آن­را تصحیح و تغییر داده و محوریت آن را «تعظیم خداوند» و «تعظیم شعائر الله» قرار دادند؛ به‌همین منظور در آغاز عید(تکبیرات) مروّج گردیده و الفاظی مخصوص در آن تکبیرات مقرر شد که بهتر از آن نمی­توان معترف و مقر به وحدانیت او تعالى جَلَّ­وَعَلَا شد.

ایشان صلی‌الله‌علیه‌وسلم تعظیم «لإوامر الله» را به نحو احسن جامعیت داده؛ سپس به‌خاطر شفقت و الفت به مخلوق «صدقه­فطر» را لازم گردانیدند، تا جایی که به همگان امر نمودند قبل از رفتن به عیدگاه، صدقه­فطر را ادا نمایند و یا اینکه در عید قربان «بهترین صدقه» یعنی گوشت قربانی را به فقرا و نیازمندان برسانند. پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم این فرامین الهی (که مربوط به تجمع­هایی عظیم هم­چون عیدین) را بدین جهت برای ما ترویج دادند تا ما وظیفه بندگی در مقابل او تعالى جَلَ­جَلالُهُ و وظیفه خدمت­گزاری در مقابل مخلوقش را برای همیشه به یاد داشته باشیم و اگر قرار است که برگزار کنندۀ تجمعی باشیم پس چه بهتر که آن تجمع، ذریعه­ی ترقی و تعالی ما واقع گردد.[1]

اولین فلسفه عیدفطر دوری از تفرقه و وحدت امت اسلام است، یکی از درس­های این عید که با جماعت است و امروز به درد امت اسلام می­خورد این است که در مقابل دشمنان و نفوذ و سلطه آنان با هم باشند در صف­های محکم  برادری  از سلطه دشمنان و دوستی با آنان که مدام در توطئه­چینی علیه امت اسلام اند دوری کنند.

3ـ فلسفه‌­ی اجتماع مردم:

تمام آنچه در ماه رمضان روی می­دهد دارای فلسفه و حکمت­های عمیق است. تمام آنات و لحظه­ها در راستای ساختن مدینه فاضله و جامعه سالم و بستر درست برای سعادت و آبادانی دین و دنیا که مقدمه تامین سرمایه حیات جاوید اخروی است. روزه گرفتن اصلاح نفس افطاری داد صله رحم وپیوند عاطفی و نزدیکی در زلال رمضان وعبادت است، دعاهای خاص ویژه و ذکرهای فوق العاده پر محتوا و نمازهای جماعت با شکوه و همه آنان دارای فلسفه عمیق و حمت ژرف است، تجمع روز عید و نماز فطری و فطریه وصدقه عمومی واجب برای رفع فقر و محرومیت در جامعه حمایت از فقرا و… این­ها همه برنامه دین اسلام است برای داشتن جامعه متعالی این است بینش دین ما که همه چیز آن دارای فلسفه است؛ لذا همه این عبادات حکمت دارد آنچه در این اجتماع بزرگ که خداوند به‌عنوان تکلیف و واجب دینی فرض نموده پس از فرض روزه رمضان که حالت تزکیه فردی است برای رسیدن به اجتماع امت و تزکیه جمعی که پرداخت زکات فطره به جمیع فقرای امت است و برپایی نماز به جماعت  و مصداق  بروز و ظهور قدرت الهی « یدالله مع الجماعة» بیان ذو وجوه بودن سلوک الی الله و توحید که دارای دو جنبه فردی و اجتماعی است به مصداق «تعاونوا علی البر والتقوی» یعنی انسان وقتی از همه گناهان پاک شد آماده عرضه این پاکی به جامعه و اجتماع امت است به دو وجه عبادت برگزاری نماز و پرداخت زکات و رفع فقر و ایجاد همدلی از فقرای مومنین از خویشاوندان پیرامون تا همسایگان و مسلمانان فرا پیرامون، تبیین حکمت روزه یک ماه رمضان و عید فطر و زکات فطر و نماز فطر با بینش عرفانی و سلوک الی الله بسیار زیبا است.

برگزاری جشن شادی پایان ماه روزه مسلمانان، جشن شور و شادی است؛ اما برخلاف بسیاری از جشن‏های جهانِ تهی از معنویت، با آلودگی و عربده­کشی و می‏گساری همراه نیست؛ بلکه جشن نماز دسته جمعی به امامت حاکم جامعه اسلامی در نماز جماعت عید  این جشن، مسلمانان دست‏ها را به دعا برمی دارند و از خداوند متعالی می­خواهند که آنان را در همه خوبی‏هایی که محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وسلم و اصحاب او را در آن­ها داخل کرده راه دهد و از همه بدی‏هایی که او و اصحابش را از آن­ها بری ساخته بیرون آورد.

مهم­ترین بیان جماعت عید و مهم­ترین درس و پیام آن این است: “وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ‏ اللَّهِ‏ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا”. «وهمگی به ریسمان خدا (قرآن) چنگ زنید و پراکنده و گروه گروه نشید».[2]

لذا مسلمانان شرق و غرب همه ساله عید سعیدفطر را جشن می­گیرند، در آن شادی می­کنند و خداوند متعال را شکر می­کنند که یکی از بزرگ­ترین واجبات اسلام را که روزه ماه مبارک رمضان است به آن­ها داده است و به پایان رساندن و اقامه آن را برای‌شان آسان فرموده است.

اعمال که نباید در ایام عید فراموش کرد!:

 صله­‌ی­‌رحم

صله­ی­رحم در غیر روزهای عید واجب است چه برسد به روزهای عید که به آن تأکید شده است تا شادمانی را بر دل خویشاوندان داخل کند و با دادن هدیه به ویژه به اطفال و زنان به آن­ها احساس خوشی عید را بدهد.

 کوشش در اطاعت از الله تعالی و ترک معصیت

 فرقی نمی­کند که اطاعت در طعام دادن و دیدار از همسایگان باشد یا غیر از آن، همراهی کردن اطفال در دیدار از اطفال یتیم و نیازمند، دادن احساس شادمانی عید برای آن­ها، هدیه دادن لباس جدید و پول برای آن­ها و… با این کار نه تنها بر دل برادران مسلمان نیازمندش سرور و شادی را داخل می­کند؛ بلکه به سبب آن پاداش نیز می­گیرد.

بسیاری از مردم در روزهای عید به گمان تفریح و آسایش بار معصیت و گناه را به دوش می­کشند، زنان آرایش می­کنند، جوانان صفات زنان را می­گیرند، زمان بسیاری را در جست­وجوی سالن­های سینمایی، مشاهده­ی فیلم­ها، گوش دادن به موسیقی، خوشحالی در راه­ها و غیره که خشم الله تعالی را بر می­انگیزاند، ضایع می­کنند، رسانه­ها در بسیاری از کشورهای اسلامی از روز عید، روز بی­حیایی و گناه ساخته­اند که در این روز کانال­های تلویزیونی مملو است از فیلم­های مبتذل و نامناسب، سریال­های بی­بندوبار، آهنگ­های تحریک کننده­ی غرایز، چهره­ی آرایش کرده­ی زنان، تبلیغ­های سرشار از تصویرهای زشت و نامناسب، پخش اعلان از سالن­های سینمایی و آنچه در آن­ها می­گذرد و در طول عید از پخش هیچ­گونه تصویر فساد برانگیزی دست بردار نیستند.

در روزهای عید چه حرمت­ها که شکسته نمی­شود! چه گناهانی که انجام نمی­شود! و چه بدی­هایی که به طور علنی به آن فراخوانده نمی­شوند، حال آن­که روز عید باید روز خوبی و خوشی، به جای آوردن صله­ی­رحم، شاد کردن دل­های فقیران و نیازمندان و نمایان کردن پایبندی مسلمانان به دین­شان باشد؛ اما این عمل رسانه­ها در واقع سبب روی گردانی مردم از آنچه که به نفع دنیا و آخرت­شان است به سوی آنچه که به ضرر آن­ها است، می­باشد؛ پس بر هر مسلمان عاقل لازم است تا از این کارها در روزهای عید بپرهیزد لازم است که در معصیت الله تعالی اظهار خوشی ننموده و از این کارها دوری کنیم، انجام دادن سرگرمی­های مباح که در چهارچوب شریعت الله تعالی باشد هیچ مشکلی ندارد، دید و بازدید از خویشاوندان، پوشیدن لباس جدید، بازی­های اطفال و غیره.

اگر مسلمان در روز عید خود را به آداب اسلامی مزین سازد و در حالت شادی از الله تعالی فرمان برداری کند و حق­شناس باشد چنان­که در حالت سختی، حق آن را می­شناسد و از او اطاعت می­کند معلوم می­شود که در هر حال بندگی الله تعالی را به جای آورده است.

 تهنیت و تبریکی

از جمله آداب عید تبریکی دادن­های محبت­آمیز است که مردم میان خود آن­را به هر الفاظی که باشد رد و بدل می­کنند؛ مانند اینکه به همدیگر می­گویند: «تقبل­الله منا و منكم». «الله اعمال صالحه ما و شما را بپزیرد». یا (عید شما مبارک)، (اللـه همـراه برکت و ایمان عید را بر شما باز گرداند)، یا شبیه این عبارت­های تبریکی مباح و تهنیت­های که نزد صحابه مشهور است و نیز اهل علم به آن رخصت داده­اند.

حافظ ابن حجر رحمه‎الله می­گوید: «ما با اسناد حسن از جبیر بن نفیر روایت کردیم که او گفت: اصحاب رسول اللـه صلی‌الله‌علیه‌وسلم وقتـی روز عیـد بـه همدیگـر می­رسیدند می­گفتند: «تقبل الله منا ومنكم».«الله اعمال صالحه ما و شما را بپزیرد»[3]

 عید فطر، روزی از بی­شماری ایام نیست تا در تعيیّن یک نام معنا شود. این روز پایان یک ماه و آغاز یک راه است، پایان ماه اشک­ها و لبخندها، رحمت­ها و انتظارها، عفوها و استغفارها، پایان هنگامه­های قشنگ افطار، سحرهای زیبا، لحظه­های مناجات با خدا و آغاز راهی برای بازگشت، فصلی برای شگفتن و ترنمّی برای بازیافتن خودِ گمشده انسان. عیدفطر، عید زیبایی­های معنوی، عید بشارت­های الهی و روز خوب مهربانی­های خداست و پایان هر عبادتی، عیدی است که برازنده آن عبادت است و رمضان در ایستگاه فطر به بار می­نشیند و بال می­گشاید. رمضان، فصل وصل است و فطر ضیافت‌گاه وصال اگر پایان نماز، سلام است و پایان حج، قربان و پایان هفته جمعه، پایان رمضان عیدفطر است، عیدی که در آن گوهر آب‌دیده انسان را سرشته می­دارند و در خاک او بذر توحید می­کارند. فطر شادمانه‌ترین عید اسلام است و چون قافیه، در پایان بیت پرستش می­نشیند. رجب و شعبان، شصت روزِ استقبال اند برای رمضان و فطر به تنهایی از عهده بدرقه آن ماه خوب خدا برمی­آید، اینک که رمضان رفت و عید فطر آمد به حسرت‌خواری آن رفتن و شاد باشی این آمدن، خدای را ثناخوان و سپاس‌گزاریم.

بخش قبلی