نویسنده: مهاجر عزیزی
روز عرفه، از جمله مقدس‌ترین روزهاست که در یک سال فقط یک‌بار در تقویم رقم می‌خورد. این روز، روز ویژه و خاصی است که اهمیت و فضیلت فراوانی در آموزه‌های دینی به آن ذکر شده است. روز عرفه، روزی است که در سحرگاه این روز، زائران مسلمان از «منا» به یک دامنۀ تپه و دشت مجاور به نام کوه عرفه و دشت عرفه راه می‌یابند. روزی است که پروردگار عالم بندگان خود را به عبادت و طاعت خود فرامی‌خواند و سفره‌های جود و احسان خود را برای ایشان میگستراند و شیطان لعین در این روز، حقیر و ذلیل‌تر از روزهای دیگر مي‌باشد؛ زیرا پروردگار عالم در این روز فضل و رحمت خویش را گسترانده بسیاری از بندگان خود را می‌بخشد و به خود قریب می‌گرداند؛ ازاین‌رو بسیاری از روایات آن روز را به‌عنوان روز ویژه برای بخشایش گناهان معرفی کرده‌اند؛ چنان‌که در حدیث شریف آمده است: « خداوند در روز عرفه بیشتر از هر روز دیگری بندگان خود را از آتش دوزخ آزاد می‌کند…» پس باید مسلمانان از این روز مبارک با گرفتن روزه، با توبه و دعا و با گفتن تکبیر و تهلیل استفادۀ خوب و بهینه نموده و خود را مشمول رحمت فراگیر پروردگار قرار دهند و شیطان لعین را ناامید گردانند؛ چنان‌که ابراهیم و اسماعیل علیهماالسلام او را ناامید و مأیوس گردانید.
وجه نام‌گذاری
در بارۀ وجه‌تسمیۀ عرفه چند قول وجود دارد، از آن جمله:
-
بعد از این‌که ابراهیم علیه‌السلام مناسک حج را انجام و از آن‌ها فراغت یافت، جبرئیل علیه‌السلام در آن توقفگاه خطاب به او گفت: آیا آن‌را دریافتی (شناختی) و به‌خوبی انجام دادی؟ گفت: آری (عرفتُ) دریافتم.
-
وقتی‌که آدم و حواء از بهشت خارج شدند، در آنجا مجدداً به هم رسیدند و یکدیگر را یافتند.
-
مسلمانان (به‌ویژه حجاج) در آنجا به گناهان و لغزش‌های خود اعتراف می‌کنند و از بارگاه خدای رحمان طلب آمرزش می‌کنند.
-
خداوند متعال در آنجا خیروبرکت و رحمت خود را به بندگان خود می‌نمایاند.[1]
فضیلت و اهمیت روز عرفه
روز عرفه، روز خیلی مبارک و میمون است، روزی که پروردگار عالم رحمت و بخشش خود را بالای بندگان خود میگستراند. در واقع در این روز گریه‌ها، تضرع و ناله‌ها و دعا و خواهش‌ها به آسمان می‌رود، و در عوض آن رحمت‌ها و برکت‌ها فرود می‌آید. یکی از ویژگی‌ها و امتیاز این روز، بخشش گناهان و آزادی از دوزخ است؛ چنان‌که در روایات وارد شده است، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرموده‌اند: « خداوند در روز عرفه بیشتر از هر روز دیگری بندگان خود را از آتش دوزخ آزاد می‌کند. خداوند مهربان در آن روز-آن‌طوری که فقط خودش می‌داند- به بندگانش نزدیک می‌شود، آنگاه با حضور آنان بر فرشتگان فخر می‌ورزد و از روی فخر و مباهات می‌فرماید: این‌ها چه می‌خواهند؟ (مگر جز خشنودی من، و آمرزش گناهانشان آرزوی دیگری دارند؟!)[2] همچنان از حضرت عمر رضی‌الله‌عنه روایت شده است که وی فرمود: « آیۀ (الیوم اکملت) در روز جمعه و روز عرفه نازل شده است و هر دوی آن الحمدلله برای ما عید است.»
سلف صالح به اهمیت این روز و این‌که پروردگار چه اندازه رحمت خویش را در این روز میگستراند، پی برده بودند؛ چنان‌که فضیل بن عیاض در روز عرفه در میدان عرفات ایستاده بود، شامگاه آن روز ناگاه گریه و زاری مردم توجه او را جلب کرد و گفت: « آیا به نظر شما اگر همۀ این افراد پیش کسی بروند و از او یک‌دانه (مثلاً گندم) بخواهند، آیا او این خواستۀ ناچیز آنان را رد خواهد کرد؟ گفتند: نخیر. گفت: به خدا قسم آمرزش گناهان نزد پروردگار از دادن یک‌دانه گندم هم آسان‌تر است.»[3]
اعمال روز عرفه
-
دعا؛ یکی از اعمال ویژه در دهه‌ی ذی‌الحجه مخصوصاً در روز عرفه، دعا و گریه و زاری در برابر پروردگار عالم است؛ چنان‌که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم گفته‌اند: «بهترین دعا، دعای روز عرفه است…» همچنان صالحان امت گفته‌اند: «روز عرفه، روز قبولی دعاها و خواسته‌هاست»؛ ازاین‌رو، اصحاب کرام و سلف صالح به دعای این روز خیلی اهتمام می‌ورزیدند. حضرت علی رضی‌الله‌عنه دربارۀ این روز می‌گوید: «روز عرفه روزی است که بیشترین مردم در آن از آتش دوزخ نجات حاصل می‌کنند.» پس در این روز این دعا را بیشتر کن: « اللهم اعتق رقبتی من النار، و اوسع لی من الرزق الحلال، واصرف عنی فسقة الجن و الانس.»
-
ذکر و تکبیر؛ از اعمال مهم دیگری که باید در دهه‌ی ذی‌الحجه مخصوصاً در روز عرفه به آن خاص اهتمام شود، عبارت از زیاد گفتن تکبیر و ذکر و تهلیل است. بعد از گفتن تکبیر واجب (تشریق) –که از نماز فجر صبح روز عرفه شروع می‌شود الی عصر روز سیزدهم تداوم دارد- در سایر اوقات نیز گفتن تکبیر و تهلیل فراموش نشود؛ زیرا روز عرفه روز کسب ثواب، رحمت و مغفرت پروردگار است که این امتیازات با دعا و تکبیر و تهلیل زود حاصل می‌گردد. از ابن عمر رضی‌الله‌عنه روایت است که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «هیچ ایامی نیست که عمل صالح در آن محبوب‌تر از این ایام ده‌گانه باشد؛ پس در آن‌ها بسیار تهلیل (لااله‌الاالله) و تکبیر (الله‌اکبر) و تحمید (الحمدلله) بگویید.»[4] پس در این روز، بهتر است که زیاد تکبیر و تهلیل بگوییم و همچنان در حق خویشتن، اهل فامیل، گذشتگان و عزیزان خود دعا نمائیم؛ زیرا روز عرفه، روز کسب فیض و برکت و قبولی دعاهاست.
-
روزۀ روز عرفه؛ از جمله اعمال مهم این روز مقدس، روزه گرفتن است. روزه گرفتن در این روز یک امر مسنون و مستحب بوده و دارای اجر فراوان است. از ابو قتاده رضی‌الله‌عنه روایت است که پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: « [ثواب] آن را نزد خداوند متعال این‌گونه احتساب می‌کنم که کفارۀ گناهان سال قبل و سال بعدش باشد.»[5] همچنان ابو قتاده رضی‌الله‌عنه می‌فرماید: «از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در بارۀ روزۀ روز عرفه سوال شد، فرمودند: کفارۀ گناهان سال گذشته و آینده است.»[6]
