کائنات گسترده و پُرشکوه با ساختار حیرت‌انگیز خود، همواره توجه اندیشمندان، فیزیک‌دانان و مؤمنان را به خود جلب کرده است، از جملۀ اصولی که سراسر این نظام عظیم را در برگرفته، قانون «گرانش» یا «جاذبه» است؛ قانونی که نه‌تنها باعث تشکیل کهکشان‌ها، ستارگان و سیارات می‌شود؛ بلکه توازن و پایداری کل هستی را نیز تضمین می‌کند.
در این بخش، به تبیین این قانون بنیادی از منظر علم و قرآن می‌پردازیم و نشان می‌دهیم چگونه آیات وحی با دقتی شگفت‌آور، حقایق علمی دربارۀ ساختار و تعادل کیهان را بازتاب می‌دهند.
قانون جاذبه
یکی از مسلّمات علمی این است که کائنات، حدّ و مرز مشخصی ندارد، اخترشناسان پیوسته کهکشان‌هایی را کشف می‌کنند و میلیون‌ها یا حتی میلیاردها سال نوری از ما فاصله دارند، با این حال، نظم دقیقی بر این جهان عظیم حاکم است؛ نظمی که بر پایۀ قانون «گرانش» (جاذبه) استوار است.
طبق این قانون، هر جرم در فضا، جرمی دیگر را با توجه به اندازه و فاصله‌اش جذب می‌کند، اگر این نیرو به‌تنهایی عمل می‌کرد، تمام اجرام باید به‌سوی هم کشیده شده، در نهایت به یک تودۀ متمرکز تبدیل می‌شدند. اما واقعیت چنین نیست، سؤال اینجا است: چه نیرویی در برابر جاذبه عمل می‌کند و مانع از فروپاشی کیهانی می‌شود؟
راز بازگشت در آسمان در چیست؟
جواب این را در کلام الهی می‌یابیم: ﴿وَٱلسَّمَآءِ ذَاتِ ٱلرَّجۡعِ﴾ [طارق: ۱۱]
ترجمه: «سوگند به آسمان برگرداننده (امواج راديوئي و بخارهاي آب به صورت برف و باران)»!
این آیه به حرکت بازگشتی اجرام آسمانی اشاره دارد، سیارات، ستارگان و کهکشان‌ها همگی در مدارهایی منظم و بسته در حال گردش‌اند. این حرکت چرخشی مداوم، نیروهای «گریز» از مرکز تولید می‌کند که در برابر نیروی «جاذبه» قرار می‌گیرند و توازن پایداری را ایجاد می‌کنند که در فیزیک با عنوان «عادل حرکتی (توازن دینامیکی)» شناخته می‌شود، این توازن دقیق، گواهی روشن بر تدبیر حکیمانۀ پروردگار است.
ستون‌های ناپیدا: اشاراتی از قرآن
در جای دیگری از قرآن کریم آمده است: ﴿ٱللَّهُ ٱلَّذِي رَفَعَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ بِغَيۡرِ عَمَدٖ تَرَوۡنَهَاۖ ﴾ [رعد: ۲]
ترجمه: «الله همان كسي است كه آسمانها را چنان كه ميبينيد، بدون ستون برپا داشت».
برخی مفسران و دانشمندان معاصر بر این باورند که این آیه به نیروی «گرانش» (جاذبه) اشاره دارد؛ نیرویی ناپیدا که همچون ستون‌هایی پنهان، اجزای آسمان را در جای خود نگه میدارد. این ستون‌های نامرئی، در واقع همان جاذبه‌هایی‌اند که کهکشان‌ها، ستارگان و سیارات را در مدار نگه می‌دارند.
جاذبه در زمین و پدیدۀ وزن
آیه‌ای دیگر می‌فرماید: ﴿أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَاراً﴾ [نمل: ۶۱]
ترجمه: «(بُتها بهترند) يا كسي كه زمين را قرارگاه (و محلّ اقامت انسانها) ساخته است».
وزن اشیاء، در حقیقت، نتیجۀ نیروی «جاذبه» است. هوا، آب دریا، کوه‌ها و هر آنچه بر زمین است، به‌وسیلۀ این نیرو به زمین چسبیده‌اند؛ حتی انسان اگر به خارج از میدان گرانشی زمین سفر کند، وزن خود را از دست می‌دهد؛ بنابراین، زمین نه‌تنها جایگاه زیستن است، بلکه جاذبۀ آن، پایداری همۀ مظاهر حیات را تضمین می‌کند.
اگر جاذبه از کار بیفتد!
قرآن در توصیف تغییرات پایانی زمین در قیامت می‌فرماید: ﴿وَإِذَا ٱلأَرضُ مُدَّتۡ 3 وَأَلقَتۡ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتۡ﴾ [انشقاق: ۳-۴]
ترجمه: « و آنچه (از خزينهها و مردهها) در درون خود دارد بيرون مياندازد و (از آنها) خالي ميگردد».
این توصیف، ناظر به حالتی است که جاذبه از کار می‌افتد؛ در آن هنگام زمین دیگر توان حفظ محتویات خود را ندارد و همه چیز از آن جدا می‌شود و پراکنده می‌گردد. این پدیده، نشانه‌ای از عظمت و نقش حیاتی گرانش در ساختار زمین است.
نگاه‌دارندۀ آسمانها: از زمین تا دنباله‌دارها
موضوع مهم اصلی و کلیدی این را آیۀ ذیل بیان میدارد: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ يُمسِكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلأَرضَ أَن تَزُولَاۚ وَلَئِن زَالَتَآ إِنۡ أَمسَكَهُمَا مِن أَحَدٖ مِّن بَعدِهِۦٓۚ﴾ [فاطر: ۴۱]
ترجمه: «خداوند آسمانها و زمين را نگاهداري ميكند و نميگذارد (از مسير خود) خارج و نابود شوند، هر گاه (هم بخواهند از مسير خود) خارج و نابود شوند، جُز خدا هيچكس نميتواند آنها را (در مسير خود) نگاه و محفوظ دارد».
در این آیه، کلمۀ «زوال» به معنای انحراف از مسیر یا فروپاشی است، اگر سیاره‌ای، مانند زمین، از مدار خود خارج شود، جذب جرم دیگری خواهد شد و حیات پایان می‌یابد. نمونۀ بارز آن، دنباله‌دار «هالی» است که در سال ۱۹۱۰ میلادی به زمین نزدیک شد و در سال ۱۹۸۶ دوباره بازگشت. این جرم آسمانی، هزاران سال است که در مداری ثابت با زمان‌بندی دقیق در حرکت است، این نظم حیرت‌انگیز از چه کسی است؟ از خالقی حکیم که سراسر هستی را با قانون و سنجش خلق کرده است. ﴿وَٱلشَّمۡسُ تَجۡرِي لِمُسۡتَقَرّٖ لَّهَاۚ ذَٰلِكَ تَقۡدِيرُ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡعَلِيمِ﴾ [یس: ۳۸]
ترجمه: «و (نشانه ديگري بر قدرت خدا، اين است كه) خورشيد به سوي قرارگاه خود در حركت است. اين، محاسبه و اندازهگيري و تعيين خداي بس چيره و توانا و آگاه و دانا است».
در اخیر به عنوان خلاصه میگوییم که کائنات نه بی‌نظم و تصادفی؛ بلکه با دقت و طراحی کامل اداره می‌شود. نیروی جاذبه، در کنار حرکت‌های مداری، دو عاملی‌اند که تعادل و ثبات کیهانی را حفظ می‌کنند. قرآن کریم، در آیات متعددی به این نظم الهی اشاره کرده و آن را نشانه‌ای از ربوبیت خداوند دانسته است.
این آیات نه‌تنها ایمان را تقویت می‌کنند؛ بلکه برای محققین علوم تجربی نیز الهام‌بخش‌اند؛ تا بداند که در پس این نظام دقیق، خالقی دانا و توانا حضور دارد. [1]
