قرآن کریم، کتاب هدایت و علم، بارها توجه انسان را به نشانه‌های آفرینش در آسمان و زمین جلب کرده است. یکی از این نشانه‌ها در سورۀ مبارکۀ «ملک» آمده است، جایی که خداوند می‌فرماید: «ٱلَّذِي خَلَقَ سَبۡعَ سَمَٰوَٰتٖ طِبَاقٗاۖ » [ملك: ۳] ترجمه: «آن كه هفت آسمان را بالاي يكديگر و همآهنگ آفريده است».
این تعبیر قرآنی، با وجود ایجاز بی‌نظیرش، امروز با یافته‌های علمی دربارۀ طبقات جوّ زمین انطباقی شگفت‌انگیز یافته است. در این بخش، ساختار طبقه‌طبقۀ جو زمین را از منظر علمی بررسی کرده و تطابق آن با آیات الهی را روشن می‌سازیم.
خلقت بی‌نقص آسمان‌ها
خداوند در ادامۀ همین آیه می‌فرماید: ﴿مَّا تَرَىٰ فِي خَلقِ ٱلرَّحمَٰنِ مِن تَفَٰوُتۖ ﴾ [الملك: ۳] ترجمه: «اصلاً در آفرينش و آفريدههاي خداوند مهربان خلل و تضادّ و عدم تناسبي نميبيني (و بلكه هستي با تمام عظمتي كه دارد ، از انسجام و استحكام شگفت برخوردار است، و نظم و نظام عجيب و قوانين و روابط دقيق بر ذرّه ذرّۀ كائنات حكمفرما است)».
﴿فَٱرجِعِ ٱلبَصَرَ هَلۡ تَرَىٰ مِن فُطُورٖ﴾ [الملك: ۳] ترجمه: . «پس ديگر باره بنگر (و با دقّت جهان را وارسي كُن) آيا هيچ گونه خلل و رخنه اي مي بيني ؟» ([1])
این جمله بیانگر کمال و هماهنگی دقیق در نظام کیهانی است؛ نظمی که در هیچ بخش آن آشفتگی یا بی‌قانونی دیده نمی‌شود.
طبقات جوّ از نگاه علم
امروزه علم فضا و اقلیم‌شناسی، جوّ زمین را به چندین طبقۀ مشخص تقسیم می‌کند که هر یک خصوصیات و کارکردهایی خاص دارند. این طبقات از سطح زمین تا ارتفاعات بالاتر ادامه می‌یابند و به‌دُرُستی میتوان آن‌ها را «آسمان‌های طبقه‌طبقه» دانست.
تروپوسفر (Troposphere)
پایین‌ترین لایۀ جوّ، تا حدود ۱۶ کیلومتر تخمین زده میشود. این محل زندگی موجودات زنده، پرندگان و محل وقوع همه پدیده‌های جوی است. دما در این طبقه با افزایش ارتفاع کاهش می‌یابد. جریان‌های هوا، باران، طوفان و ابرها در این بخش شکل می‌گیرند.
استراتوسفر (Stratosphere)
از حدود ۱۶ تا ۵۰ کیلومتر ارتفاع. دارای طبقۀ اوزون که اشعۀ فرابنفش آفتاب را جذب می‌کند. وجود گازهای خاص مانند گوگرد که در تشکیل باران نقش دارند. حفاظت از حیات در برابر تشعشعات کشندۀ آفتاب.
مزوسفر (Mesosphere)
طبقه‌ای بسیار سرد و محافظ زمین در برابر شهاب‌سنگ‌ها.
دمای آن به ۹۰- درجۀ سانتی‌گراد می‌رسد. اجرام کیهانی در این طبقه می‌سوزند و قبل از رسیدن به زمین، نابود می‌شوند.
ترموسفر و یونوسفر (Thermosphere / Ionosphere)
در ارتفاع بالاتر از ۸۰ کیلومتر.
مولکول‌های گاز تحت تأثیر تابش‌های آفتابی یونیزه می‌شوند. بازتاب‌دهندۀ امواج رادیویی، پایه‌گذار مخابرات جهانی. اگر این لایه نبود، انتقال سیگنال‌ها بین قاره‌ها ناممکن می‌گردید.
اگزوسفر (Exosphere)
طبقۀ فوقانی جو، از حدود ۱۰۰۰ تا ۶۵۰۰۰ کیلومتر. هوا در این ناحیه بسیار رقیق و کم‌چگالی است. فضای گذار به خلأ کیهانی محسوب میشود.
آسمان؛ سقفی محفوظ
قرآن در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: ﴿وَجَعَلۡنَا ٱلسَّمَآءَ سَقۡفٗا مَّحۡفُوظٗاۖ ﴾ [انبياء: ۳۲] ترجمه: «و ما آسمان را سقفی محفوظ قرار دادیم».
دانشمندان غربی نیز به این نکته اعتراف کرده‌اند که جوّ زمین، علی‌رغم ظرافتش، مانعی جدی در برابر اشعه‌های زیان‌بار، شهاب‌ها و اجرام کیهانی است. این سقف، حیات ما را حفظ کرده و شرایط زندگی را بر زمین ممکن ساخته است.
تعادل دمایی: از گرما تا سرمای مطلق
در پروازهای هوایی، دمای بیرونی هوا می‌تواند به ۵۰ درجه زیر صفر برسد، در حالی‌که دمای سطح زمین در همان زمان ممکن است بالای ۵۵ درجۀ سانتی‌گراد باشد. این اختلاف شدید دمایی، حاصل تنظیمات دقیق و مهندسی‌شده طبقات جوّ است.
نشانه‌ای برای دانایان
در پایان آیات، خداوند چنین می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا يَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْۗ﴾ [فاطر: ۲۸] ترجمه: «تنها دانایان، از خداوند می‌ترسند». این بیان قرآن، دعوتی است به تدبّر در آفرینش، شناخت عظمت خلقت، و ایمان به الله متعال از مسیر علم. هر طبقه از آسمان، در عین حال که عمل‌کرد فیزیکی دارد، پیام الهی برای اندیشه و ایمان نیز هست.
در اخیر به عنوان خلاصه میتوان گفت که آیات مذکوره امروز، با علم فیزیک جوّ، اقلیم‌شناسی و تکنالوجی ارتباطات تطابقی دقیق یافته‌اند. این حقیقت، نشان می‌دهد که قرآن نه‌تنها هدایتگر معنوی است؛ بلکه دریچه‌ای به شناخت علمی خلقت نیز می‌گشاید.
هر کلمه‌ای از قرآن، دنیایی از معنا و علم را در دل خود دارد. تفکر در این آیات، ایمان انسان را تقویت و قلب او را نسبت به عظمت آفریدگار بیدار می‌سازد. ([2])
