تقوا و تأثیرات شگرف آن «بخش سوم»

نویسنده: ام عائشه علی‌زهی

تقوا و تأثیرات شگرف آن

بخش سوم

سخنان اصحاب کرام و سلف صالح دربارۀ تقوا

اصحاب پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} بعد از وی شایسته‌ترین و بهترین انسان‌ها هستند. آنان شاگردان مکتب نبوی بودند و همچون پروانگان دور شمع نبوت گردهم آمده بودند. یقین و ایمان‌شان به حد کمال رسیده بود. هر چه آموخته بودند به حقیقت آن پی برده بودند و با دل‌سوزی و فداکاری کامل تبلیغ می‌کردند.

حضرت ابوبکر صدیق ^{رضی‌الله‌عنه} در یکی از خطبه‌های‌شان فرمودند: «فإني أوصیکم بتقوی الله»؛ «من شما را به تقوای الهی توصیه می‌کنم.»

حضرت عثمان ^{رضی‌الله‌عنه} در یکی از خطبه‌های‌شان فرمودند: «اتقوا الله؛ فإن التقوی غنم»؛ «ای مردم! از خدا بترسید که تقوا و پرهیزگاری سود کلان است.»

ابن عمر ^{رضی‌الله‌عنهما} می‌فرماید: «تقوا یعنی این که خود را برتر از کسی ندانی.»[1]

علامه قرطبی در تفسیر «احکام القرآن» می‌نویسد: امیرالمؤمنین حضرت عمر فاروق ^{رضی‌الله‌عنه} از ابی بن کعب ^{رضی‌الله‌عنه} پرسید: تقوا چیست؟ حضرت ابی ^{رضی‌الله‌عنه} گفت: «ای امیرالمؤمنین! آیا از راه خارداری عبور کرده‌ای؟» امیر المؤمنین فرمود: «بله.» ابی ^{رضی‌الله‌عنه} گفت: «در هنگام عبور چه کار کردید؟» امیرالمؤمنین فرمود: «لباس‌هایم را جمع کردم تا خارها به آن اصابت نکند.» ابی گفت: «پس تقوا همین است.»[2] (یعنی از کنار معاصی و منکرات با احتیاط زیاد حرکت کنی که مبادا به آن‌ها گرفتار شوی).

هم‌چنین از حضرت علی ^{رضی‌الله‌عنه} در مورد تقوا سؤال شد، ایشان فرمودند: «تقوا یعنی ترس از خداوند بزرگوار و عمل به قرآن عظیم‌الشأن و قناعت به دارایی اندک و آمادگی برای روز قیامت.»

شاعر عرب چه زیبا دربارۀ تقوا می‌فرماید:

خل الذنوب صغیرها                     وکبیرها ذاک التقی

واصنع کماش فوق أرض              الشوک یحذر ما یری

لا تحقرن صغیرة                         إن الجبال من الحصی

از گناهان کوچک و بزرگ بپرهیز و همین تقواست و در دنیا طوری عبور کن که گویا از مسیر خارداری گذر می‌کنی و از اصابت خارها از لباست خودداری می‌نمایی. هیچ گناهی را کوچک مشمار؛ زیرا کوه‌ها از سنگریزه‌ها درست می‌شود.[3]

حضرت مفتی محمد شفیع ^{رحمه‌الله} در تفسیر آیۀ «یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله حق تقاته ولا تموتن إلا وأنتم مسلمون»؛ نوشته است: «از آخر آیه روشن می‌گردد که تقوا در حقیقت، همۀ اسلام را شامل می‌شود. و تقوا آن‌ست که به‌طور کامل از الله تعالی و رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} اطاعت کرده شود و به‌طور کامل از نافرمانی پرهیز گردد و اسلام نیز همین است.[4]

انسان پرهیزگار و متقی در همۀ حرکات و برنامه‌های زندگی از یاد الله تعالی و دستورات شریعت غفلت نمی‌ورزد؛ بلکه از کوچک‌ترین شبهات نیز پرهیز می‌کند.

حضرت عبدالله بن مسعود ^{رضی‌الله‌عنه} دربارۀ حق تقوا فرموده است: «تقوا این است که الله تعالی اطاعت کرده شود و نافرمانی نشود، همواره یاد شود و فراموش نگردد و شکرگزاری شود و ناسپاسی نشود.»[5]

بنابراین انسان‌های پرهیزگار و متقی همواره با احتیاط و هوشیاری زندگی می‌کنند و از غفلت و نافرمانی دوری می‌جویند و همین سبب سعادت و تقرب‌شان به الله تعالی می‌گردد.

از حضرت ابوهریره ^{رضی‌الله‌عنه} دربارۀ تقوا پرسیدند، فرمود: «آیا راهی که دارای خار باشد مشاهده کرده‌اید؟ گفتند: آری. فرمود: چگونه آن را پیمودید؟ گفتند: هر جا خاری مشاهده کنیم از آن دوری کنیم و یا از آن می‌گذریم. فرمود: تقوا همین است.»[6]

خلیفه عمر بن عبدالعزیز ^{رحمه‌الله} می‌فرمایند: «تقوا یعنی ترک آنچه الله حرام نموده و انجام آنچه که واجب گردانیده است، و اگر الله تعالی به فردی علاوه بر این – اعمال سنت و نفل و… – عطا نماید، نیکی بر نیکی است.»[7]

نویسندۀ کتاب «رازهای موفقیت مردان بزرگ» دربارۀ تقوا می‌نویسد: «هر کس که تقوا را در زندگی خود لازم گیرد و الله متعال را در زندگی خود مد نظر قرار داده، از دستورات گران‌بهایش پیروی و از منکرات و گناهان پرهیز نماید، الله تعالی او را در این جهان نصرت و یاری می‌کند و تاج کرامت بر سرش می‌نهد و تنگی‌های زندگی را از وی دور می‌گرداند و زندگی همراه با آرامشی به وی عطا می‌‌کند و در آخرت نیز خوشبخت و شادمان خواهد بود؛ زیرا عملکرد زیبای وی در این دنیا، چراغ راه وی در آخرت می‌گردد و از تاریکی دو جهان رهایی می‌یابد.» [8]

بسیاری از انسان‌ها از راه پرهیزگاری و تقوا به قرب الله تعالی رسیده، و محبوب او تعالی قرار گرفته‌اند و از فتنه‌های بی‌شماری در این جهان مصون مانده‌اند؛ زیرا تقوا چتر نجاتی است که انسان را از افتادن در پرتگاه‌های هلاکت و سراشیبی‌سقوط نجات می‌بخشد. هر کسی‌که با تقوا زندگی کند، الله تعالی در روزی و مال او گشایش و برکت می‌نهد و با آرامش خاطر و برکات زندگی مواجه خواهد شد.[9]

سلف صالح و صحابۀ کرام ^{رضوان‌الله‌علیهم‌اجمعین} در پرتو راهنمایی حضرت رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} به درجات بلند تقوا رسیدند و از این راه پیروزی‌های بزرگی را به دست آوردند و نیز دروازه‌های نیکروزی و سعادت بر روی آنان گشوده گردید.

تقوای الهی

تقوای الهی شامل عقاید، عبادات، آداب و بقیۀ اعمال نیک است. هرگاه ایمان در قلب انسان جای بگیرد و ریشه‌هایش در اعماق دل وی استوار گردد، حالتی از حالاتی که هدیۀ الله به انسان است، نصیب وی می‌گردد که منجر به خیر و باعث دوری از شر می‌شود؛ زیرا تقوا همان ترس از الله تعالی و عمل به دستورات وی است که باعث حفاظت جان‌ها و یک‌پارچگی دل‌ها می‌شود و سبب می‌گردد تا امت اسلامی گروهی متحد و یک پارچه گردند.

این درحالی است که گناهان، جسم‌ها را ضعیف و شادابی و فعالیت آن را خاموش می‌گرداند؛ زیرا گناهان زائیدۀ خواهشات نفسانی است و این خواهشات بر اساس خودخواهی و خودپسندی و انحصارطلبی است که نتیجۀ آن حسد و کینه میان افراد گنهکار می‌باشد.[10]

ادامه دارد…