اتباع سنّت و تأثیر آن بر زندگی

نویسنده: شکران احمدی

کلیدواژه: سنّت، اتباع، فرد و جامعه.

وجود اُسوۀ حسنه، برای پیشرفت یک مرام فکری و ایدئولوژی و تثبیت فرمان‌های آن در میان طرفداران لازمی است. تجربه نشان داده است که فقط تعلیمات تئوری برای اصلاح ملت‌ها کافی نیست؛ زیرا طریقۀ فطری اصلاح و سازندگی، این است که برای مردم نمونه و الگوی عملی قایم گردد تا بتوانند از آن پیروی نمایند؛ یقیناً اسلام به‌منزلۀ آیینی جهانی و نشأت‌گرفته از ورای آسمان‌ها، آمده است تا اسکلت ارزش‌های خودساخته و پوشالی را واژگون نماید و طرحی نو به جامعه ارزانی بخشد.

به‌طورکلی، تمام صفات و شرایط اسلامی به‌نحوی آشکار و ملموس در وجود رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} متبلور بوده است؛ قرآن با لهجۀ رسا و قاطعانه به مؤمنان اعلام می‌دارد: «لقد کان لکم في رسول الله أسوة حسنة» [احزاب: 12]؛ «به‌درستی که برای شما در زندگی پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} الگوی نیکو است». «اُسوه» به پیشوا و مقتدا می‌گویند و به خصلتی گفته می‌شود که شخص با آن لایق پیشوایی می‌گردد.

1. «اُسوه» در پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} اقتدا به هدایت‌اش، اتباع از سنت‌اش و ترک مخالفت در قول و فعل ایشان است.

2. در حقیقت، سنّت و طریقۀ زندگی آن‌حضرت ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} همچون دریایی لبریز و پر از لؤلؤ و گوهرهای گران‌بها است که شامل ارزش‌های والای اخلاقی، افکار هدایت‌شده، رفتارهای کریمانه، آداب و مفاهیم بلندمرتبه، رهنمایی‌های خدایی و رویکردهای مثبت برای انسان در زمینه‌های مختلف زندگی است؛ براین‌اساس، پیروی از چنین فضایلی و ارج نهادن به آن‌ها، جز اصلاحات و تغییر در تمام شئون زندگی فرد و ترمیم بخشیدن به بغرنج‌ها و نابرابری‌های جامعه، چیزی دیگر در بر نخواهد داشت.

نقش سنّت در زندگی

سنّت همان روش زندگی رسول‌الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} و شیوه‌های حیات اسلامی و الگویی برای چگونگی آراسته شدن به اخلاق مورد پسند خداوند و پیامبر او می‎باشد؛ زیرا خداوند متعال آن‌حضرت را الگو و نمونه برای مردم، مناره‌ای برای هدایت و معلمی برای حقیقت قرار داده است. سنّت‌ها چراغ و روشنی زندگی فردی و اجتماعی ما هستند که مسیر ما را روشن می‌سازند؛ حتی بزرگ‌ترین اولیا هم بدون سنت نمی‌توانند فایدۀ زیادی در راهنمایی داشته باشند. امام ربّانی می‌فرماید: «من در طی مراحل سیر و سلوک [قلبی و روحی] دیدم که سنت نبوی از نوری متفاوت با دیگر نورها برخوردار است».

بلی، تمام اولیا با وجود نورهای پخش‌شده در فضا، به کنار نورِ کوچک‌ترین مسئله از مسایل سنت والای نبوی، بسیار ناچیز به نظر می‌رسد؛ زیرا همۀ اولیا و دوستان خدا تنها ستاره‌هایی هستند که در اطراف خورشید درخشان نبوت می‌چرخند و نسبت انوار اولیا به نور نبوت، مانند نسبت نور این ستارگان به نور خورشید است؛ همان‌طور که صاحب «قصیدة برده» شیخ بوصیری ^{رحمه‌الله} می‌گوید:

فإنه شمس فضل هم کواکبها                    یظهرن أنوارها للناس في الظلم

رسول‌الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} برای مسلمانان، پیر، مرشد و واعظ نیست؛ بلکه عملاً با سنت‌های تائیدشده‌اش رهبر، راهنما، حاکم، قاضی، شارع، مربی، معلم و همه کارۀ مسلمانان است؛ و شکل‌گیری جامعۀ اسلامی، از عقاید گرفته تا همۀ جنبه‌های علمی دیگر زندگی، همه‌ و همه بر مبنای سنت‌هایی که وی گفته و آموخته و مشخص کرده‎، صورت گرفته است؛ و در حقیقت سنّت‌های آن‌حضرت ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} شرح و تفسیر قرآن ‌مجید هستند؛ همان‌طور که قرآن، رهنما و دستورالعمل زندگی فردی و اجتماعی جامعه است، سنّت نیز وظیفۀ شرح و توضیح آن را بر عهده دارد.

مقولۀ مشهور امام شافعی ^{رحمه‌الله} است که می‌‎فرماید: «تمام آنچه ائمه می‌گویند، شرح سنت است و جمیع آنچه سنت می‌گویند، شرح قرآن است»؛ به‌عبارتی واضح‌تر، برای اینکه دستورات و قوانین قرآن به‌صورت عملی به‌مرحلۀ اجرا درآیند، به سنت نیاز داریم؛ چونکه شارح قرآن است.

بزرگان امت بر این منهج بودند که یگانه راه حصول کامیابی، سعادت و رضای الهی، فقط در پیروی از سنت است و تنها همین راه است که اگر انسان بر آن گام‌زن باشد، می‌تواند درجات عالی دنیا و آخرت را حاصل کند و به برکت همین راه، انسان می‌تواند به مدارج کامل برسد؛ راه سنت حضرت رسول ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} راهِ قبولی است و هرکس این راه را طی کند، مقبول خواهد شد.

جایگاه و ارزش پیروی از سنّت‌های پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم}

کلید سعادت و خوش‌بختی انسان‎ها در پیروی از سنت‌های آن‎حضرت ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} است. از آنجایی‌که سنّت‌های حضرت رسول ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} بزرگ‌ترین نقش سازندگی و اصلاح زندگی مسلمانان را بر عهده دارد و باعث رسیدن به ریسمان محکم محبت و حقیقت است، خداوند متعال در بسیاری از آیات، اطاعت و اتباع از آن‌حضرت ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} را امری لازم و واجب قرار داده است؛ در جایی می‎فرماید: «وأطیعوا الله والرسول لعلکم ترحمون» [آل عمران: 132]؛ «از خدا و پیامبر اطاعت کنید تا مورد رحمت و مرحمت قرار گیرید». در جای دیگری می‌فرماید: «وإن تطیعوه تهتدوا» [نور: 45]؛ «اگر او را فرمان‌برداری کنید هدایت می‌یابید». همچنین در مقام دیگری این‌گونه ارشاد شده است: «وما آتاکم الرسول فخذوه وما نهاکم عنه فانتهوا» [حشر: 7]؛ «هرچه شما را پیامبر بدهد، بگیرید آن‌را و هرچه منع کند شما را از آن باز آیید».

در این آیات خداوند ^عزّوجل هدایت انسان‌ها را در گرو اطاعت حضرت رسول ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} قرار داده است؛ مفسران فرموده‌اند: «اطاعت رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در التزام سنت ایشان و تسلیم شدن در مقابل آن می‌باشد»؛ همچنین فرموده‌اند: «هرکس سنّت‌های رسول گرامی ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} را لازم بگیرد، فرائض خداوند ^عزّوجل را نیز به انجام می‌رساند». راه پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} همان مسیر حرکت به‌سوی خداوند است؛ پیروی و اتباع از سنت‌های برجستۀ آن‌حضرت مایۀ سعادت و محبوبیت می‌باشد. سهل بن عبدالله تستری صوفی ^{رحمه‌الله} می‌گوید: «نشانۀ محبت خدا، دوستی با قرآن است و نشانۀ دوستی با قرآن، محبت پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} است و نشانۀ محبت رسول‌الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم}، دوستی با سنت‌هایش می‌باشد».

ادعای دوستی خدا باید با عمل و اطاعت پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} همراه باشد و إلّا ارزشی نخواهد داشت. اطاعت از دستورات هدایت‌بخش پیامبر گرامی ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نشانۀ ایمان راستین است.

حضرت حاجی امدادالله مهاجر مکی ^{رحمه‌الله} فرموده است: «ویژگی اتباع سنت، آن است که در آن، محبوبیت وجود دارد و ویژگی محبوبیت آن است که وقتی انسان اتباع سنت را اختیار می‌کند خداوند ^عزّوجل او را به طرف خودش می‌کشاند، الله متعال در قرآن کریم فرموده است: «الله یجتبی إلیه من یشآء ویهدی إلیه من ینیب» [شوری: 31]؛ علامه سید ابوالحسن ندوی ^رحمه‎^الله می‌نویسد: «آغاز رسیدن به مقام والای مقبولیت و صدیقیت، پیروی از سنت نبوی است و پایان آن نیز بر پیروی کامل از این سنت می‌باشد.

حضرت مولانا محمد قاسم نانوتوی ^{رحمه‌الله} یکی از رهروان راستین سنت آن‌حضرت بود؛ از آن‌جایی‌که روح تقوا و اتباع سنت در جان حضرت مولانا محمدقاسم نانوتوی ^{رحمه‌الله} ریشه دوانده بود، برای دیگران الگو و نمونۀ اتباع سنّت قرار گرفته بود. یکبار حضرت مولانا گنگوهی ^{رحمه‌الله} فرمود: «مولانا محمدقاسم با گلاب بسیار محبت داشت،  می‌دانید چرا؟ کسی از حاضران مجلس گفت: بله؛ چون در حدیث ضعیف آمده است: «گلاب از عرق رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} درست شده است». ایشان فرمود: بله اگرچه حدیث ضعیف است؛ اما باز هم حدیث است».

روش نیکان و صالحان در داشتن زندگی نوین و با کیفیت، همان پیروی از سنت‌های پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} بوده است و هراندازه که جهان و انسان‌ها به زندگی جدید و مدرن روی آوردند و از سنت‌های پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} دوری کنند، همان اندازه از زهر و تلخی زندگی رنج خواهند برد و تأثیراتی را که سیرۀ رسول الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در چهارچوب زندگی داشتند، قابل انکار نیست. یگانه راهی که انسان را به حقیقت می‌رساند و از چالش‌ها و بغرنج‌های زندگی نجات می‌دهد، سنت‌های پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} می‎باشد؛ همان‌طور که خداوند در سورة فاتحه از آن به راه مستقیم تعبیر کرده است؛ چنانچه علامه ابن‌قیم ^{رحمه‌الله} می‌فرماید: «آن صراط مستقیمی که خداوند ما را جهت خوش‌بختی و سعادت زندگانی، بدان رهنمایی نموده است، همان صراط و راهی است که پیامبراکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} و یاران او بر آن گام‌زن بوده‌اند».

ادامه دارد…