بیشتر مسلمانان بر وجوب نصب و تعیین امام اتفاق دارند و از این اجماع، فقط گروه نجدات از خوارج، اصم و فوطی از معتزله جدا شده‌اند. امام ابن‌حزم رحمه‌الله در این مورد می‌فرماید: «تمام اهل سنت، تمام مرجئه، تمام شیعه و تمام خوارج بر وجوب امامت اتفاق نظر دارند و بر امت لازم است که فرمان‌بردار امام عادلی باشد که احکام الله متعال را در میان‌شان اقامه کند و آنان را با احکام شریعت اسلامی که رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم آن را آورده، رهبری کند و از میان این گروه فقط نجدات خوارج جدا شدند، آنان می‌گویند نصب امام بر مردم لازم نیست؛ بلکه بر آنان لازم است تا حق را درمیان‌شان اجرا کنند».
علامه قرطبی رحمه‌الله می‌فرماید: «در وجوب آن [امامت] بین امت و بین ائمه هیچ اختلافی نیست؛ مگر یک روایت از اصم، چنانچه ایشان از شریعت نیز اصم بود و هم‌چنان هر کسی مثل ایشان معتقد بوده و او را در رأی و مذهب متابعت و پیروی کند».
کسانی‌که مسئلۀ امامت را واجب می‌دانند یا آن را از طریق شرع واجب می‌دانند، که این گروه اهل سنت و اکثر معتزله هستند؛ یا از طریق عقل آن را واجب می‌دانند، که دو گروه‌اند: گروهی آن را بر خداوند متعال واجب می‌دانند -خداوند متعال از این چیز بالا و برتر است- این گروه شیعه هستند و بعضی آن را بر مردم واجب می‌دانند و آنان معتزلۀ بغداد و جاحظ از معتزلۀ بصره هستند.
در مورد مسئلۀ امامت، اختلافات زیادی وجود دارد که ما در اینجا به بیان بخشی از آن اکتفا می‌کنیم:
علامه شهرستانی صاحب کتاب «الملل والنحل» در این مورد چنین می‌نویسد: «یکی از گروه‌های معتزله هشامیه است، از بدعت‌های این گروه این است که آنان قایل هستند که امامت در ایام فتنه و اختلاف مردم برپا نمی‌شود و برگزاری آن در صورتی درست است که مردم اتفاق و اتحاد داشته باشند، ابوبکر ابن اصم یکی از بزرگان معتزله نیز قایل است که امامت بدون اجماع تمام امت منعقد نمی‌شود، او با سخنش می‌خواست خلافت حضرت علی رضی‌الله‌عنه را زیر سؤال برد؛ زیرا بیعت با ایشان در روزهایی صورت گرفت که فتنه قایم و همۀ صحابه بر این امر اتفاق نظر نداشتند؛ زیرا تعدادی از صحابه بودند که در این کار با ایشان اختلاف داشتند».
By محمد فاتح