چیستی و چگونگی مطالعه «بخش پنجم»

نویسنده: عبدالحی لیان

چیستی و چگونگی مطالعه

بخش پنجم

مطالعه فنون و روش‌های مختلف دارد که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌گردد.

الف: خواندن بدون نوشتن

در این روش فرد از زمانی که کتاب را باز می‌کند تا زمانی که خسته ‌شود یا وقت مطالعه به پایان برسد، پشت سرهم بدون توقف متن‌ها را می‌خواند. بیشتر افراد در مطالعه کردن از این روش استفاده می‌کنند. ولی این بدترین روش مطالعه است؛ زیرا در این حالت تمرکز شخص در سطح پایین قرار دارد و احتمال خواب آلودگی بسیار بالا می‌رود. در نتیجه امید چندانی به ثمربخشی و برآیند سازندۀ مطالعه نمی‌رود.

ب: مطالعۀ گزینشی

در این روش فرد به سراغ اطلاعات کلیدی کتاب می‌رود و به صورت انتخابی اوایل یا اواخر بخش‌هایی از کتاب یا بخش نهایی و خلاصۀ نتایج آن را مطالعه می‌کند. این روش نیز روش مناسبی برای مطالعه نیست؛ زیرا، به علت پیوستگی که مطالب کتاب با یکدیگر دارند، فرد نمی‌تواند بر کلّیت مطالب تسلط پیدا کند. به‌همین سبب بسیاری از مطالب مهم کتاب نادیده گرفته می‌شوند؛ البته تنها حُسن این روش زمانی است که به خواننده یا محقق کمک می‌کند تا، به‌طور خیلی سریع، اطلاعات به‌خصوصی را که مورد نیاز اوست به‌دست آورد، بدون این‌که وقت خود را برای مطالب غیر مهم و غیر مربوط تلف کند.[1]

ج: برجسته‌سازی

در این روش همان‌طور که متن را می‌خواند، زیر نکات مهم خط می‌کشد یا با مارکر آن را رنگ می‌کند. البته برخی در نخست مطلب را مطالعه می‌کنند و می‌فهمند سپس زیر نکات مهم را خط می‌کشند ولی عده‌ای دیگر به‌جای این‌که مطلب را مطالعه کنند و بفهمند، همۀ توجه آن‌ها به خط کشیدن و برجسته کردن منحصر می‌شود. به همین سبب تنها چیزی که آن‌ها در آخر به‌دست می‌آورند خط خطی کردن کتاب است. بنابراین، شایسته است پس از فهمیدن مطلب، به برجسته‌سازی آن اقدام شود تا در مراجعۀ بعدی این نکات مهم تداعی‌گر سایر نکات گردد.

د: حاشیه نویسی

در این روش فرد در نخست متن را می‌خواند و می‌فهمد سپس نکات مهم آن را در حاشیۀ کتاب یادداشت می‌کند. این روش نسبت به دو روش قبلی بهتر است ولی باز هم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتاب نیست.

هـ: خلاصه نویسی

خلاصه نویسی در واقع بیان مجددی است از نکات اصلی به زبان خود شما.[2] در این روش شما مطالب را می‌خوانید و آنچه را که درک کرده‌اید به‌صورت خلاصه یادداشت می‌کنید. این روش برای مطالعه مناسب است و از روش‌های گذشته بهتر می‌باشد؛ زیرا ابتدا مطالب را درک کرده سپس آن‌ها را به‌صورت فشرده یادداشت می‌کنید. اما باز هم بهترین روش برای مطالعه نیست.

و: کلید برداری

کلید برداری روشی بسیار مناسب برای خواندن، مطالعه و نوشتن نکات مهم است. در این روش شما بعد از درک مطالب، به‌صورت کلیدی نکات مهم را یادداشت می‌کنید و در واقع کلمۀ کلیدی کوتاه‌ترین، راحت‌ترین، بهترین و پرمعنی‌ترین کلمه‌ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می‌شود. با این روش، نکته‌های مهمی را (نه کل مطالب) که احیاناً نویسندۀ کتاب آن‌ها را مشخص کرده است یا خود فرد مهم بودن آن‌ها را تشخیص می‌دهد، روی برگه‌هایی یادداشت می‌کند و در زمان مناسب مانند امتحان از آن‌ها استفاده می‌کند.

ز: افزایش بازدهی مطالعه

در این روش شما مطالب را می‌خوانید و پس از درک حقیقی آن‌ها نکته‌های مهم را به زبان خودتان و به صورت کلیدی یادداشت می‌کنید. و سپس کلمات کلیدی را به مغزتان می‌سپارید. در واقع نوشته‌های خود را به بهترین شکل ممکن سازماندهی و نکته‌های اصلی و فرعی را مشخص می‌کنید تا در دفعات بعد به جای دوباره‌خوانیِ کتاب فقط به آن‌ها مراجعه کنید و با یادآوری کلمات کلیدی نوشته شده در مغزتان، آن‌ها را خیلی سریع مرور کنید. به عنوان مثال: اگر شما دربارۀ حدیث متواتر مطالعه دارید، بخش‌های اصلی آن: «تواتر چیست و حدیث متواتر چه را گویند» است و بخش‌های فرعی آن می‌تواند: «شرایط آن، گونه‌های آن و مثال‌های آن‌ها» باشد.

این روش فیصدی موفقیت تحصیلی شما را تا حدود بسیار زیادی افزایش می‌دهد و درس خواندن را بسیار آسان می‌کند و بازدۀ مطالعه را افزایش می‌دهد.

 مراعات بخش صحت در هنگام مطالعه

دین مبین اسلام تندرستی را از ارزشمندترین نعمت‌های الهی می‌داند و حفظ آن را بر همگان واجب نموده است. حضرت رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرمایند: «نعمتانِ مغبون فِیهِما کثیر مِنَ النّاسِ؛ الصّحّة و الفراغُ»^[3]؛ بسیاری از مردم دربارۀ دو نعمت زیان می‌بینند (و آن‌گونه که باید، از آن‌ها استفاده نمی‌کنند): یکی سلامتی و دیگری فراغت (خاطر از هموم دنیا و مشاغل آن). پس، شایسته است تا قبل از آن‌که بستر بیماری را در آغوش گرفته و یا تحت فشار هموم و مشاغل دنیا قرار بگیریم، در حفظ تندرستی و استفادۀ درست از اوقات خویش کوشا باشیم.

با این تاکید اسلام و تایید عقل درمی‌یابیم که بهداشت مطالعه یکی از پراهمیت‌ترین مسایل مطالعه و از کلیدی‌ترین شاخصه‌های یادگیری است؛ چراکه عدم رعایت اصول بهداشت مطالعه موجب پایین آمدن سطح یادگیری، تضعیف روحیه، کاهش اعتماد به نفس، خستگی و دل‌زدگی از مطالعه می‌شود. در این راستا با رعایت نکات زیر سطح مطالعه و یادگیری خود را ارتقا دهید.[4]

الف: هوا

کیفیت هوای تنفسی، هم از نظر ایجاد نشاط و هم از لحاظ فراهم آوردن موجبات کسالت خیلی مهم است. تنفس در محیط بسته که هوا به قدر کافی وجود ندارد، درست نیست.

ب:  درجۀ حرارت محیط مطالعه

درجۀ حرارت اتاق مطالعه در حدود 20 سانتی‌گرید باشد. دمای اتاق مطالعۀ خود را همواره معتدل نگه‌دارید تا هرگز در هنگام مطالعه احساس گرما و سرما نکنید.

ج: نور و یکنواخت بودن آن

بهترین نور برای مطالعه، روشنایی معمولی اتاق است که در هوای روشن به وسیلۀ نور غیر مستقیم ایجاد شده است. البته استفاده از چراغ مطالعه نیز یک امر معمول است ولی یکی از معایب استفاده از آن تمرکز نور به سطح کتاب است و تاریکی نسبی محیط اطراف که باعث خستگی زودرس چشم‌ها می‌شود.

د: فاصلۀ مناسب چشم‌ها با صفحۀ کتاب

یک چشم در حالت سالم از فاصلۀ 30 سانتی‌متری می‌تواند حروف کتاب را تشخیص دهد. اگر از این فاصله قادر به خواندن نیستید به درمان آن اندیشه کنید.

ه: رنگ خط

بهترین رنگ‌ها، رنگ آبی و مشکی است که فشار کمتری به چشم وارد می‌کند و مانع خستگی می‌شود. رنگ‌های قرمز، سبز و… دید را مشکل می‌کنند و باعث خستگی چشم می‌شوند.

و: استراحت متناوب چشم‌ها

برای هر ساعت مطالعه، 15 الی 20 دقیقه استراحت لازم است. این استراحت نه تنها برای چشم بلکه برای مغز هم فرصت مناسبی است که یادگیری خود را مرور کند. در زمان استراحت باید به فاصلۀ دور و بدون توجه و دقت نگاه کرد. این کار باعث تنوع و راحتی اعصاب نیز می‌شود.

ز: مطالعه هنگام حرکت

 مطالعه هنگام راه رفتن به علت تکان، حرکت و تغییر دائمی فاصلۀ چشم‌ها تا کتاب، باعث خستگی و ضعف چشم‌ها می‌گردد.

ح: اجتناب از مطالعۀ اجباری

از فشار آوردن به حافظۀ خود و متراکم کردن زمان فراگیری بپرهیزید و در فعالیت‌های ذهنی بین هر 30 تا 40 دقیقه یکبار به مدت 5 دقیقه استراحت و تنفس عمیق داشته باشید.

ط: وضع نشستن به هنگام مطالعه

ستون فقرات هنگام مطالعه باید راست باشد، باید ضمن مطالعه و در وقت‌های استراحت وضع نشستن خود را تغییر داده، مختصری حرکت نمایید تا از رکود خون در پاها جلوگیری شود و از نشستن به حالت تکیه کرده پرهیز کنید چون هم به گردن، آرنج و ستون فقرات آسیب می‌رساند و هم خستگی زودرس فرا می‌رسد.

ی: صرف غذا و مطالعه

اگر صبح زود را برای مطالعه انتخاب می‌کنید حتماً قبل از آن صبحانه صرف کنید؛ زیرا گرسنگی در کاهش میزان یادگیری و فراگیری تأثیر زیادی دارد. پس از صرف غذا نیز بلافاصله شروع به مطالعه نکنید؛ زیرا به علت شروع فعالیت دستگاه گوارش پس از خوردن غذا و هجوم خون به معده و احشاء داخلی، از میزان جریان خون در مغز کاسته می‌شود و آمادگی برای مطالعه کاهش می‌یابد.

ک: تنفس هنگام مطالعه

انجام حرکات تنفسی متناسب در مطالعه بسیار مهم است. تنفس اگر نامنظم باشد، منجر به کاهش اکسیجن خون، ایجاد حالت خواب‌آلودگی و کاهش آمادگی ذهنی برای مطالعه می‌شود.

ل: آرامش فکری

هنگام مطالعه باید از اشتغالات ذهنی و عصبانیت جلوگیری کرد. اضطراب و ناراحتی باعث از بین رفتن تمرکز حواس و کاهش محسوس میزان یادگیری می‌شود.

م: ورزش و مطالعه

ورزش و نرمش و حتی حمام گرفتن نیز پیش از مطالعه در میزان یادگیری مؤثر است. یکی از مشکلات اساسی در مطالعات طولانی اختلال در جریان خون است. چرا که در افراد پرمطالعه، خون بیش از همه جا، در مغز و کاسه سر گردش کرده و اختلالاتی در گردش خون‌شان به وجود می‌آید.

ادامه دارد…

بخش قبلی |‌ بخش بعدی