نویسنده: عبدالحمید نوروزی
سبک علمی امام ابوحنیفه رحمه‌الله
امام ابوحنیفه رحمه‌الله میفرماید: «إِذا قلت قولا یخَالف کتاب الله وَخبر الرَّسُول صلى‌الله‌عَلَیهِ‌وَسلم فاترکوا قولی»؛ )اگر حرفی بزنم که مخالف کتاب‌الله و سنت رسول‌الله صلى‌الله‌علیه‌وسلم باشد، پس قول مرا ترک کنید.(
هم‌چنین می‌فرمود: آنچه در کتاب‌الله آمده و یا به‌درستی از رسول‌الله صلى‌الله‌علیه‌وسلم به ما رسیده باشد می‌‌پذیریم. هم‌چنین میفرماید: اگر پاسخ سؤالات را در کتاب و سنت نیافتم، به آرای صحابه رجـوع می‌‌کـنـم و در صورت اختلاف نظرات‌شان، رأی هرکدام را که بخواهم پذیرفته و هرکدام را که بخواهم رها می‌کنم و چنان‌که در آنجا نیز چیزی نیابم و موضوع به نظرات ابراهیم نخعی و دیگر تابعین همچون اوزاعی برسد، در اینجا اجتهاد خواهم نمود؛ همان‌طور که آنان اجتهاد می‌نمایند و تا زمانی که مسئله بر اساس اجتهاد باشد، خود را ملزم به پیروی از هیچ‌یک از ایشان نمی‌‌نمایم.
حضرت امام ابوحنیفه رحمه‌الله حدیث آحاد را پذیرفته و تا جایی که امکان داشت، بر اساس آن عمل می‌کرد. درصورتی‌که بین حدیث آحاد و حدیث متواتر تعارض و عدم امکان ایجاد توافق می‌بود، ایشان حدیث متواتر را بر خبر آحاد ترجیح می‌‌داد. هم‌چنین، اگرچه حدیث مرسل یا ضعیفی باشد، ایشان سنت را بر قیاس ترجیح می‌‌داد.
سبب انتشار مذهب امام ابوحنیفه رحمه‌الله
سبب انتشار مذهب ابوحنیفه رحمه‌الله و پیروی و روی آوردن مردم به ایشان، بر خلاف مذاهب دیگرِ همان زمان، به چند دلیل بوده است:
-
ابوحنیفه رحمه‌الله از چهار هزار عالم از تابعین کسب علم نموده و در زمان تابعین فتوا صادر مینمود.
-
خداوند شاگردانی را برای امام ابوحنیفه رحمه‌الله فراهم ساخته بود که دانشمندانی برجسته بودند و برخلاف دیگر امامان هم‌عصرش، آرا و فتاوا و اجتهادات وی را می‌‌نگاشتند. ابویوسف فقه ابوحنیفه رحمه‌الله را به‌صورت یک کتاب تدوین کرد و این کتاب تدوین‌شده، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع حقوقی در تاریخ اسلام شناخته می‌شود.
امام ابویوسف و محمد رحمهما‌الله، هر دو به جمع‌آوری احادیثی که امام در فتاوایش روایت مینمود، به‌عنوان مستنداتی برای فقه وی می‌‌پرداختند؛ مانند کتاب الآثار و سایر کتب و احادیث بسیاری که در این کتاب‌ها گردآمده‌اند.
امام ابوحنیفه رحمه‌الله نخستین کسی بود که مسائل فقهی را برحسب موضوعات آن بخش‌بندی نمود؛ طهارت، نماز و … .
امام ابویوسف در بیشتر موارد، این مسائل را در دفاتری گرد می‌‌آورد تا آنکه تعداد مسائل گردآوری‌شده به پنجصدهزار مسئله رسید. شاگردان زیرک و دانشمند وی که تعدادشان به ۷۰۰ استاد می‌‌رسید، به کشورهای خود، به‌ویژه افغانستان، بخارا، هند و جاهای دیگر بازگشتند.
بنابراین، فقه امام ابوحنیفه رحمه‌الله در شرق و غرب و شمال و جنوب گسترده شد، تا بدانجا که ملا علی قاری رحمه‌الله (متوفی ١٠١٤ ق) یک سوم مسلمانان جهان را پیرو مذهب امام ابوحنیفه رحمه‌الله تخمین زد.
-
امام ابویوسف رحمه‌الله، به خواست و تقدیر الله متعال به منصب قضاوت رسید تا آنجا که به‌عنوان قاضی‌القضات شناخته شد و براساس مذهب امام ابوحنیفه رحمه‌الله قضاوت مینمود و هم‌چنین اغلب قضاتی که او منصوب مینمود و تألیفاتی که در دارالخلافه تدوین می‌شد، همگی بر اساس مذهب امام ابوحنیفه رحمه‌الله بودند. همۀ این مسائل و دیگر موارد باعث گردید که فقه امام ابوحنیفه رحمه‌الله بیشتر از دیگر مکاتب فقهی که پیش از آن وجود داشت، گسترش یابد.
ادامه دارد…
