نیازسنجی دینی انسان در پرتو تعالیم اسلام «بخش هفدهم»

نویسنده: عبدالحی لیان

نیازسنجی دینی انسان در پرتو تعالیم اسلام

بخش هفدهم

درنگی بر نعمت‌های بهشت و عذاب‌های دوزخ

از فضل و رحمت الهی نسبت به بندگانش آن است که برای آنان سرای کرامت و سعادت، یعنی بهشت را آماده ساخته و در مقابل، برای کسانی‌که نافرمانی او را پیشه کرده‌اند، سرای شقاوت و بدبختی، یعنی دوزخ را فراهم نموده است. انسان‌ها بر پایۀ اعمال خود، که خداوند آن‌ها را سبب رسیدن به هر یک از این دو سرا قرار داده، مستحق یکی از آن دو می‌شوند؛ و از همین رو، خداوند آنان را در سرای دنیا مورد آزمایش قرار داده است:

“مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ.”^[1] ترجمه: «هر کس کار بدی انجام دهد، جز همانند آن کیفر داده نمی‌شود، و هر کس (چه مرد و چه زن) کار شایسته‌ای انجام دهد، در حالی‌که مؤمن باشد، آنان داخل بهشت می‌شوند و در آنجا بی‌حساب روزی داده می‌شوند».

خداوند بندگانش را به سرای سعادت، که جایگاه خشنودی اوست، ترغیب کرده و آنان را از سرای شقاوت، که جایگاه خشم و غضب الهی است، بیم داده است؛ با این همه، از روی فضل و رحمت عظیم خویش، راه‌های رسیدن به بهشت و نجات از آتش را برای آنان آسان ساخته است. از جلوه‌های این آسان‌گیری آن است که:

– همۀ راه‌های خیر را که موجب رحمت و رستگاری است برای آنان روشن کرده؛

– و آنان را از هر شری که سبب خسارت و بدبختی می‌شود برحذر داشته است.

– همچنین خداوند تکالیفی را (چه در انجام و چه در ترک) بر بندگان مقرر داشته که در حد توان و طاقت آنان است:

“فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ”^[2] ترجمه: «پس تا آنجا که می‌توانید از خدا پروا کنید».

و نیز: “لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ”^[3] ترجمه: خدا هیچ‌کس را جز به اندازۀ توانش تکلیف نمی‌کند؛ آنچه به دست آورده به سود اوست و آنچه مرتکب شده به زیان او.

– از دیگر مظاهر رحمت الهی آن است که پاداش کارهای نیک را چند برابر می‌کند و کیفر گناهان را تنها به اندازۀ خود آن‌ها قرار می‌دهد:

“مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ.”^[4] ترجمه: هرکس کار نیکی بیاورد، ده برابر آن پاداش دارد، و هر کس کار بدی بیاورد، جز همانند آن کیفر داده نمی‌شود، و به آنان ستم نمی‌گردد.

و این معنا در فرمودۀ پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} چنین توضیح داده شده است: «خداوند حسنات و سیئات را نوشته و سپس آن را بیان کرده است: هر کس نیت کار نیکی کند و آن را انجام ندهد، خداوند آن را نزد خود یک حسنۀ کامل می‌نویسد؛ و اگر نیت کند و انجام دهد، آن را ده تا هفتصد برابر، بلکه چندین برابر می‌نویسد؛ و هر کس نیت گناهی کند و آن را انجام ندهد، خداوند آن را یک حسنۀ کامل می‌نویسد؛ و اگر نیت کند و انجام دهد، تنها یک گناه برایش نوشته می‌شود، و جز هلاک‌شده بر خدا هلاک نمی‌شود.^[5]»

– همچنین خداوند با اسباب گوناگون، گناهان بندگان را محو می‌کند و می‌آمرزد، و چه‌بسا به سبب شفاعت صحیح یا عفو ابتدایی خویش، از عذاب آخرت آنان درگذرد.

از اشتباهات برخی ناآگاهان آن است که گمان می‌کنند بهشت چیزی جز خوردن و نوشیدن و پوشیدن و نکاح و لذت‌های حسی نیست؛ تا آنجا که شأن بهشت را خُرد شمرده و آن را هدفی شایستۀ همت انسان در عبادت پروردگار ندانسته‌اند. حال آنکه حقیقت این است که بهشت، پیش از هر چیز، جایگاه رضایت خداوند و زوال خشم اوست؛ سرای کرامت الهی و جامع همۀ نعمت‌هاست، و برترین نعمت آن دیدن الله متعال است. در مقابل، اهل دوزخ از پروردگارشان محجوب‌اند و گرفتار خشم و غضب اویند، و سپس در آتش به عذاب‌هایی گرفتار می‌شوند که هم روح و هم جسم را به درد می‌آورد.^[6]

خداوند دربارۀ عذاب آنان می‌فرماید: “إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنَادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَكْبَرُ مِن مَّقْتِكُمْ أَنفُسَكُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِيمَانِ فَتَكْفُرُونَ”^[7] ترجمه: «بی‌گمان کسانی‌که کافر شدند، ندا داده می‌شوند: قطعاً خشم خدا بزرگ‌تر از خشم شما نسبت به خودتان است، آنگاه که به ایمان دعوت می‌شدید و کفر می‌ورزیدید».

و نیز گفت‌وگوی آنان با پروردگارشان چنین نقل شده است: “أَلَمْ تَكُنْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَكُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ * قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَيْنَا شِقْوَتُنَا وَكُنَّا قَوْمًا ضَالِّينَ * رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ”^[8] ترجمه: آیا آیات من بر شما خوانده نمی‌شد و شما آن‌ها را تکذیب می‌کردید؟ گفتند: پروردگارا، بدبختی ما بر ما چیره شد و ما مردمی گمراه بودیم. پروردگارا، ما را از اینجا بیرون آور، اگر بازگشتیم، قطعاً ستمکار خواهیم بود.

همچنان‌که نعمت‌های بهشت تنها به جسم محدود نیست، بلکه روح انسان نیز از زوال اندوه‌ها، آرامش دل، و روشنی چشم‌ها بهره‌مند می‌شود؛ از همین رو خداوند آخرت را بر دنیا برتری داده و فرموده است:

“وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ” ^[9] ترجمه: و این زندگی دنیا جز سرگرمی و بازی نیست، و بی‌گمان سرای آخرت همان زندگی واقعی است، اگر می‌دانستند.

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی