وجود متون مقدس و معین در هر دین یکی از اساسی‌ترین مسایل و در واقع تعین‌کنندۀ معیار دین بودن هر آیین به شمار می‌رود؛ ازهمین‌رو، بررسی و شناخت متون مقدس و اخلاق دین در ادیان، اعم از اینکه سماوی باشند یا بشری امروزه، یکی از عمده‌ترین مباحث در تحقیقات ادیان‌شناسی را شکل می‌دهد و این مطلب تا جایی مهم است که بسیاری از موضوعات و مسایل اساسی و عمده‌ی ادیان را می‌توان در متون اساسی هر دین، شناسایی و مورد جست‌وجو قرار داد و به سخن دیگر، پیروان هر دین و آیین دارای مستندات هستند که با توجه به آن‌ها رفتار و کردار خود را نظم می‌بخشند، دقیقاً مثل اینکه در اسلام، قرآن کریم مبنای تمام روی‌کرد، رفتار و کردار مسلمانان را تشکیل می‌دهد، در سایر ادیان نیز این گونه مستندات وجود دارد که پیروان آن‌ها با توجه به آن مبانی عمل می‌نمایند.
با توجه به این مطلب، سوال اساسی این است که متون مقدس آیین «بودا» چیست و آثاری را که پیروان آیین «بودا» از آن پیروی می‌کنند از چه منزلت تاریخی بهره‌مند است و اینکه اخلاق در این آیین چه جایگاهی دارد؟ این تحقیق برای پاسخ به سوال فوق با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با کمک از منابع کتاب‌خانه‌ای موجود، به این یافته‌ها دسترسی پیدا کرده، از آنجایی که «بودائیسم» یک دین سماوی نیست؛ لذا متون آن نیز واحد و غیر قابل تغییر نبوده است و به سخن دیگر، در آیین «بودائیسم» متون مقدس پس از آنکه شخص بودا وفات کرد، از سوی پیروان آن تحت عناوین مختلف و منسوب به «بودا» جمع‌آوری شده است و همین جمع‌آوری‌های اولیه نیز به مرور زمان دچار پراکندگی گردیده، تا جایی که در حال حاضر چندین شاخه در این آیین وجود دارد که هر کدام دارای متون مقدس خود است؛ به ویژه متون شمال و جنوب که دارای شهرت منحصر به خود است؛ همچنین مسایل اخلاقی در این آیین بیشتر انسانی است، تا اینکه مبانی آسمانی و الهی داشته باشد.
کلیدواژه‌ها: بودا، آیین، متون، مقدس و اخلاق.
مقدمه
تحولات، تأثیر و تأثر ادیان، مهم‌ترین بحث تاریخ بشر را تشکیل می‌دهد و بسیاری از مسایل تاریخی بشر، در کتب ادیان قابل ردیابی است و شاید بتوان مدعی شد که هیچ گروه و طبقۀ اجتماعی از انسان‌ها نیست که دارای باورهای دینی و یا حداقل دارای باورهای بشری که سرانجام به یک جایی و یک امر مافوق تکیه می‌خورد و این باورها در قالب متون مقدس در میان آن‌ها جمع‌آوری شده، نباشد؛ ازاین‌رو، بررسی و شناخت متون مقدس و مسایل اخلاقی ادیان، امروزه یکی از عمده‌ترین مباحث تحقیقات ادیان‌شناسی مراکز علمی کشورها به شمار می‌رود.
اهمیت این گونه تحقیقات از همان عنوان و یا تأثیر ادیان بر جامعۀ بشری مشخص می‌شود؛ چنانکه هیچ سخنی و باوری در طول تاریخ، مانند باور و عقیده به ادیان ناشی از متون مقدس در جوامع بشری تأثیر‌گذار نبوده است. بیشتر تحولات و جنگ‌های بزرگ دنیای بشری ناشی از یک باور دین و یا دین‌ستیزانه بوده است که خود متون مقدس به آن گواه‌اند؛ بنابراین، تحقیق و تفحص در زمینۀ متون مقدس ادیان، نیاز همۀ جامعه‌ها است و هر فرد جامعه باید از متون مقدس ادیان و باورهای آنان آگاهی داشته باشد.
در زمینۀ متون مقدس و اخلاق ادیان، به ویژه ادیان بزرگ جهان، تحقیقات گسترده‌ای صورت گرفته است، تا جایی که به هر زبان و فرهنگی ده‌ها کتاب و مقاله موجود است که بحث‌های مختلف متون مقدس و اخلاق ادیان را واکاوی نموده است. تعداد اندکی از این منابع، در فهرست منابع مقالۀ حاضر نیز یاد شده است؛ اما نکتۀ اساسی که در این مقاله بیشتر به آن توجه شده این است که متون اساسی و مقدس و بنادین «بودائیسم» را مورد توجه قرار داده و مسایل اخلاقی موجود در این آیین را به بررسی گرفته است.
با توجه به مطالب فوق، سوال اساسی این است که متون مقدس آیین «بودا» چیست و آثاری را که پیروان آیین بودا از آن پیروی می‌کنند از چه منزلت تاریخی بهره‌مند است و اخلاق در این آیین چه جایگاهی دارد؟
تحقیق حاضر که به پاسخ این سوال پرداخته، با کمک از منابع کتاب‌خانه‌ای و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به این یافته‌ها دست پیدا کرده؛ از آنجایی که «بودائیسم» یک دین سماوی نیست، لذا متون آن نیز واحد و غیر قابل تغییر نبوده است و به سخن دیگر، در آیین بودائیسم متون مقدس پس از آنکه شخص «بودا» وفات کرد، از سوی پیروان آن تحت عناوین مختلف و منسوب به «بودا» جمع‌آوری شده است و همین جمع‌آوری‌های اولیه نیز به مرور زمان دچار پراکندگی گردیده تا جایی که در حال حاضر، چندین شاخه در این آیین وجود دارد که هر کدام دارای متون مقدس خود است؛ به ویژه متون شمال و جنوب که دارای شهرت منحصر به خود است؛ همچنین مسایل اخلاقی در این آیین بیشتر انسانی است، تا اینکه مبانی آسمانی و الهی داشته باشد؛ بنابراین، پس از مرگ بودا پیروان او نوشته‌های بسیاری جمع‌آوری کردند و به تدریج بر آن افزودند، به این ترتیب احکام مذهبی، اغراض و مکاتب گوناگون، تغییر یافت و مقررات دین بودا از آغاز قرن اول میلادی به زبان پالی تکمیل گردید.
By محمد فاتح