یکی از مباحثی که در شرایط کنونی شدیداً مورد توجه پژوهشگران و صاحب‌نظران در امور دینی قرار گرفته است، موضوع نقش اجتماعی زن در عرصه‌های مختلف زندگی است. از آنجایی‌که در اسلام زن از محدودیت‌های خاصی برخوردار است و دارای احکام و مسائل ویژه‌ای می‌باشد و از طرفی در دنیای پیشرفتۀ معاصر، شعار آزادی زن و بیرون آمدن آن -به تعبیر آن‌ها- از حصار خانه، هرجا طنین‌افکن گردیده و به دنبالش لبیک جوامع مختلفی را در پی داشته است. افزون بر آن، القاء این تصور نادرست که پیشرفت تمدن جوامع غربی، مرهون به کارگیری نیمۀ دوم جامعه، یعنی زنان است و عقب‌ماندگی مسلمانان، که خود عوامل جداگانه‌ای دارد، منوط به نگرش خاص اسلام به زن و معطل نمودن آن در جوامع اسلامی است.
این گونه تبلیغات برای بسیاری از اهل‌علم و نظریه‌پردازان اسلامی و توده‌های مختلف مسلمانان ایجاد شبهه نموده و توضیح و تشریح نظریۀ اسلام نسبت به زن و اساساً نقش اجتماعی آن در اسلام را یکی از مباحث ضروری و مورد نیاز قرار داده است. علاوه بر آن، شبهاتی نظیر اینکه اسلام دین عدالت و آزادی، تساوی و برابری است و باید تمام اقشار جامعه از حقوق مساوی برخوردار باشند و در آن تبعیض بین جنس مرد و زن که در انسانیت یکی هستند، مذموم باشد و حضور زن و مرد در عرصه‌های مختلف زندگی به صورت فراگیر و مشترک، امری است ناگزیر.
در ادارۀ زندگی نباید بر یکدیگر برتری داشته باشند و شبهۀ مدیریت و سرپرستی مرد در خانه که در اسلام به آن تأکید شده است، به زعم آن‌ها امری است خلاف عدل و انصاف. موضوع پوشش و حجاب زن که در فرامین اسلامی مورد توجه قرار گرفته است، نیز به تعبیر آن‌ها یکی دیگر از اجحافاتی است که توسط اسلام در حق زن اعمال گردیده و باعث شده است تا زن عملاً در جامعه نقش نداشته باشد و از بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی که مستلزم آزادی و اشتراک در مشاغل عمومی است، محروم گردد. این شبهات و امثال آن‌ها، ضرورت توضیح و تشریح این موضوع را بیش از پیش ایجاب نموده است.
بنابراین، می‌پردازیم به ریشه‌یابی موضوع فوق و تحقیق منصفانه دربارۀ سوالات زیر:
– آیا زن در اسلام نقش اجتماعی دارد یا خیر؟
– آیا فرامین اسلامی در مورد زن به اجحاف و ظلم منجر شده‌اند؟
– آیا حضور زن در عرصه‌های مختلف زندگی به اندازه‌ای که در جهان غرب جریان دارد، بیان‌گر عدالت و تساوی بین مرد و زن است؟
– آیا پیشرفت تمدن غرب و عقب‌ماندگی مسلمانان نتیجۀ نگرش‌های مختلف نسبت به زن است؟
– آیا مدیریت مرد در خانه خلاف عدل و انصاف است؟
دست‌یافتن به پاسخ صحیح سؤالات فوق و چندین پرسش دیگر در مقاله‌ای مختصر، هرچند امری است دشوار؛ اما اختصاراً می‌توان در پرتو نظریات دانشمندان اسلامی به نتیجه‌ای مطلوب رسید.
در سرآغاز بحث، نخست باید به این نکته توجه داشت که تصور هرگونه نقشی برای زن در طول تاریخ، منوط به نگرش‌هایی بوده است که از بدو پیدایش زن و ورود وی در عرصۀ زندگی وجود داشته است. و اصولاً پذیرفتن هر نوع حق و امتیازی برای زن در هر جامعه‌ای اعم از جوامع دینی و غیردینی، ریشه در اعتقادات، باورها و نگرش‌های آن جامعه نسبت به زن دارد و این امری طبیعی است؛ زیرا ارزش‌ها و معیارهای برتری را در هر جامعه‌ای، اعتقادات آن جامعه تعیین می‌کند؛ بنابراین، جا دارد تا گذری کوتاه به نگرش‌های مختلف در جوامع متعدد نسبت به موضوع زن داشته باشیم.
By محمد فاتح