سلام بهترین هدیه‌ی اسلامی «بخش سوم»

نویسنده: رحمت­‌الله رحمانی

سلام بهترین هدیه‌ی اسلامی

بخش سوم

به خانه‌های مردم وارد نشوید تا اول اجازه بگیرید و به صاحب خانه سلام کنید. رعایت و نگهداری محیط امن و آسایش خانه‌ها برای خودتان بهتر است تا کسی بدون اجازه به خانه‌های شما وارد نشود. این رعایت احترام خانه را همیشه به یاد داشته باشید. اگر از صاحب منزل اجازه خواستید و او معذور بود و اجازه نداد، بدون اینکه ناراحت شوید، برگردید و اصرار نورزید، زیرا آن‌ها به وضعیت و حال خود داناتر هستند و در نتیجه به نفع همه تمام می‌شود و امنیت و آسایش خانه به قوت خود محفوظ می‌ماند.

امروزه اگر کسی به منزل دیگری آمد و درب زد و صاحب منزل به خاطر معذوریت گفت برگردید، شخص مراجعه‌کننده به حدی ناراحت می‌شود که فکر می‌کند به او بزرگ‌ترین توهین شده است.

اگر افراد ناباب و ناخلف مانند هیروئینی، تریاکی و شرابی به درب منزل آمدند، درب را برای آن‌ها باز نکنید و اجازه ورود ندهید، حتی اگر پسر، عمو، دایی، خاله یا هر خویشاوند دور یا نزدیکی باشد. هیچ اشکالی ندارد، زیرا پذیرایی از چنین افرادی بلایی به همراه دارد و باعث شریک جرم بودن می‌شود. حتی اگر ناراحت شوند، خانه‌های خود را با قدم‌های چنین افراد ناشایست و فاسد آلوده نکنید و نگذارید که زن و بچه‌ها برای ایشان خدمت کنند. آن‌ها را در غیاب خود سفارش کنید تا از ورود چنین اشخاصی جلوگیری کنند و از آن‌ها پذیرایی نکنند. مهمان حبیب خداست، البته نه چنین مهمانی. اگر خدمت نکردید، روز قیامت مسئول نمی‌شوید بلکه آن‌ها را نصیحت کنید تا از راه انحراف به در آیند و به راه مستقیم گام بردارند.

«لَّيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ فِيهَا مَتَاعٌ لَّكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ»؛ «بر شما هیچ گناهی نیست که وارد خانه‌هایی شوید که مسکونی نیستند و در آن‌ها کالا و اثاث برای شما گذاشته شده است. خداوند می‌داند آنچه را که شما آشکار می‌کنید و آنچه را پنهان می‌کنید».[1]

در این آیه به بحث خانه‌های عمومی و غیر مسکونی پرداخته شده است، مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و مهمانسراهایی که جدا از خانه برای میهمانان ساخته می‌شوند و کاروانسراهایی که در قدیم معمول بوده‌اند. ورود به هر یک از این‌ها نیاز به اجازه خواستن ندارد، البته در هتل‌ها باید به دفتر هتل مراجعه کنید. خانه‌های غیر مسکونی که در آن‌ها کالا دارید، مانند انبارها و دکان‌های خرید و فروش که متعلق به خود شخص است، نیازی به اجازه ندارند. همین‌طور برای ورود به حمام‌های عمومی که اکنون در شهرستان‌ها ساخته شده‌اند، نیازی به اجازه نیست.

متأسفانه وضعیت حمام‌ها بسیار نامناسب است؛ افراد فقط با یک شرت خود را می‌پوشانند و همدیگر را تماشا می‌کنند یا اینکه چند نفر داخل یک حمام می‌روند و ممکن است خودشان را هم لخت کنند. در حالی که از نظر شریعت، عورت مردان و زنان از ناف تا زانو است و نگاه کردن به آن حرام است، مگر در مواقع ضرورت برای طبیب و دکتر که معاینه و معالجه اجتناب‌ناپذیر باشد و مریضی هم بسیار شدید باشد.

قرآن مجید چگونگی ورود به خانه‌ها را بیان فرموده است، به خاطر اینکه خانه حافظ عورت‌ها و حالاتی است که کسی نمی‌خواهد در آن حالات دیده شود، مانند پوشیدن لباس خواب یا استراحت. بدون اطلاع قبلی به خانه مردم رفتن باعث ناراحتی‌شان می‌شود، زیرا هر کسی می‌خواهد وقتی که دیگری نزد او می‌آید آمادگی داشته باشد؛ برهنه نباشد، موهایش پراکنده نباشد، سر سفره نباشد، وضعیت منزلش آشفته نباشد، مریض نباشد، در حال دعوا یا ناراحتی نباشد. هیچ یک از این احوال برای دیدن دیگران مساعد نیست. وقتی که در خانه یا مغازه کسی نیست، بدون اجازه وارد آن نشوید، زیرا ممکن است بعداً مشکلات زیادی به بار آورد.

پروردگار متعال همه این آداب را تصریح فرموده است تا رفتاری که مایه پشیمانی است، پیش نیاید. حفظ خانه برای نگه‌داری آبرو و حیثیت و حفظ مال برای جلوگیری از بدگمانی و دزدی است.

در عصر حاضر، برخی خریداران چنان بی‌ملاحظه هستند که بدون توجه به اینکه آیا کسی در مغازه حضور دارد یا نه، وارد مغازه می‌شوند. حتی اگر صاحب مغازه را بیرون ببینند، قبل از او وارد مغازه می‌شوند که این رفتار می‌تواند به وقوع حوادث ناگوار منجر شود. نباید قبل از صاحب منزل یا مغازه وارد شویم، زیرا ممکن است چیزی گم شود و ما مورد اتهام قرار بگیریم. چندین دزدی در مغازه‌ها رخ داده است و ضعف ایمانی به حدی رسیده که حتی در حضور صاحب مغازه نیز دزدی می‌کنند و در نهایت دستگیر می‌شوند، که این مسئله باعث از بین رفتن آبرو و حیثیت آن‌ها می‌شود. بنابراین، باید حداکثر احتیاط را رعایت کنیم.

«يَأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، باید بردگانتان و کودکانی که به سن بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت از شما اجازه بگیرند: ۱- پیش از نماز صبح که مردم در لباس خواب هستند و یا در بستر خواب؛ ۲- وقتی که لباس روزانه خود را درآورده و لباس استراحت نیم‌روز را می‌پوشید؛ ۳- بعد از نماز عشاء که لباس روزانه را درآورده و لباس شب می‌پوشید. این سه وقت برای شما زمان‌هایی هستند که به طور کامل پوشاننده عورت نیستید. در این سه وقت، افرادی که در خانه هستند، مانند بردگان و کودکانی که به سن بلوغ نرسیده‌اند، بدون اجازه وارد نشوند. بعد از این سه وقت، هیچ گناهی بر شما و بر آن‌ها نیست که به طور عادی در خانه رفت و آمد کنند. این‌گونه خداوند آیات خود را برای شما بیان می‌کند و خداوند دانا و حکیم است.»[2]

چون در این اوقات امکان دارد شخص با همسرش در لباس خواب همبستر باشد، صلاح نیست که برده و کودک صاحب فهم بر آن‌ها وارد شوند و آن‌ها را دچار ناراحتی کنند.

در این آیه حکم کسانی که در خانه نشیمن دارند نیز آمده است؛ این افراد هم باید ادب خانه و وقت‌شناسی را رعایت کنند و در آن سه وقت که افراد خانواده در حال استراحت یا آماده رفتن به بستر خواب هستند، بدون اجازه وارد نشوند. در غیر این سه وقت، می‌توانند بر شما وارد شوند، زیرا بردگان برای خدمت شما هستند و آمد و رفت کودکان نیز نباید منع شود، زیرا این کار باعث ناراحتی آن‌ها و والدینشان می‌شود.

کودکان به دلیل کم سن و سالی و بردگان به دلیل کار و خدمتشان نیاز به رفت و آمد دارند. اما کودکی که به سن بلوغ رسیده است، در حکم بیگانگان است و باید هنگام ورود اجازه بگیرد. این ادب خانه و رعایت حریم خصوصی، مایه آسایش خودتان و سلامت خانواده است. خداوند عزوجل می‌خواهد یک امت سالم، دل پاک و دارای اعصاب راحت و ادراک صحیح تربیت کند و به خلق و خوی بشر داناست و می‌داند که راه اصلاح آن‌ها چگونه است و هر آنچه می‌فرماید، حکمت و صلاح بندگان در آن است.

«وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ، وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»؛ «وقتی که کودکان شما به سن بلوغ رسیدند، باید همان‌طور که بزرگسالان اجازه می‌گیرند، آن‌ها هم اجازه بگیرند. این‌گونه خداوند آیات خود را برای شما بیان می‌کند و خداوند به اعمال بندگانش دانا و کارهایش پر حکمت است.»[3]

هیچ‌گونه عیب و ایرادی ندارد و آنچه بیان می‌فرماید، صلاح شما بندگان در آن است و استقامتان مربوط به آن است. باید آن را مو به مو اجرا کنید. بعد از سن بلوغ، بچه‌ها باید بستر خواب خود را از پدر و مادر جدا کنند و همین‌طور بستر خواب بچه‌ها را هم از همدیگر جدا کنند.

«لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنفُسِكُمْ أَن تَأْكُلُوا مِن بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُم بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»؛ «نیست بر کور تنگی، و نه بر لنگ تنگی، و نه بر مریض تنگی، و نه بر شما تنگی که بخورید از خانه‌های خودتان، یا از خانه‌های پدرانتان، یا خانه‌های مادرانتان، یا خانه‌های برادرانتان، یا خانه‌های خواهرانتان، یا خانه‌های عموهایتان، یا خانه‌های عمه‌هایتان، یا خانه‌های دایی‌هایتان، یا خانه‌های خاله‌هایتان، یا خانه‌ای که شما مالک کلیدهای آن هستید، یا از خانه دوستتان. نیست تنگی بر شما که بخورید با هم یا جداگانه. پس وقتی که وارد خانه شدید، سلام بگویید بر خودتان، دعای نیک از طرف خدا با برکت و پاکیزه. چنین توضیح می‌دهد خدا برای شما سخنان خود را تا که شما بفهمید.»[4]

برزگری که کلید باغ در دست اوست، برای خوردن اشکالی ندارد، البته اگر صاحب باغ و مزرعه راضی باشد. کسانی که صاحبان خانه‌ها در غیاب خودشان کلید آن خانه‌ها را به ایشان می‌دهند تا بررسی و از خانه‌ها حفاظت کنند، البته به شرط راضی بودن صاحب خانه. (واژه “صدیق” به صورت مفرد آمده است، یا از این جهت که دوست صادق کمیاب است و یا اینکه واژه “صدیق” برای مفرد و جمع هر دو استفاده می‌شود). «صديقك من صدقَك لا من صدَّقك» دوست تو کسی است که به تو راست بگوید، نه کسی که هر چه گفتی تصدیق نماید و دوست مقدم بر خویشاوند است. دوستانی هستند که اگر دوستشان از خوراکشان بدون اجازه بخورد، خوشحال می‌شوند. تا اینجا خانه‌هایی را که خوردن از آن‌ها جایز است، بیان فرمود. سپس حالات خوردن خوراک را بیان می‌کند که اگر تنهایی بخورید یا با هم بخورید، هیچ‌گونه گناهی بر شما نیست. از آنجایی که بعضی در جاهلیت غذا نمی‌خوردند تا هم‌خوراکی پیدا نمی‌کردند و این باعث زحمت می‌شد، خداوند متعال این مشقت را برطرف ساخت و روا فرمود که شخصی به تنهایی یا با دیگری خوراک بخورد و هیچ‌گونه اشکالی ندارد. حالت خوراک خوردن به تنهایی یا با دیگری را بیان فرمود. سپس ادب موقع داخل شدن به خانه و بیرون شدن از آن را بیان می‌فرماید: وقتی که داخل خانه شدید، به خودتان و اهل منزل سلام کنید و همچنین هنگام بیرون رفتن از خانه نیز بر اهل خانه سلام کنید. این سلام کردن شما گرامی داشتنی است و خداوند پاک و با برکت است. در سلام، تحیه و برکت پاکی قرار دارد، چرا که سلام گفتن، دعای مسلمان برای برادر مسلمان است و از این راه دل‌های مسلمانان چه کوچک و بزرگ به هم مرتبط می‌شود. فرمود: «فَسَلَّموا علی انفسکم». بر خودتان سلام کنید، یعنی اگر در خانه داخل شدید و کسی نبود، بگویید (السّلامُ عَلينا و على عباد الله الصَّالحین). فرشتگان جواب سلام را می‌دهند و در حدیث آمده است: «به هر یک از امتم سلام کن که عمرت طولانی شود و بر اهل منزل سلام کن که خیر خانه‌ات زیاد شود و نماز ضحی بخوان که در آن وقت غفلت مردم زیاد است».[5]

 ادامه دارد…

[1] ـ سوره نور،آیه:۲۹.

[2] ـ سوره نور،آیه:۵۸.

[3] ـ سوره نور،آیه:۵۹.

[4] ـ سوره نور،آیه:۶۱.

[5] ـ  مسند أبي يعلى ، جزء۷،ص۱۹۷، مسند أنس ابن مالک…، ابو عمران الجونی، عن أنس…، رقم الحدیث: ۴۱۸۳.