عیدفطر و فلسفه‌ی آن (بخش اول)

نویسنده: رحمت­الله رحمانی

عیدفطر و فلسفه‌­ی آن بخش (اول)

چکیده:

عیدفطر از مهم‌ترین جشن‌ها و اعیاد مسلمانان است. عیدفطر، عید اولیاء الله و روزه­دارانی است که گوی سبقت را از دیگران ربوده­اند و در این روز فرا خوانده شوند تا جوایز و هدایان را دریافت کنند.

عیدفطر یکى از دو عید بزرگ اسلامى است که درباره آن احادیث و روایات بی­شمارى وارد شده است. مسلمانان روزه‏­دار که ماه رمضان را به روزه گذرانده و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از کارهاى مباح دیگر امتناع ورزیده‏اند، اکنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى‏طلبند، اجر و پاداشى که خود خداوند به آنان وعده داده است.

عید همچنان‌که یک روز شادمانی و آراستن است که الله دوست دارد نشان نعمتش را در این روز بر بندگانش نمایان سازد، همین­گونه این رز جلوه­گاهی از جلوه­های دین حنیف و نشانه­ی از شعائر اسلام می­باشد.

عید دارای احکام و آداب محکمی است که بزرگ­ترین ومهم­ترین آن همان نماز عید است.

مقدمه:

در فرهنگ اسلامی اولین روز ماه شوال به­عنوان عید­فطر و جشن بازگشت ‏به فطرت معین شده است؛ زیرا مسلمانان روزه‏دار در طول ماه رمضان با ارتباط‌های پی­درپی با خداوند متعال و استغفار از گناهان به تصفیه روح و جان خویش همت گماشته و از تمام آلودگی‏های ظاهری و باطنی که بر خلاف فطرت آن‏هاست، خود را پاک نموده و به فطرت واقعی خود برمی‏گردند.

بدون تردید فرد فرد مسلمانان با فرا رسیدن عیدسعیدفطر نوعی شادی و لذت درونی در خود احساس می‏کنند؛ اما استقبال مسلمانان از روز عیدفطر یک‌نواخت و مساوی نیست؛ زیرا هر کسی نسبت‏ به معرفت و ایمان خود به این عید بزرگ و با عظمت می‏نگرد و از آن بهره می‏گیرد. زمینه‏ها، ذهنیت‏ها، مراتب ایمان و عوامل دیگری در نگرش و انگیزه افراد دخالت دارد، بلی روز ترک گناه و فاصله گرفتن از زشتی‏ها و پلیدی‏ها و روز غلبه بر شیاطین، روز عید است. عیدفطر روز بازگشت‏ به فطرت است، این معنا را می‏توان از لغت «عیدفطر» هم فهمید، چرا که «عید» به معنای بازگشت و «فطر» به معنای «فطرت و طبیعت‏» است.

مسلمانان در این روز در اثر یک ماه ضیافت و مهمانی خداوند به صفای باطن دست‏یافته و در حقیقت، شخصیت واقعی خویش را بازیافته‏اند، آری، فطرت پاک انسان در طول سال در اثر غبارهای جهل و نادانی و غفلت‏ به انواع گناهان و معصیت‏ها مبتلا شده و از حقیقت‏ خود دور می‏شود و در نتیجه دچار خودفراموشی و خدا فراموشی می‏گردد؛ اما با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، انسان مسلمان در پرتو فضای معنوی آن ماه و تلاش‏های خویش به یک زندگی نوین دست می‏یابد که می‏توان آن را «بازگشت‏به خویشتن‏» نامید.

واژه «عید»:

این واژه به معنای: خوی گرفته، هر چه باز آید از اندوه و غم و اندیشه و مانند آن، روز فراهم آمدن قوم، مطلق روز جشن و روز مبارکی که در آن روز مردم شادی کنند و به یکدیگر تبریک گویند، به کار رفته است.[1]

برخی برآنند که اصل این لغت از ماده عود بازگشتن بوده؛ ولی برخی دیگر بنابر نقل ابن منظور در لسان العرب معتقدند که اصل واژه عید از عادت می­باشد، به دلیل آنکه مردم در روز عید، عادت به جمع شدن کنار یکدیگر نموده­اند.[2]

امام نووی رحمه‌الله گفته است که: «وسُمی العید عیداً لعوده وتکرره، وقیل: لعود السرور فیه». «سبب نام‌گذاری عید به عید به‌خاطر تکرار و بازگشت آن است و نیز گفته شده است که به‌خاطر بازگشت خوشحالی و مسرت، عید گفته شده است».[3]

و فطر، در اصل لغت به معنی شق بردن، ظاهر گشتن و پدید آوردن است، در قرآن آمده است: “إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ” «آن­گاه که آسمان شق می‌برد».[4] “الْحَمْدُ لِلهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ” «سپاس خدای را كه پديدآورنده آسمان و زمين است».[5] مثل اینکه هنگام خلقتِ آسمان‌ها و زمین پرده‌ی عدم پاره شده و آسمان و زمین ظاهر گشته‌اند، روز اوّل شوّال را نیز بدین خاطر عیدفطر می‌گویند؛ چون روزه‌دار دهانش را باز می‌کند و اجازه دارد از نعمت­های خداوند استفاده نماید؛ لذا فطر، از فطرت به معنی خلقت گرفته شده.[6]

لذا واژه «عید» به معنی رجوع و برگشتن است و فطر به معنای آفرینش، ابداع و سرشت و صفتی است که هر موجود در آغاز خلقتش داراست، از این‌رو می­توان عیدفطر را به معنای بازگشت انسان به فطرت الهی خویش دانست. این تکامل در پرتو جهاد با نفس امّاره و در سایه تهذیب و تزکیه و بهره­وری از فرصت­های ناب به دست می­آید، در عیدفطر، مؤمنان پس از یک ماه تلاش و مجاهده در عرصه مبارزه با نفس اماره و دور نگه­داشتن خویش از آلایش­های دنیوی، پیروزی خویش را جشن می­گیرند، در این مبارزه، انسان بر خودخواهی­ها، افزون­طلبی­ها و منیّت­های خویش غلبه می­کند، در فرهنگ شکوهمند اسلام، از این خودسازی مقدس به «مبارزه با نفس» تعبیر شده و رمضان ماه مبارزه با نفس و عیدفطر جشن پیروی در این مبارزه است.

فضیلت روز عید:

روز عید از بهترین روزها می­باشد، چنانکه در حدیث آمده است: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قُرْطٍ عَنِ النَّبِيِّ صلی‌الله‌علیه‌وسلم  قَالَ «إِنَّ أَعْظَمَ الأَيَّامِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَوْمُ النَّحْرِ ثُمَّ يَوْمُ الْقَرِّ». «بزرگ­ترین روزها نزد الله جل­جلاله روز اول عید قربان، باز روز دوم آن است».[7] این حدیث در فضیلت هردو عید دلالت می­کند.

حکمت وفلسفه­‌ی عیدفطر:

1ـ راز مقرر شدن عيدفطر:

هر نژاد و ملیتی حتماً در فرهنگ عامیانه خویش روزی را دارند که در آن به جشن و سرور و شادمانی می­پردازند، لباس­های زیبا می­پوشند و بهترین خوراکی­ها را مصرف می­کنند! چنان­که در احادیث روایت شده است: «إن لكل قَوْم عيدًا، وَهذا عيدنا». «هر قومی عیدی دارد و این (عیدفطر) عید ماست».[8]

 روز عید فطر روزی است که مردم، یک ماه روزه­داری را پشت سر نهاده و گویا زکات روزه خویش را می­خواهند ادا نمایند. در این روز مبارک دو خوشی و سرور وجود دارد، یکی طبعی و دیگری عقلی، سرور و شادمانی طبعی که واضح است؛ چون مردم، یک ماه روزه­داری را به اتمام رسانیده و از مشقت ظاهری روزه فارغ گشته­اند همراه با اینکه فقرا و نیازمندان نیز با گرفتن صدقه­فطر به محفل شادی و خوشی می­پیوندند؛ اما شادمانی عقلی این روز در این است که خداوند تعالى جَلَ­جَلاله توفیق ادای این فریضه خاص و مهم خویش را عنایت فرموده و اهل و عیال و خانواده را توفیق زیستن تا این ماه مبارک مرحمت نموده است! پس چرا این روز، روز خوشی و سرور نباشد؟!

ادامه دارد…

بخش بعدی