اقتصاد در لغت به معنای «اعتدال» و «توسط» است؛ به عبارت دیگر، اقتصاد به معنای حفظ تعادل و میانه‌روی است. همانطور که خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «وَاقْصِد فِي مَشْیِک»؛ یعنی در راه رفتنت اعتدال را رعایت کن.
و در اصطلاح: مجموعه‌ای از تدابیر است که بین نیازهای بی‌پایان انسانی و منابع محدود، هماهنگی برقرار می‌کند.
اهمیت و نقش اقتصاد اسلامی
مسائل معیشتی و اقتصادی برای همۀ مردم دارای اهمیت است؛ زیرا برای همۀ آن‌ها ملموس و قابل درک بوده و خود را درگیر آن می‌بینند. هم‌چنین، اقتصاد برای جوامع و کشورها نیز اهمیت بالایی دارد؛ زیرا ثبات و استقلال جامعه و قدرت و مقاومت آن در برابر حوادث طبیعی و اجتماعی، بستگی به حل مشکلات و رفع کمبودهای اقتصادی آن جامعه دارد.
مفاهيم اساسی اقتصاد اسلامی
در هر نظام اقتصادی، برخی مفاهيم اساسی و بنيادين وجود دارد كه بدون شناخت و بررسی آن‌ها، ادارۀ آن نظامِ اقتصادی، دشوار است. عموماً چنين گفته می‌شود كه مفاهيم اقتصادی چهار مورد هستند:
۱. گزينش برتر؛
برای درک بهتر «گزینش برتر»، مثال زیر را مطرح می‌کنیم: فرض کنید که در جیب خود ۲۰۰۰ افغانی دارید. با این مقدار پول، می‌توانید یک کیسه آرد خریداری کنید، یا لباسی بخرید، یا در یک رستوران نشسته و غذایی سفارش دهید. حال، برای تصمیم گیری در مورد اینکه ۲۰۰۰ افغانی را برای تأمین کدام خواسته مصرف کنید، از اصطلاح «گزینش برتر» استفاده می‌شود. این مفهوم نه تنها برای افراد بلکه برای کشورها و دولت‌ها هم صدق می‌کند. زیرا منابع و امکانات افراد و دولت‌ها محدود است، اما نیازها و خواسته‌ها نامحدود هستند. بنابراین، انتخاب بهترین گزینه برای تأمین خواسته‌ها و نیازها و تولید محصولات مورد نظر، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
۲. تخصيص امكانات؛
«تخصیص امکانات» به این معناست که در اختیار ما عوامل تولید کالا و ارائۀ خدمات، یعنی سرمایه، نیروی کار و زمین وجود دارد. حالا مسئله این است که این عوامل را برای کدام فعالیت‌ها تخصیص دهیم؟ به عنوان مثال، یکی از عوامل تولید، «زمین» است. حال سؤال اینجاست که چه مقدار از آن را برای کشت «پنبه» و چه مقدار از آن را برای «حبوبات» و «میوه‌جات» اختصاص دهیم؟ پاسخ به هر یک از این سؤالات در اصطلاح اقتصاد، «تخصیص امکانات» نامیده می‌شود.
۳. تقسيم درآمد؛
مفهوم سوم نظام اقتصادی، «تقسيم درآمد» يا «محصول» است؛ يعنی بعد از به‌كارگيری امكانات مذکور، محصولی كه به‌دست می‌آيد، باید چگونه و تحت چه اصولی در جامعه تقسيم شود؟ اين را در اصطلاح اقتصادی، «تقسيم درآمد» می‌گویند.
۴. توسعه؛
منظور از «توسعه» این است که چگونه بازده اقتصادی خود را گسترش دهیم تا محصولاتی که حاصل می‌شوند، از نظر استاندارد، کیفیتی بهتر از گذشته داشته باشند و بر کمیت آن نیز افزوده شود، و هم‌چنین چگونه تولیدات و فرآورده‌های جدید به عمل آورده شود تا جامعه‌ای داشته باشیم که از نظر اقتصادی پیشرفته باشد و هم‌چنین در اسباب معیشت مردم، فزونی آمده و راه‌های سالم کسب درآمد برای آن‌ها مهیا گردد. این مفهوم را در اصطلاح اقتصادی «توسعه» می‌گویند.
این مفاهیم چهارگانۀ اساسی (گزینش برتر، تخصیص امکانات، تقسیم درآمد، توسعه) از مفاهیمی هستند که حل آن‌ها برای هر نظام اقتصادی ضروری است.
