نویسنده: ابوعرفان
امر به معروف و نهی از منکر (بخش بیست و سوم)
شرایط امر به معروف و نهی از منکر
-
علم؛
برای انجام دادن کار امر به معروف و نهی از منکر به بهترین وجه، ضروری است که دعوت‌کننده به اصول و حقایق این دو واجب آگاه باشد. باید از نظر مفهومی به طور کامل بر معنی، مفهوم، اهمیت و اهداف امر به معروف و نهی از منکر مسلط باشد تا بتواند این وظیفه دینی و شرعی سنگین و مهم را به درستی انجام دهد و نتیجه مطلوب را کسب کند. دانش و علم در هر زمینه‌ای می‌تواند ابزاری محکم برای دعوتگر و مسلمان باشد؛ زیرا خداوند تعالی در بسیاری از موارد بر علم و دانایی تأکید کرده است، به ویژه بر دانایی پیش از عمل. خداوند می‌فرماید: «فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُمْ» [محمد: ۱۹]؛ ترجمه: «پس [ای پیامبر] بدان که معبودی [به حق] جز الله نیست و برای گناه خود و برای مردان و زنان مؤمن آمرزش طلب کن و خداوند محل حرکت و استقرار شما را می‌داند.»
از بزرگان و اسلاف نیز نقل شده است که «تنها کسی می‌تواند به امر به معروف و نهی از منکر بپردازد که در هر دو زمینه فقیه باشد[1]»، یعنی معروف و منکر را به خوبی بشناسد و در مسیرش اشتباه نکند. کسی که می‌خواهد درد دیگران را درمان کند، باید پزشک ماهر، دردشناس و داروشناس باشد. خداوند تعالی به پیامبر اسلام (صلی الله علیه وسلم) دستور می‌دهد که اصول و روش دعوت را بداند و سطح آگاهی خود را از این موضوع به مردم بیان کند و با این روش علمی و آگاهانه، کار دعوت را پیش ببرد. خداوند می‌فرماید:
«قُلْ هَٰذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ» [يوسف: ۱۰۸]؛ ترجمه: «[ای پیامبر!] بگو: این راه من است؛ من با بصیرت [کامل] به سوی خدا دعوت می‌کنم و کسانی که از من پیروی کرده‌اند [نیز چنین می‌کنند] و خدا پاک و منزه است و من از مشرکان نیستم.»
برای تبیین تفاوت بین عالم و غیر عالم، خداوند تعالی می‌فرماید: «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ ۗ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ» [الزمر: ۹]؛ ترجمه: «بگو: آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟ تنها اهل دانش و خرد می‌پذیرند.»
در راستای فهم عمیق‌تر و معرفت کامل‌تر از ذات پروردگار متعال که به طور قطع انگیزه‌ای برای ترس از نافرمانی و امیدواری به پاداش الهی بر اثر انجام فرائض است، خداوند متعال می‌فرماید: «إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ» [فاطر: ۲۸]؛ ترجمه: «در حقیقت، تنها دانشمندان از بندگان خدا از او می‌ترسند. خداوند بی‌تردید قدرتمند و آمرزنده است.»
در کل، خداوند تعالی به علم و دانش ارزشی بسیار بالا و والا بخشیده و آن را کلید درک و معرفت، رمز رستگاری و موفقیت در آخرت، و وسیله‌ای بسیار مهم برای زندگی با عزت در دنیا معرفی کرده است. در احادیث نبوی (صلی الله علیه وسلم) نیز به جایگاه و اهمیت علم و دانش و لزوم کسب آن تأکیدات فراوانی شده است.
بنابراین، یکی از شرایط اساسی و از مبانی که دعوت و ارشاد را برای دعوتگر مشروع و موجه می‌سازد و او را بر آن می‌دارد که مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر را بر عهده گیرد، هدایت و راهنمایی دیگران را به عهده بگیرد و راه را برای همگان روشن کند، علم و دانش، خرد و تعقل است. بدون این پایه‌ها، این وظیفه به درستی انجام نمی‌شود و پیشرفتی حاصل نخواهد شد. این موضوع کاملاً آشکار و واضح است؛ زیرا هیچ نابینایی نمی‌تواند رانندگی کند، هیچ فلجی نمی‌تواند بدود، هیچ بی‌زبانی نمی‌تواند سخن گوید و هیچ کری نمی‌تواند بشنود. علم و دانش مانند چشم، توانایی و زبان هر فرد هستند که با آنها می‌تواند راه خود را روشن ببیند، مسیرش را آسان‌تر طی کند و مقصد را بهتر توصیف کند و به آن برسد.
-
قدرت و استطاعت
