اسلام حقوق مادر را بیش از حقوق پدر دانسته است. اگر چه باید به هر دو احترام نهاد، ولی بر حق مادر تأکید بیشتری شده و برای او منزلت بالاتری در نظر گرفته شده است. قرآن‌کریم برای ترغیب افراد به برقراری رابطۀ مطلوب با مادر، تلاش‌ها و رنج‌های مادران را این‌گونه بیان می‌کند: «وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ»؛ «انسان را دربارۀ پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش او را با ناتوانی و رنج پیوسته حمل کرد و طی دوسال شیر داد.»
حق مادر از اموری است که بايد رعايت شود و مقدم بر هر کاری است و هم‌چنين مهربانی و احسان و نيکی در حق مادر مقدم بر مهربانی و عطوفت و احسان در حق پدر است؛ در حديثی از حضرت ابوهريره رضی‌الله‌عنه روايت شده است: «جاء رجل إلي النبي صلى‌الله‌عليه‌وسلم فقال: يا رسول الله! من أولی الناس بحسن صحابتي؟ قال: أمك، قال: ثم من؟ قال: أمك، قال ثم من؟ قال: أمك، قال: ثم من؟ قال: ابوك»؛ «مردی به نزد رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وسلم آمده، گفت: يا رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم چه کسی به خوش رفتاريم سزاوارتر است؟ فرمود: مادرت. گفت: باز چه کسی؟ فرمود: مادرت. گفت: باز چه کسی؟ فرمود: مادرت. گفت: باز چه کسی؟ فرمود: پدرت.»
شیخ عبدالرحمن می‌فرماید: «پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به خاطر این پدر را در آخر ذکر کردند؛ زیرا انسان زحمات و مشقت‌هایی را که پدرش برای حفاظت و انفاق متحمل می‌شود را می‌بیند؛ اما زمانی که مادرش او را در شکم خود حمل می‌کرد را نمی‌بیند؛ زمانی‌که بر گهوارۀ او ایستاده بود را نمی‌بیند؛ به‌همین سبب در مورد مادر سفارش بیشتری شده است.» و ابن‌بطال در شرح حديث می‌فرمايد: «مقتضای حديث اين را می‌رساند که حق مادر سه برابر حق پدر در نيکی و احسان است که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم سه مرتبه نامش را ذکر نمود و نیز به خاطر سه مورد: ۱. تحمل وزن فرزند در شکم؛ ۲. وضع حمل؛ ۳. خوردن شير از مادر. مادر در اين سه کار به‌تنهایی مشکلات را تحمل می‌کند اما پدر فقط در تربيت اولاد شريک است و بعضی گفته‌اند مادر در نيکی و احسان و عطوفت و مهربانی مقدم است و پدر در اطاعت، زيرا پدر رئيس و امير خانواده است.»
«عن عطاء بن دینار رضی‌الله‌عنه أن رجلاً قال: يا رسول‌الله! أي الوالدين أعظم حقاً؟ قال صلی‌الله‌علیه‌وسلم: التي حملت بين الجنبين، وأرضعت بالثديين، وحضنت على الفخذين، وفدته بالوالدين»؛ «از حضرت عطاء بن دینار رضی‌الله‌عنه روایت شده که مردی نزد پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم آمد و پرسید یا رسول‌الله! حق کدام یک از والدین بزرگ‌تر است؟ فرمود: آن‌که [کودک] را بین دو پهلویش حمل کرد و با پستان‌هایش شیر داد و آن را در آغوش خود کلان کرد و از او سرپرستی کرد و پدر و مادرش را برایش فدا کرد.»
هم‌چنین، نقش مادر نسبت به پدر در همۀ زمینه‌های حیات اجتماعی آشکار و مهم است، به گونه‌ای که مادر، مربی فرهنگ جامعه به‌شمار می‌آید. بعد از تولد کودک، او در دریایی از فرهنگ غوطه‌ور می‌شود و این فرهنگ از راه والدین و دیگر اعضای خانواده به او انتقال می‌یابد؛ اما تأثیر مادر که نخستین کلمات را بر زبان او جاری و اولین ایده را در ذهن او جایگزین می‌سازد، از دیگران بیشتر است. مادر با نفوذ و تأثیر خود، می‌تواند فکر یا صفتی را در کودک پدید آورد، او را به‌سوی شرارت یا خیراندیشی بکشاند و ریشه و زمینۀ امور صحیح و غلط را در دل او برقرار سازد. پس می‌توان گفت: فرهنگ جامعه، به دست مادران ساخته می‌شود و به آنان وابسته است. کودک درحالی به دنیا می‌آید که از نظر آگاهی‌های اجتماعی، ذهنی پاک دارد و مادر، نخستین کلمات و حروف را بر روی این صفحۀ سفید می‌نویسد و اوست که نقش‌های زشت و زیبا را روی آن ترسیم می‌کند. مادر با جاری ساختن نخستین کلمات بر زبان کودک، او را با اصول و قواعد زندگی آشنا می‌کند و آداب و رسوم را به وی می‌آموزد، از دید علمی، مادر، رهبری فکری کودک را بر عهده دارد.
روایت است که شخصی نزد آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم آمد و گفت: «یا رسول‌الله! من می‌خواهم به جهاد بروم؛ اما قبل از آن می‌خواهم با شما مشورت کنم. رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: مادر داری؟ گفت: بله. فرمود: برو و پیش او بمان؛ زیرا بهشت زیر پای مادر است.»
از آیات و احادیثی که در بالا ذکر شد فهمیده می‌شود که حقوق مادر دو برابر حق پدر است و نیکی و برآوردن نیازهای مادر، اطاعت و فرمان‌برداری از او، پرهیز از آزردن او، اگر چه فقط با کلمۀ «اف» باشد، بال‌وپر گستردن در برابر او و فروتنی کردن، احترام کردن و گرامی داشتن مقام او به هر شیوۀ ممکن و تشکر و قدردانی از زحمات او برخی از وظایفی است که فرزندان باید در ادای حقوق مادران خود در نظر گیرند.
By محمد فاتح