قرآن کریم، افزون بر آن‌که کتاب هدایت و اخلاق است، دربردارندۀ نشانه‌هایی عمیق از حقایق هستی نیز می‌باشد؛ نشانه‌هایی که با گذشت زمان و پیشرفت علم بشر، یکی پس از دیگری روشن می‌گردند، یکی از شگفت‌انگیزترین این نشانه‌ها، اشارۀ دقیق قرآن به «تاریکی مطلق» در فضای بیرون از جوّ زمین است؛ پدیده‌ای که تا پیش از آغاز سفرهای فضایی در قرن بیستم، ناشناخته بود. این بخش به تحلیل علمی این پدیده، تجربۀ فضانوردان و انطباق آن با آیات قرآن می‌پردازد.
تجربۀ فضایی و حیرت انسانی
در یکی از مأموریت‌های فضایی، فضاپیمایی در روشنایی کامل روز از سطح زمین پرتاب شد، اندکی پس از عبور از طبقات جو، یکی از فضانوردان با مرکز کنترل تماس گرفت و با شگفتی گفت: «ما کور شده‌ایم؛ دیگر چیزی نمی‌بینیم!»
در حالی‌که آفتاب همچنان درخشان و موجود بود؛ اما هیچ نوری در اطراف مشاهده نمی‌شد، محیط پیرامون آن‌ها در تاریکی مطلق فرو رفته بود؛ پدیده‌ای که برای نخستین بار، انسان با آن به‌صورت مستقیم روبهرو شد.
تحلیل فیزیکی تاریکی فضا
علت روشنایی آسمان در روز، پدیده‌ای است به نام «پراکندگی نور» یا «Scattering». هنگامی که پرتوهای آفتاب وارد جوّ زمین می‌شوند، با ذرات هوا، بخار آب و غبار برخورد کرده و در نتیجه، نور در جهات مختلف پراکنده می‌شود. این پدیده که در فیزیک به نام «پراکندگی رایلی» (Rayleigh Scattering) شناخته می‌شود، سبب می‌شود ما نور را از هر سو ببینیم، حتی در مکان‌هایی که پرتوی مستقیم آفتاب به آنجا نمی‌تابد، مانند داخل یک مسجد یا خانه.
اما در فضای خارج از جو، هوا و ذرات معلق وجود ندارند، نور آفتاب، گرچه همچنان در حرکت است؛ اما چون چیزی برای پراکندگی وجود ندارد، فضا تاریک باقی می‌ماند. این حقیقت، تنها پس از پرتاب فضاپیماها و عبور آن‌ها از اتمسفر زمین به‌صورت تجربی به اثبات رسید.
بیان شگفت‌آور قرآن کریم
قرآن کریم، در بیش از چهارده قرن پیش، این واقعیت علمی را با بیانی لطیف و دقیق چنین گزارش کرده است: ﴿وَلَوۡ فَتَحنَا عَلَيهِم بَابا مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فَظَلُّواْ فِيهِ يَعۡرُجُونَ لَقَالُوٓاْ إِنَّمَا سُكِّرَتۡ أَبۡصَٰرُنَا بَلۡ نَحۡنُ قَوۡمٞ مَّسۡحُورُونَ﴾ [حجر: ۱۴–۱۵]
ترجمه: «اگر (به فرض) دري از آسمان به روي آنان بگشائيم و ايشان از آنجا شروع به بالا رفتن كنند (و فرشتگان و شگفتيهاي جهان بالا را با چشم خود ببينند). بيگمان خواهند گفت: حتماً ما را چشمبندي كرده اند (و آنچه ميبينيم ابداً واقعيّت ندارد!) و بلكه ما را جادو نموده اند (اين است كه چيزها را عوضي ميبينيم)».
در این آیه، انسان‌هایی توصیف شده‌اند که به آسمان بالا می‌روند؛ اما با پدیده‌ای روبهرو می‌شوند که آن را به «کور شدن» چشمانشان تعبیر می‌کنند: «سُكِّرَتۡ أَبصَٰرُنَا». این تعبیر، دقیقاً همان تجربۀ فضانوردانی است که هنگام ورود به فضای بیرونی، تاریکی مطلق را احساس کرده‌اند.
آیا این تطابق میان بیان قرآنی و واقعیت علمی، خود گواهی روشن بر اعجاز علمی قرآن نیست؟
وعدۀ کشف آیات در آفاق
قرآن کریم، در آیه‌ای دیگر، وعده داده است که با گذشت زمان، آیات الهی در گسترۀ هستی و درون انسان آشکار خواهد شد: ﴿سَنُرِيهِمۡ ءَايَٰتِنَا فِي ٱلۡأٓفَاقِ وَفِيٓ أَنفُسِهِمۡ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمۡ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّۗ أَوَلَمۡ﴾ [فصلت: ۵۳]
ترجمه: «ما به آنان (كه منكر اسلام و قرآن اند) هرچه زودتر دلائل و نشانههاي خود را در اقطار و نواحي (آسمانها و زمين، كه جهان كبير است) و در داخل و درون خودشان (كه جهان صغيراست) به آنان (كه منكر اسلام و قرآنند) نشان خواهيم داد تا براي ايشان روشن و آشكار گردد كه اسلام و قرآن حق است».
در این آیه، حرف «سَـ» در ابتدای فعل «سَنُرِيهِم» نشان از آینده‌دار بودن این وعده دارد. خداوند متعال اعلام می‌فرماید که نشانه‌های حقانیت قرآن، به‌مرور زمان و همراه با پیشرفت علم، آشکار خواهد شد. پدیدۀ تاریکی فضا یکی از همان آیات آشکار در «آفاق» است که امروز بر همگان روشن گردیده.
در اخیر به عنوان خلاصه عرض میکنیم که اشارۀ قرآن به تاریکی مطلق فضای کیهانی، آن‌هم در زمانی که نه مفهوم «جوّ» شناخته شده بود و نه امکان سفر به فضا وجود داشت، نشانه‌ای قاطع بر آسمانی بودن این کتاب و معجزۀ جاودانۀ آن است.
چنین آیات و نشانه‌هایی، ما را به تدبّر عمیق‌تر در کلام الهی دعوت می‌کنند؛ تا ایمان‌مان استوارتر شود و مسیر زندگی‌مان بیش‌ازپیش با هدایت الهی پیوند یابد. بی‌شک، فهم علمی قرآن، در کنار فهم اخلاقی و فقهی آن، مکملی ضروری برای شناخت همه‌جانبه این کتاب نور و حکمت است. [1]
ادامه دارد…
([1]) فشردۀ مطلب از: موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة: ج2، ص 5-7.
