قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان «بخش پنجاه‌وپنجم»

نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی

قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان

بخش پنجاه‌وپنجم

شگفتی‌های غشاء پریتوانی (مساریقی) و معده در دستگاه هاضمۀ انسان

تفکر در جسم انسان و ساختار پیچیدۀ دستگاه هاضمه، از جلوه‌های آشکار حکمت و قدرت خداوند متعال است. هر سلول، هر بافت و هر غشای بدن ما نه تصادفی بلکه با حکمت کامل آفریده شده‌اند تا حیات ما حفظ شود. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: “أَیَحسَبُ ٱلإِنسَٰنُ أَن یُترَكَ سُدًى”[1] ترجمه: «آیا انسان (منكر معاد) می­پندارد كه او بیهوده به حال خود رها شود (و قوانین و مقرّرات الهی، و حساب و كتاب و سزا و جزای دنیوی و اخروی نداشته باشد؟)»

یکی از شگفتی‌های علمی و در عین حال نشانۀ الهی، غشاء پریتوانی (مساریقی) و معدۀ انسان است که عملکردهای حیاتی و دفاعی بدن را به‌طور هماهنگ کنترل می‌کنند.

۱. غشاء پریتوانی و احساس درد در روده‌ها

روده‌های کوچک و بزرگ انسان توسط غشایی نازک و در عین حال حیاتی به نام «غشاء پریتوانی» حمایت و نگه‌داری می‌شوند. این غشاء نقش‌های بسیار مهمی دارد:

الف. حفظ انعطاف و حرکت روده‌ها:

   روده‌ها در طول جریان هضم نیازمند حرکت هستند و این غشاء حرکت آن‌ها را تسهیل می‌کند و با دقتی شگفت‌انگیز، امکان انقباضات و حرکات مکانیکی را فراهم می‌سازد.

ب. دفاع امنیتی بدن:

غشاء پریتوانی مجهز به «نهایت‌های عصبی و مراکز لنفاوی» است. این مراکز به‌عنوان واحدهای دفاعی بدن عمل می‌کنند؛ اگر روده دچار التهاب یا سوراخ شد، غشاء پریتوانی به سرعت مایع التهابی تولید می‌کند تا میکروب‌ها را نابود سازد و از گسترش عفونت جلوگیری کند.

ج. منبع درد هشداردهنده:

عصب‌های موجود در این غشاء باعث می‌شوند که انسان هنگام آسیب یا التهاب شدید روده‌ها «احساس درد شدیدی» کند. نکتۀ مهم این است که خود روده‌ها عصب حسی ندارند و این دردها تنها از غشاء پریتوانی منتقل می‌شوند. بنابراین اگر شخصی «آب جوش بنوشد، روده‌هایش درد نمی‌گیرند»، اما در صورت سوراخ شدن یا التهاب روده، درد غیرقابل تحملی تجربه می‌شود. قرآن کریم به این واقعیت اشاره می‌کند: «وَسُقُوا مَاءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمعَاءَهُم»[2]؛ ترجمه: و از آب داغ و جوشان نوشانده می­شوند، (آبی كه به محض نوشیدن) اندرونه و روده‌­های ایشان را پاره­‌پاره می‌­كند و از هم می‌­گسلد.

این آیه، هماهنگ با یافته‌های علمی معاصر است که نشان می‌دهد احساس درد در روده‌ها ناشی از آسیب غشاء پریتوانی است، نه خود روده‌ها.

۲. معده و ساختار شگفت‌انگیز آن

معدۀ انسانی نیز از اعجازهای خلقت الهی به‌شمار می‌رود. برخی از خصوصیات شگفت‌انگیز آن عبارت‌اند از:

الف. ساختار چهارلایه و عضلات متنوع:

   معده دارای «چهار غشاء و چندین نوع عضله» است:

ü     عضلات دایره‌ای،

ü     عضلات مستقیم،

ü     عضلات مایل.

این ترکیب عضلانی امکان انجام انواع انقباضات را فراهم می‌کند که هضم مکانیکی و شیمیایی غذا را بهینه می‌سازد.

ب. تعداد فوق‌العادۀ غده­های هاضمه:

   معده بیش از «۳۵ میلیون غدۀ هاضمه» دارد، به طور متوسط ۸۰۰ غده در هر سانتی‌متر مربع. این غده­ها آنزیم‌ها و «اسید کلریدریک» ترشح می‌کنند که توانایی حل و هضم حتی گوشت را دارند.

ج. حفاظت از خود معده:

با وجود قدرت بالای هضم، معده خود را هضم نمی‌کند؛ زیرا توسط «غشاء مخاطی مقاوم» پوشیده شده و سلول‌های دیواره‌ای همواره مواد ترمیمی تولید می‌کنند تا سطح داخلی معده سالم بماند.

۳. عامل «کاسل» و ویتامین B۱۲:

یکی از شگفتی‌های دیگر، نقش معده در جذب «ویتامین B۱۲» است: این ویتامین برای «بلوغ گلبول‌های سُرخ» ضروری است. بدون عامل پروتئینی موسوم به «عامل کاسل» (Castle)، که توسط معده ترشح می‌شود، ویتامین B۱۲ نمی‌تواند به خون و کبد برسد. این عامل پروتئینی وزن مولکولی بالایی دارد و تنها با کمک آن، ویتامین B۱۲ جذب و ذخیره می‌شود. اگر معدۀ انسان برداشته شود یا عامل کاسل تولید نشود، کم‌خونی شدید، اختلالات عصبی، التهاب زبان، ضایعات نخاعی و مشکلات متعدد دیگر پدید می‌آید.

ذخیرۀ ویتامین B۱۲ در کبد به‌گونه‌ای است که تا «پنج سال» برای نیاز روزانه بدن کافی است؛ این نشان‌دهندۀ نظم دقیق و هماهنگی شگفت‌انگیز در خلقت انسان است.

به طور خلاصه می­توان گفت که غشاء پریتوانی و معدۀ انسان نمونه‌هایی از «دقت، نظم و حکمت الهی» در بدن انسان هستند:

غشاء پریتوانی مسئول حرکت روده‌ها و هشدار سریع در مقابل آسیب و عفونت است. معده با ساختار چهارلایه، میلیون‌ها غده و حفاظت خاص خود، غذا را هضم کرده و ویتامین‌ها را به شکل بهینه در بدن ذخیره می‌کند. عامل کاسل نمونه‌ای از هماهنگی دقیق بین اندام‌ها و مواد مغذی است.

تفکر در این نظام دقیق، انسان را به تعظیم خداوند وادار می‌کند و آیات قرآن را در جسم خود لمس می‌نماید: «أَیَحسَبُ ٱلإِنسَٰنُ أَن یُترَكَ سُدًى»[3]؛ ترجمه: آیا انسان (منكر معاد) می­پندارد كه او بیهوده به حال خود رها شود (و قوانین و مقرّرات الهی، و حساب و كتاب و سزا و جزای دنیوی و اخروی نداشته باشد؟)

این آیه، یادآوری می‌کند که هر جزء از بدن انسان، با تدبیری حکیمانه و برای هدفی مشخص آفریده شده است.[4]

شگفتی‌های کبد و تدابیر سلامتی در نوشیدن آب

کبد انسان یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین اعضای بدن است و نقش حیاتی در حفظ حیات ایفا می‌کند. قرآن کریم و احادیث نبوی، با زبان ساده و روان، به این واقعیت علمی و اهمیت حفظ آن اشاره دارند. «فَلیَنظُرِ ٱلإِنسَٰنُ مِمَّ خُلِقَ»[5]؛ ترجمه: انسان باید بنگرد و دقّت كند كه از چه چیز آفریده شده است؟

۱. کبد: کارخانه و مخزن حیات:

کبد بزرگ‌ترین عضو داخلی بدن است و بدون آن انسان نمی‌تواند بیش از سه ساعت زنده بماند. شگفتی کبد در چند جنبه قابل توجه است:

الف. توان بازسازی فوق‌العاده:

اگر جراح چهار پنجم کبد را بردارد، این عضو با سرعتی حیرت‌آور خود را بازسازی می‌کند. سریع‌ترین سلول‌های تقسیم‌شونده، سلول‌های کبدی هستند و این توانایی حفظ حیات را تضمین می‌کند.

ب. وظایف متعدد و حیاتی:

کبد بر اساس تحقیقات علمی هزاران وظیفه دارد؛ از جمله:

تخزین خون: تا ۱۵۰۰ سی‌سی خون را ذخیره می‌کند و در مواقع اضطراری مانند خون‌ریزی یا زایمان، با فرمان هورمون آدرنالین، آن را رها می­كند.

تخزین مواد مغذی: شامل قند، چربی، پروتئین و ویتامین‌ها؛ در شرایط کمبود غذا یا خون‌ریزی شدید، کبد این مواد را به بدن می‌رساند.

تبدیل مواد غذایی: کبد قادر است قند را به پروتئین، پروتئین را به قند، چربی را به قند و بالعکس تبدیل کند. این توانایی در مواقع ضروری، حیات انسان را تضمین می‌کند.

تنظیم میزان قند و چربی خون: کبد ورود مواد مغذی را به بدن تنظیم می‌کند تا خون در حالت مطلوب باقی بماند.

تولید عوامل انعقادی و رقیق‌کنندۀ خون: این تعادل حیاتی است؛ بدون آن، خون به‌سرعت لخته یا رقیق می‌شود و زندگی انسان به خطر می‌افتد.

تنظیم آب بدن: تعادل مایعات توسط پروتئین‌های ترشحی کبد حفظ می‌شود؛ اختلال در کبد باعث بیماری‌های احتباسی مانند استسقاء می‌شود.

تخلیط و سم‌زدایی: کبد سموم را شناسایی و یا خنثی کرده، یا از بدن دفع می‌کند.

تولید صفرا: صفرا از تجزیۀ گلبول‌های سُرخ مرده ایجاد می‌شود و نقش مهمی در هضم چربی‌ها و ضدعفونی روده دارد.

این همه نشان‌دهندۀ هماهنگی شگفت‌آور و تدبیر دقیق در خلقت است. هر سلول کبدی به تنهایی این وظایف را انجام می‌دهد، بدون هیچ صدایی و آشفتگی.

۲. کبد و پیشگیری از آسیب‌ها

التهاب کبد و یرقان: مصرف غذا یا ابزارهای آلوده به میکروب‌ها می‌تواند باعث التهاب کبد شود. احادیث نبوی بارها به اهمیت پاکیزگی و رعایت اصول صحی اشاره دارند.

تشمع کبد و الکل: مصرف مشروبات الکلی بیشترین عامل آسیب به کبد است و منجر به توقف عملکردهای حیاتی آن می‌شود. قرآن کریم با تحریم شراب، این واقعیت علمی را تأیید کرده است:

«یَٰأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّمَا ٱلخَمرُ وَٱلمَیسِرُ وَٱلأَنصَابُ وَٱلأَزلَٰمُ رِجسٌ مِّن عَمَلِ ٱلشَّیطَٰنِ فَٱجتَنِبُوهُ لَعَلَّكُم تُفلِحُونَ»[6]؛ ترجمه: ای مؤمنان! می­خوارگی و قماربازی و بتان (سنگی كه در كنار آن­ها قربانی می‌كنید) و تیرها (و سنگ­ها و اوراقی كه برای بخت­آزمائی و غیب­گوئی به كار می­برید، همه و همه از لحاظ معنوی) پلیدند و (ناشی از تزیین و تلقین) عمل شیطان می­باشند. پس از (این كارهای) پلید دوری كنید تا این كه رستگار شوید.

کبد، این «کارخانۀ شگفت‌انگیز»، نه تنها مواد غذایی و خون را ذخیره و تنظیم می‌کند، بلکه سموم را خنثی و صفرا را تولید می‌نماید.

۳. نوشیدن صحیح آب

احادیث نبوی ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نیز به نکات علمی و صحی در مصرف آب اشاره دارند:

الف. نوشیدن سه مرحله‌ای: پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} هنگام نوشیدن آب، آن را در سه جرعه می‌نوشیدند و بین هر جرعه نفس می‌کشیدند. این روش از تحریک شدید «عصب واگ» (عصب مغزی مرتبط با قلب و معده) جلوگیری می‌کند و سلامت قلب را تضمین می‌نماید.

ب. نوشیدن آب در شرایط گرم و فعالیت شدید: مصرف آب زیاد در حالت گرما یا فعالیت شدید می‌تواند موجب آسیب به بدن شود. قرآن کریم نیز با اشاره به داستان طالوت و عبور از رودخانه، به اهمیت مدیریت مصرف آب در شرایط دشوار اشاره دارد: «قَالَ إِنَّ ٱللَّهَ مُبتَلِیكُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنهُ فَلَیسَ مِنِّی وَمَن لَّم یَطعَمهُ فَإِنَّهُۥ مِنِّیۤ إِلَّا مَنِ ٱغتَرَفَ غُرفَةَ بِیَدِهِۦۚ»[7]؛ ترجمه: گفت خداوند شما را به‌وسیلۀ رودخانه­ای آزمایش می­كند. آنان كه از آن بنوشند از (پیروان) من نیستند، و آنان كه جُز مشتی از آن ننوشند از (یاران) من هستند.

این روش‌ها نه تنها مطابق با حکمت علمی است، بلکه نشان‌دهندۀ تدابیر الهی در حفظ سلامتی انسان می‌باشد.

به طور خلاصه کبد، این عضو حیاتی و شگفت‌انگیز، نمونه‌ای از «خلقت دقیق و تدبیر خداوند حکیم» است که بدون آن انسان نمی‌تواند بیش از چند ساعت زنده بماند. هماهنگی عملکرد کبد، توجه به سلامتی و مصرف صحیح آب، نمونه‌هایی از ارتباط بین علم و وحی است که انسان را به تعظیم پروردگار فرا می‌خواند.

«أَم خُلِقُوا مِن غَیرِ شَیءٍ أَم هُمُ‌ٱلخَٰلِقُونَ»[8]؛ ترجمه: آیا ایشان (همین‌طور از عدم سر بر آورده‌‎اند و) بدون هیچ­گونه خالقی آفریده شده‌اند؟ و یا این كه (خودشان خویشتن را آفریده­اند و) خودشان آفریدگارند؟[9]

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی

---