علمای اسلام، مفسران و ائمه اهل سنت و جماعت، بهطور متفق، برگزاری جشن نوروز را حرام دانستهاند و آن را از جمله شعائر آیینهای غیرالهی محسوب کردهاند. بنده با بررسی دقیق منابع مختلف، هیچ قولی از صحابه، تابعین یا علمای حقانی عصر حاضر نیافتم که برگزاری جشن نوروز را جایز دانسته باشند.
آنچه درباره جواز این جشن گفته میشود، نظریات افراد هواپرست است که بدون در نظر گرفتن آرای اسلاف، دلایلی از خود ساخته و آن را صرفاً یک فرهنگ عادی جلوه دادهاند.
در این بخش، دیدگاه صحابه، تابعین و علمای اهل سنت را درباره نوروز بررسی میکنیم:
الف: دیدگاه صحابه و تابعین درباره نوروز
صحابه و تابعین، معتبرترین و آگاهترین مفسران قرآن و سنت هستند؛ زیرا آنان به زمان پیامبر صلیاللهعلیهوسلم نزدیکتر بوده و فهم بهتری از مفاهیم شرعی داشتهاند.
۱. عبدالله بن عمرو بن عاص رضیاللهعنه میفرماید: «هر کس از مردم عجم پیروی کند، جشن نوروز و مهرجان را برگزار نماید و خود را شبیه آنان سازد، در روز قیامت با آنان محشور خواهد شد.»[1]
۲. حسن بصری رحمهالله، از علمای برجسته تابعین، در پاسخ به پرسشی درباره نوروز، آن را مکروه شمرد و گفت: «این روز را عجم (زرتشتیان غیرعرب) بزرگ میدارند.»[2]
۳. زبید الیامی رحمهالله، از تابعین، هر سال در روز نوروز با جماعتی در مسجد اعتکاف مینشست و میگفت: «این مردم (تجلیلکنندگان نوروز) بر کفر خود اعتکاف کردهاند، پس ما هم بر ایمان خود اعتکاف میکنیم. پروردگارا! ما را بیامرز.»[3]
ب: دیدگاه مفسران درباره نوروز
مفسران برجسته امت اسلامی نیز نوروز را مراسمی غیر اسلامی و متعلق به مشرکان دانسته و آن را نادرست و حرام اعلام کردهاند.
۱. امام قرطبی رحمهالله در تفسیر احکام القرآن، درباره معنای «زور» در آیه ﴿وَالَّذِینَ لاَ یشْهَدُونَ الزُّورَ﴾[4] مینویسد: «ابن عباس رضیاللهعنه گفته است که مقصود از “زور”، اعیاد مشرکان است.»[5]
۲. امام ابن کثیر رحمهالله در تفسیر همین آیه، آورده است: «ابو العالیه، طاووس، محمد بن سیرین، ضحاک، ربیع بن انس و دیگران گفتهاند که زور، همان اعیاد مشرکان است.»[6]
۳. امام سیوطی رحمهالله در الدر المنثور، درباره این آیه از ابن عباس رضیاللهعنه نقل کرده است: «مراد از “زور” در این آیه، اعیاد مشرکان است.»[7]
ج: نوروز از دیدگاه ائمه و فقهای مذاهب چهارگانه
فقها و ائمهی مذاهب چهارگانه، برگزاری جشن نوروز، تقدیم هدایا، تفریح، نوشتن تبلیغات و نصب پارچهنوشتهها به مناسبت این روز را حرام و نادرست دانستهاند؛ حتی برخی از علمای بزرگ مذهب حنفی، مانند علامه ابوحفص کبیر، دیدگاه بسیار سختگیرانهای در این باره اتخاذ کردهاند، او تصریح کرده است: «هر کس به قصد تعظیم نوروز، حتی یک تخممرغ به مشرکی هدیه دهد، کافر شده و اعمالش از بین رفته است.»
در اینجا، برخی از دیدگاههای فقها را بررسی میکنیم:
۱. علامه ابن نجیم حنفی رحمهالله میگوید: «زدن دف و سرود در دروازهها در ایام نوروز حلال نیست؛ بلکه مکروه است.»[8]
۲. در کتاب الدر المختار و رد المحتار آمده است که تقدیم هدیه در روز نوروز، مکروه است؛ حتی اگر نیت تعظیم آن را نداشته باشد؛ اما اگر کسی با این هدیه قصد تعظیم این روز را داشته باشد، حرام شمرده میشود.
برای احتیاط، بهتر است پیش از نوروز یا بعد از آن هدیه داده شود تا از شبههی مشابهت با مجوسیان پرهیز شود.[9] همچنین، نصب پارچهنوشتهها و تبلیغات به مناسبت نوروز، مکروه دانسته شده است.[10]
۳. ابوحفص کبیر حنفی میگوید: «هر کس در روز نوروز، به قصد تعظیم این روز، تخممرغی به مشرکی هدیه دهد، کافر شده و اعمالش باطل میشود.» قاضی ابوالمحاسن بن منصور حنفی نیز تصریح کرده است: «اگر کسی در روز نوروز چیزی بخرد که قبلاً نمیخرید یا به دیگران هدیه دهد، اگر قصد تعظیم این روز را مانند کفار داشته باشد، کافر شده است؛ اما اگر فقط به قصد محبت و عادت این کار را انجام دهد، موجب کفر نیست، ولی مکروه خواهد بود؛ زیرا مشابهت با کفار باید ترک شود.»[11]
۴. در منح الجلیل شرح مختصر خلیل (فقه مالکی) آمده است: «تقدیم هدیه برای معلمان در نوروز و مهرگان، ناروا است؛ زیرا مؤمنان باید احترام معلمان خود را در عید فطر و عید قربان به جا آورند.»[12]
۵. ابن رشد مالکی نیز میگوید: «آمادگی برای عیدهای مسلمانان مستحب است؛ اما شرکت در عیدهای نصاری و مشرکان مانند نوروز و مهرگان، مکروه و ناروا است؛ زیرا تعظیم این ایام، نوعی شرک محسوب میشود.»[13]
۶. از علمای بزرگ حنبلی، امام ابن تیمیه رحمهالله درباره اعمال برخی مسلمانان در روز نوروز، مانند هدیه دادن به مسیحیان و برگزاری جشنهای مشابه، چنین فتوا داده است: «برای مسلمانان جایز نیست که در امور مربوط به عیدهای کفار، خود را شبیه آنان سازند، چه در تهیهی غذا، چه در پوشیدن لباس مخصوص، چه در روشن کردن آتش و چه در سایر آداب و رسوم. خواه این امور جنبهی دنیوی داشته باشند یا عبادی. بهطور کلی، مسلمانان نباید روزهای عید کفار را با هیچ یک از شعائر آنها گرامی بدارند؛ بلکه باید این روزها را مانند سایر روزهای عادی بگذرانند و آن را به هیچ شکل خاصی متمایز نسازند.»[14]
نتیجهگیری
بررسیهای تاریخی و فقهی نشان میدهد که نوروز ریشهای کهن در فرهنگ ایرانی و سرزمینهای همجوار دارد و از گذشتههای دور بهعنوان یک جشن ملی برگزار میشده است؛ اما از منظر اسلامی، علما و فقهای اهل سنت عموماً این جشن را به دلیل جنبههای اعتقادی و مشابهت با آیینهای غیر اسلامی، نامشروع دانستهاند. حدیث نبوی درباره جایگزینی عید فطر و عید اضحی بهجای اعیاد جاهلی نیز بر این دیدگاه تأکید دارد؛ بنابراین، برگزاری نوروز از دیدگاه شریعت حرام بوده و مسلمانان از آن جدا خودداری نمایند و خود را به این جشن شرکی آلوده نگردانند.
[1]. ابن تیمیه، اقتضاء الصراط المستقیم، ج ۲، ص ۴۸۸
[2]. ابن ابی شیبه، المصنف فی الأحادیث و الآثار، ج ۲، ص ۳۴۳.
