اعتدال (بخش اول)

نویسنده: محمد عاصم اسماعیل‌­زهی

«وَكَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً…» ؛ «و این‌گونه شما را امتی میانه­رو قرار دادیم.»

قال رسول الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم}: «يا أبابكر! ارفع من صوتك شيئًا»، وقال لعمر: «اخفض من صوتك شيئًا»، وهذا يدل على أن الإفراط والتفريط غير محمود، بل خير الأمور أوسطها؛ «بهترین امور، میانه‌ی آن است».

میانه‌روی و دوری از افراط و تفریط از مسائل مهم و اساسی در هدایت انسان‌ها و اداره کردن کارها می‌باشد؛ قرآن و سنت پیامبران را نیز به آن سفارش و توصیه می‌کند.

اعتدال و اعتدال‌گرایی در تمام شئون انسان کاربرد دارد که در سخنان بزرگان دین و قرآن، از ویژگی‌های اهل تقوا و از مهم­ترین اصول تربیت است. اعتدال سیره‌ی پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} خردمندانه است و به سبب همین ویژگی بر تمام زندگی انسان سایه افکنده است و تمام امور زندگی انسان از قبیل؛ امور اعتقادی، عبادی، اقتصادی، اخلاقی و اجتماعی را در بر می‌گیرد که از آن جمله می‌توان به اعتدال در امور عبادی که موجب استمرار در عبادت می‌شود، اشاره کرد.

رعایت اعتدال آثاری چون نجات و رستگاری، کسب فضایل اخلاقی، سلامت بدن، حفظ دین، آرامش روان، رهایی از فقر و… را برای انسان به ارمغان می‌آورد و برعکس، عدم وجود آن در زندگی پیامدهایی چون پشیمانی، ضرر و زیان، تضییع حقوق، غم و اندوه و… را به همراه دارد.

اعتدال یکی از مهم‌ترین بحث‌های اخلاقی در دین مقدس اسلام است که مورد توجه بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است.

دین اسلام نه تنها در میدان عمل توصیه‌های ویژه‌ای به انسان درباره‌ی اجرا و عمل به اعتدال دارد، بلکه سعادتمندی جامعه و تشکیل مدینه‌ی فاضله را در گرو عمل به اعتدال و دوری از افراط و تفریط، قابل تحقق دانسته است.

قرآن‌کریم به عنوان وحی منزل، منبع اصلی در تشریح مبانی فکری ناب اسلامی است و در همین راستا می‌توان جایگاه اعتدال و شاخصه‌های آن در قرآن را مورد بررسی قرار داد.

خداوند متعال در قرآن، اساس زندگی پیامبران و مؤمنان را بر اعتدال قرار داده و دین اسلام را دین اعتدال معرفی کرده و نمونه‌هایی از اعتدال را در زمینه‌ی گفتار، اقتصاد، مصرف، انفاق، عبادت، بخشش مال و ضرورت پرهیز از افراط تشریح کرده است.

معنی لغوی و اصطلاحی

اعتدال از ریشه‌ی عدل، به معنی میانه‌روی بین دو حالت از نظر کمی و کیفی و برقرار کردن تناسب میان آن‌هاست؛ چنان‌که به روزو‌شب‌های بهاری و خزانی که‌ باهم برابرند، اعتدال بهاری و خزانی گفته می‌شود. اعتدال به معنای راست و متوسط هم آمده است. اعتدال مصدر باب افتعال از ریشه‌ی «عَدَلَ» گرفته شده که در لغت به معنای حدّ متوسط بین دو وضعیت دیگر را گویند؛ و به‌طور کلی هرگونه تناسبی را گویند که لازمه‌ی آن برقراری مساوات بین جهات مختلف باشد. ازاین‌رو متضاد اعتدال، افراط و تفریط نامیده‌ می‌شود.

اعتدال در فرهنگ اسلامی در معانی اصطلاحی گوناگونی به‌کار رفته که‌ همه‌ی آن‌ها با‌ معنای لغوی تقارب دارد.

ادامه دارد…