مسلمان با شخصیت (بخش نوزدهم)

نویسنده: مهاجر عزیزی

درمان خودخواهی و غرور

علامه مفتی محمد تقی عثمانی ^{مدظله‌العالی} می‌گوید: «از یاد کردن موت فایدۀ بزرگی حاصل می‌شود؛ چون در معاشرت زندگی دو بیماری مهم را از بین می‌برد. حضرت ابی درداء ^{رضی‌الله‌عنها} روایت می‌کند: از یاد کردن کثرت موت، انسان از تکبر و حسد نجات پیدا می‌کند؛ کسی را از خود کمتر و یا پایین‌تر نمی‌دانید و نه در دشمنی با برادر مسلمان مبتلاء می‌شوید؛ بلکه عاجزی، انکساری و بیزاری از دنیا پیدا می‌شود و نسبت به آخرت و قبر متوجه می‌شوید و نسبت به دنیا تا حدی بی رغبت می‌شود که رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} با عمل خودشان نشان دادند.»

در کتاب‌های اخلاقی دربارۀ درمان تکبّر، دو راه ارائه شده است: راه «علمى» و راه «عملى»:

راه علمى: افراد متکبّر دربارۀ خود بیندیشند که کیستند؟ و کجا بودند؟ و به کجا می‌روند؟ و سرانجام کار آن‌ها چه خواهد شد؟ و نیز دربارۀ عظمت خداوند بیندیشند و خود را در برابر ذات بی‌مثال او ببینند. در روایتی آمده است که لقمان حکیم به فرزندش گفت: «واى بر کسى‌که تکبّر می‌کند، چگونه خود را بزرگ می‌پندارد کسى‌که از خاک آفرید شده و به خاک برمی‌گردد؟ نمی‌داند به کجا می‌رود؟ به‌سوى بهشت تا رستگار باشد یا به‌سوى دوزخ تا گرفتار خسران آشکارى گردد!» و دیگر این‌که تاریخ سراسر عبرت جهان را بررسى کنند، دربارۀ سرنوشت فرعون‌ها و نمرودها و سرانجام کار هر یک را مطالعه کنند.

راه عملى: سعى کند کارهای متواضعان را انجام دهد تا فضیلت تواضع در اعماق وجود او ریشه بدواند؛ مانند این‌که: لباس ساده بپوشد، غذاى ساده بخورد، با خادمان یا کارگرانش بر سر یک سفره بنشیند، در سلام کردن بر دیگران تقدّم جوید، با کوچک و بزرگ گرم بگیرد و از هم‌نشینى با افراد متکبّر بپرهیزد و امتیازى براى خود بر دیگران قائل نشود، خلاصه آنچه را نشانۀ تواضع یا از مظاهر آن است در عمل و سخن به‌کار بندد.

از یافته‌های بالا برمی‌آید که تکبر خیلی گناه‌ بزرگ و از جمله رزایل رفتاری است؛ در آیات و روایات به شدت از آن منع شده و به مرتکبان آن وعیدها و کیفرهای سخت ذکر شده است. تکبر پدیدۀ منفوری است که انسان را در پرتگاه هلاکت قرار می‌دهد و او را به سرنوشت بدی هم‌چون سرنوشت مغروران و متکبران تاریخ مبتلا می‌گرداند؛ ازاین‌رو، مسلمان نیک‌اندیش و با شخصیت خیلی در این باره حساس می‌باشد و از این پدیده چنان‌که  آهو از شیر می‌گریزد، گریز دارد و احتیاط می‌نماید و به با بکارگیری اسباب علاج، آن‌را علاج می‌کند و تواضع و فروتنی را به و‌جود خود می‌پروراند تا شخصیتش نیک و شایسته شود.

ادامه دارد…

بخش قبلی