دورۀ چهارم، ادامه و تسلسل دورۀ سوم است. در این مرحله علم مقاصد باروح جدید و زنده به میان آمد و مراکز فکری و علمی در نقاط مختلف جهان اسلام تأسیس شد. در همین سیر علمی، «عبدالله دراز مصری» تألیف مشهور امام شاطبی «الموافقات» را به تحقیق و تعلیق خویش با صیاغت و رنگ و بوی جدید به طباعت و نشر سپرد. از علمای مغرب، شیخ‌الاسلام طاهر ابن عاشور مالکی تونسی کتاب ارزشمند «مقاصد الشريعة الإسلامية» و شيخ علال الفاسي اثر مهم «مقاصد الشريعة الإسلامیه ومکارمها» را تألیف و به جامعۀ علمی تقدیم نمودند.
در بخش دیگری از قلمرو اسلامی، شاه ولی‌الله دهلوی از علمای قرن (۱۲هـ.ق) دانشمند پرآوازۀ اسلامی كتاب «حجة الله البالغة» را به رشتۀ تحریر در آورد؛ کتاب ارزشمند و گرانسنگی که مورد مراجعه و تمجید علما است. بعد از دهلوی، علمای دارالعلوم دیوبند نیز خدمات شایانی در این عرصه انجام دادند؛ از آن جمله: حجة الاسلام مولانا محمدقاسم نانوتوی (متوفی ۱۲۹۷هـ.ق)، شیخ الاسلام مولانا شبیراحمد عثمانی (متوفى 1٣٦٩هـ.ق)، حكيم الأمت مولانا اشرف على تهانوی (متوفی ۱۳۶۲هـ.ق) و حکیم الاسلام مولانا قاری محمدطیب قاسمی (متوفی ۱۴۰۳هـ.ق ) قابل تذکرند.
جمع‌بندی و نکات کلیدی
مقاصد شریعت دانشی است که از مقاصد، علت‌ها، حکمت‌ها، اهداف و غایاتی را که شارع مقدس در تشریع احکام به‌طور عام یا خاص، جهت مراعات مصلحت بندگان در نظر گرفته بحث می‌کند. مقاصد شریعت فواید متعددی دارد، ازجمله: قدرت استنباط احکام را افزایش داده و در استنباط حکم موارد جدید و غیر منصوص، حل تعارض نصوص به‌ظاهر متعارض و نیز در فهم نصوص، مجتهد را راهنمایی می‌کند.
در کل مراحل نشأت و رشد علم مقاصد شریعت به سه مرحله تقسیم می‌شود:
مرحلۀ اول: همبستگی علم مقاصد به دیگر علوم که از عصر نبوت تا زمانۀ «امام الحرمین» امتداد یافته است.
مرحلۀ دوم: مرحلۀ تميز علم مقاصد از سائر علوم که از امام الحرمین شروع می‌شود.
مرحلۀ سوم: مرحله تألیف که از عز بن عبدالسلام آغاز و پس از او به امام شاطبی، ابن عاشور، علل فاسی، شاه ولی الله دهلوی و دیگران می‌رسد.
By محمد فاتح