مخالف در لغت: عبارت است از چیز «ناسازگار»، «ناموزون» و«مغایر». [لغت‌نامه‌ی دهخدا]
و در اصطلاح: «مخالف به کسی گویند که تئوری و رأی او ضد موضوع مطرح‌شده و نظریات دیگران باشد.» و یا مخالف به کسی گویند که: «راهی بر خلاف راه دیگران می‌پیماید».
مخالفان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم در یک تقسیم
تغییر ساختار قدرت در جزیرةالعرب از سوی پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم که نتیجه‌اش تبدیل نظام قبیله‌ای به نظام اسلامی بود، با ناسازگاری‌های مختلفی در قالب گروه‌های متعددی روبرو شد که ایشان متناسب با شرایط محیطی و زمانی و با در نظر گرفتن ویژگی‌های مخالفان، سیاست‌های مختلفی را در برخورد با آنان درپیش گرفتند که در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان گروهای مخالف پیامبر را به سه‌دسته تقسیم کرد:
مشرکان:
مشرکان و اشراف مکه نخستین گروهی بودند که سدی بزرگ و محکم را در راه اهداف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم تشکیل دادند، کسانی‌که با در دست‌داشتن قدرت در 13 سال دوران مکی و همچنین سازماندهی جنگ‌هایی بزرگ در زمان حکومت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم در مدینه، مخالفت‌های عنادگونه‌ی خود را به‌نمایش گذاشتند.
یهود:
اوج دشمنی‌شان با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم و حکومت تازه‌تأسیس اسلامی در مدینه بود. این گروه در ابتدا، پیمانِ صلح و همزیستی را با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم امضا کردند و به حمایت از مسلمانان متعهد شدند؛ اما علی‌رغم این تعهد سرِ ناسازگاری با دولت نبوی برداشتند و در صدد به بی‌راهه‌کشاندن مسلمانان و تخطئه‌ی دین اسلام و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم برآمدند و از روی تضاد و عناد در پی توطئه و شورش در برابر ایشان بودند.
منافقان:
این گروه عداوت و دشمنی خود را با اسلام و حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم از همان ابتدای شکل‌گیری دعوت اسلامی کلید زدند. منافقان مدعی ایمان به خدا بودند و در ظاهر به رسالت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم اقرار داشتند؛ اما ایمان ظاهری تا قلبی تفاوت‌های بسیاری دارد.
سیاست‌های کلی رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌وسلم در مقابله با گروه‌های مخالف در 13 سال مکه و 10 سال مدینه تفاوت‌هایی داشت، عمده سیاست‌های ایشان در مکه با توجه به محیط و میزان توانایی که داشت، با رویکرد مسالمت‌آمیز همراه بود، حال‌آنکه در مدینه شرایط به گونه‌ی دیگر بود، در هر صورت مدارا، منش آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم بود؛ چراکه این ویژگی یکی از اصول اخلاقی اسلام است که در بهبود روابط اجتماعی نقش مهم و اساسی دارد.
اگر در جامعه از این اصل ارزشی به‌درستی و به‌جا استفاده شود از بسیاری کج‌روی‌ها، از جمله: قطع روابط، کینه‌ورزی و دشمنی جلوگیری خواهد شد و افراد جامعه با آرامش روانی بیشتری زندگی خواهند کرد و از آنجا که پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم در زندگی خود بدان عمل کرد و آن را روش خود قرار داد، بسیاری از دشمنان و ستیزه‌گران از گذشت و مدارای ایشان به حقانیت نبوتش پی برده و اعتراف می‌کردند.
