اسلام و دموکراسی (بخش شانزدهم)

نویسنده: م. فراهی توجگی

دموکراسی؛ حکومت اقلیت و طرد اکثریت

در ادامۀ سلسله مباحث «حاکمیت اقلیت بر اکثریت» به حاکمیت احزاب می‌رسیم و به تشریح ابعاد و کنه تشکل آن‌ها می‌پردازیم:

احزاب، متشکل از اقلیت‌ است. در میان این اقلیت نیز اقلیتی دیگر حضور دارد که همان رهبر حزب و برخی از اعضای قدرتمندتر آن می‌باشد. در میان دموکراسی‌خواهان دربارۀ تشکیل‌شدن حزب و انجام کارهای حزبی رأی و نظر واحدی وجود ندارد؛ زیرا این از جمله مسائل و پرسش‌های مطرح است که آیا احزاب،‌ نمایندۀ مردم‌ می‌تواند باشد یا خیر؟ آیا احزاب سیستمی مفید است یا فاسد؟

طرفداران تشکیل احزاب معتقدند:

۱. رأى منظم و سازماندهی‌شده بر اهداف حکومت تأثیر مثبت می‌گذارد؛ به‌همین‌خاطر، تشکیل احزاب لازم است؛

۲. حزب، گروه‌ها را پرورش داده و به آنان آگاهی سیاسی می‌دهد و باعث تحریک رأی عمومی می‌شود؛

۳. نظام حزبی زیربنای قوی و لازم برای حکومت مبتنی بر نمایندگی است؛ زیرا نظام و سیستم مبتنی بر نمایندگی جهت ارائۀ برنامه‌های خود به مردم، به احزاب نیاز دارد تا بر اساس آن برنامه‌ها مردم به آنان رأی بدهند؛

۴. بر اساس گفتۀ هیشلز از منتقدین دموکراسی، دموکراسی بدون سازمان‌دهی امکان ندارد و سازمان‌دهی کار مختص احزاب است.

انتقاد از تحزب‌گرایی فراوان است؛ از جمله:

۱. سخن‌ گزافی است که اگر گفته شود: احزاب نمایندۀ واقعی رأی عمومی‌ است؛ به تجربه ثابت شده است که چنین نیست؛

۲. هرچند احزاب ستون دموکراسی‌ است، اما محل شک و انتقاد است؛ زیرا:

الف. اقلیت آن را تحت سیطرۀ خود در می‌آورد. این اقلیت هم بیشتر در جهت منافع خود تلاش می‌کند؛

ب. خود را پشت اصول دموکراسی مخفی می‌کند؛

ج. با یکدیگر رقابت می‌کند؛

د. عضو حزب جهت منافع خود تلاش می‌کند، حتی اگر با منافع عمومی هم در تضاد فاحش باشد.

۳. بدتر از این انتقادات، سخن بارتلوی است که گفته است: احزاب آفت‌ دموکراسی‌ است؛

۴. بدتر از همه، سخن لورد هالیفاکس است که سه قرن قبل می‌گفت: بهترین نوع حزب درصورتی‌که دموکراسی مبنا و معیار آن باشد، تا حدی نوعی توطئه علیه ملت است. پسندیدن و انتقاد از احزاب دو مسئلۀ متضاد نیست؛ زیرا از یک‌سو احزاب رکن و ستون دموکراسی‌ و از سوی دیگر، آفت آن است؛ این رویکرد دوگانه نیز ناشی از نظام دموکراسی است.

دموکراسی به احزاب نیاز دارد؛ زیرا اگر انتخابات به‌صورت لیست باشد، بر اساس نظام نسبی یا نظام اکثریت برگزار می‌شود؛ دراین‌صورت، تنها احزاب می‌توانند لیست ارائه دهند. حتی اگر لیست از آنِ گروهی از افراد و شخصیت‌ها باشد که از قرار دادن نام و نشان خود زیر چتر حزب ابا دارند که احتمال دارد اصلاً اتفاق نیفتد. نفس جمع‌شدن آنان در اجتماعات احزاب و قرار گرفتن در لیست آنان نشان‌گر حزبی بودن آنان است.

بخش قبلی | بخش بعدی