نخستین گردآوری نماز در دین مسیحیت در قرن چهارم در «مجمع نیقیه»[1] بوده است و پس از آن شورای واتیکان همواره در آن اصلاحاتی به وجود آورده و به جهان مسیحیت کاتولیک آن‌ها را صادر کرده است. همچنین نظام اصلی کلیساها می‌تواند در نماز تغییراتی ایجاد کند.
در اینجا خدمت خوانندگان نمونه‌ای از نماز سنتی و مرسوم در کلیسای کاتولیک را تقدیم می‌کنیم[2]:
کشیش (امام) وارد کلیسا می‌شود و حاضران به احترام او می‌ایستند و نیت نماز کرده و چنین می‌گوید: «به نام پدر، پسر و روح‌القدس به سوی قربانگاه کلیسا نماز می‌گزارم.» در این بخش، کشیش و حاضران درباره تعظیم و ستایش الهی با یکدیگر گفتگو می‌کنند. سپس کشیش جلو رفته و به گناهان و خطاهای خود اعتراف می‌کند و چنین می‌گوید: «من، خداوند توانا و مریم پاکدامن و مبارک و فرشته بزرگوار میکائیل و یوحنای تعمیددهنده و پیامبران مبارک الهی پطرس، پولس و تمام قدیسان و تمام اولیای مسیحی را گواه می‌گیرم و شما برادران را گواه می‌گیرم و اعتراف می‌کنم که گناهان فکری، زبانی و عملی بی‌شماری مرتکب شده‌ام که تنها من مسئول آن‌ها هستم؛ بنابراین از مریم پاکدامن و مبارک و فرشته بزرگوار میکائیل و یوحنای تعمیددهنده و پیامبران مبارک الهی پطرس، پولس و تمام قدیسان و اولیا و شما برادران می‌خواهم که از پادشاه حقیقی، الله تعالی، برایم دعا کنید.»
حاضران برای او دعا می‌کنند و کشیش «آمین» می‌گوید. سپس حاضران همان دعا و اعتراف را تکرار کرده و کشیش با دعا کردن، آنان را جواب می‌دهد و حاضران «آمین» می‌گویند. سپس کشیش و حاضران درباره دعا و طلب رحمت و امنیت و بخشش با یکدیگر گفتگو می‌کنند.
بعد از آن، کشیش بر بالای قربانگاه رفته و دعایی به زبان لاتین می‌خواند که در آن از الله تعالی می‌خواهد که اشتباهات و گناهان را ببخشد. و به حضرت مسیح و قدیسان و اولیایی که آثارشان در کلیسا وجود دارد، متوسل می‌شود و می‌گوید: یا الله بر ما رحم کن! سپس می‌گوید: ای عیسی بر ما رحم کن! و حاضران نیز این جمله را دو مرتبه تکرار می‌کنند و کشیش برگشته و از الله درخواست رحمت می‌کند و حاضران نیز چنین می‌کنند.
اما حمد و ثنا «Gloria» که در اوقات عبادت در کلیسا خوانده می‌شود، دربردارنده کلمات حمد و ثنا است و در آن کلمات پدر و فرزند یگانه تکرار می‌شوند و حضرت مسیح به‌عنوان گوسفند الهی توصیف می‌شود که گناهان بندگان را بخشیده و سمت راست الله می‌نشیند و طلب رحمت از او و برتری‌اش از تمام چیزها تکرار می‌شود. سپس بخشی از کتاب مقدس که کشیش تعیین کرده است، خوانده می‌شود و هنگام خواندنش، حاضران جهت احترام می‌ایستند.
نماز هفتگی ویژگی دیگری دارد و آن اینکه در روز یکشنبه در کلیسای کاتولیک، کشیش جلو رفته و سخنرانی‌ای متناسب با اوضاع، که ضرورت آن را ایجاب می‌کند و ایمان را تجدید می‌کند، ایراد می‌نماید. در این سخنرانی آمده است که مسیح تنها فرزند الله است و از الله آفریده شده است و او از تمام زمان‌ها فراتر و مقدم بوده و او پروردگار پروردگاران و اصل نور و معبود برحق بوده و با پدر در وجودش، که از آن تمام چیزها به وجود آمده‌اند، شریک است، و او از آسمان به خاطر نجات ما فرود آمده است (در این هنگام حاضران افتاده و زانو می‌زنند) و نیز در این سخنرانی آمده است که حضرت مسیح به وسیله روح‌القدس و مریم پاکدامن به شکل انسانی درآمده است. این سخنرانی دربردارنده صفات الوهيت حضرت مسیح و عقیده‌ی صلب و فداء و اتحاد جهانی کلیسای مقدس به عنوان پایگاه هدایت و مسیحیت و محل حشر اجساد و زندگی پس از مرگ است.
به دنبال نماز، «عشاء ربانی» می‌آید و در اصل این‌گونه بوده است که کسانی که در زمان قدیم به کلیسا می‌آمدند با خودشان نان و شراب انگور آورده و آن‌ها را به قربانگاه تقدیم می‌کردند و کشیش اندکی از آن شراب را برداشته و نان را به آن آغشته می‌کند و چنین اعتقاد دارند که این نان و شراب به خون و گوشت حضرت مسیح تبدیل شده و کسی که آن را بخورد، با خودش گوشت و خون مسیح را حمل می‌کند.
«عشاء ربانی» یادگار آخرین شامی است که مسیح در زندگی‌اش خورده است. اما در عصر حاضر کسانی که به کلیسا می‌آیند به‌جای نان و شراب، پول آورده و به کشیش تقدیم می‌کنند. کشیشان و امامان نماز در کلیساها می‌بایست این عشای سنتی را در شکل ظاهری‌اش به اجرا گذاشته و نان را بر افراد حاضر تقسیم کنند. در پایان، نماز با دعایی مختصر به پایان می‌رسد و افراد حاضر در کلیسا پراکنده می‌شوند.
نماز نزد مسیحیان پروتستان:
نماز در کلیساهای پروتستان، شامل هر دو بخش متدیست (Methodist) و انگلیکانی (Anglican)، با نماز کاتولیکی در بخش‌های اعتراف، توبه، استغفار، حمد، ثناء، دعا، تلاوت، انجیل، تجدید ایمان و استوارسازی عقاید هم‌خوانی دارد. تنها تفاوت‌ها در سبک‌ها و الفاظ است که از روش‌های مشخص کلیساهای پروتستان نشأت می‌گیرند و در برخی موارد دیگر اختلاف دارند. کلیساهای پروتستان به هیچ‌وجه از زبان لاتین استفاده نمی‌کنند و دعاها را در قالب سرودها و آوازهایی که با آهنگ‌های مرسوم و مشخص[3] نواخته می‌شوند، قالب‌بندی کرده‌اند. یکی دیگر از ویژگی‌های نماز در نزد پروتستان‌ها این است که هنگام ذکر الهی سکوت همه‌جا حکمفرما می‌شود و عبارت‌ها و الفاظ صریح و آشکاری که به الوهیت حضرت مسیح و برابر دانستن او با الله تعالی دلالت می‌کنند، بکار برده نشده و حذف می‌شوند. هنگام خواندن برخی از دعاها، به تفکر و تأمل پرداخته و خاموش می‌مانند.
در زیر نمونه‌ای از دعای گروهی و سنتی کلیسای پروتستان تقدیم خوانندگان می‌شود:
«ای پدر آسمانی! تو ما را از محبتت آفریدی و با محبتت ما را نگه داشتی و محبتت ما را کامل می‌کند. ما با تمام ناتوانی اعتراف می‌کنیم که با تمام وجود، تو را دوست نداشته‌ایم و یکدیگر را هم دوست نداشته‌ایم. در ارواح ما همچنان زندگی است، اما خودخواهی ما را از آن دور کرده است. ما جان‌های‌مان را از روح مقدست محروم کردیم و از نصرت و یاری تو غفلت کردیم. کارهای گذشته ما را ببخش و آنچه را که اکنون در آن هستیم، اصلاح کن و با روحت در آینده ما را راهنمایی کن تا عظمت و آفرینش تو در جان‌های ما و مخلوقات به وسیله حضرت عیسی مسیح که مولا و پادشاه ما است، متجلی شود.»
نماز در کلیسای انگلیکانی این‌گونه است که پیش از عبادت، ناقوس‌ها برای اعلام نماز نواخته می‌شوند و بخشی از انجیل تلاوت شده و کلمه ایمان در قالب سرودی خوانده می‌شود. در مناسبت‌های ویژه نیز برای رسم عشای ربانی جشن گرفته و پیروان این کلیسا اعتقاد دارند که برگزاری این یادبود آنان را پیراسته و ارواح‌شان را تقویت می‌کند. [4]
ادامه دارد…
[1] ـ نگارنده مقاله «نماز نزد مسیحیان» در «دانشنامه دین و اخلاق» به این گرایش دارد که حضرت مسیح (علیه السلام) با یهودیان در نماز همراه بوده و در معبد حاضر می‌شده است؛ همچنین پیشوایان قدیمی مسیحیت در نماز حضور می‌یافتند و عبادت در آیین مسیحیت بر اساس همان چیزی بوده است که نسل نخستین مسیحیان با آن پرستش می‌کردند و کلیسا رابطه‌اش را با یهودیت نگسسته است؛ بلکه این یهودیت بوده است که کلیسای مسیحی را جدا کرده است.
[2] ـ در پرتوی آخرین مطالبی که مجلس واتیکان تا زمان نوشتن این کتاب با عنوان ذیل منتشر کرده است:«st paul Pabbcations» در سلسلهThe Sacrifice Of The Mass»
[3] ـ به عنوان مثال به کتاب The Methedist Hymnal The Methedist Publishing Hous U.S.A مراجعه شود.
[4] ـ جهت تفصیل بیشتر به: the Book Of Common Prayer The Chursh Of India Pakiston Burma AndCeylon.
By محمد فاتح
