انسان در طول زندگی خود با شرایط گوناگونی مواجه می‌شود، گاهی در خوشحالی و رفاه به سر می‌برد و گاهی با غم، تنگدستی و مشکلات روبه‌رو می‌شود، در چنین شرایطی، صبر تنها راه چاره است، با این امید که خداوند گشایشی نزدیک برای او مقدر کند و این مراحل سخت زندگی، اغلب ناراحتی‌های روحی و روانی به همراه دارند و در این میان، روزه‌داری می‌تواند عاملی مؤثر برای آرامش و رهایی از این رنج‌ها باشد.
تأثیر روزه بر سلامت روحی و روانی، از دیدگاه دانشمندان نیز مشهود است، روزه به ایجاد تعادل روحی کمک می‌کند و تأثیری مثبت بر روان انسان دارد، در پایگاه الکترونیکی الیوم به نقل از دکتر رامز طه، رئیس واحد آماده‌سازی روانی در شفاخانه روان‌درمانی کویت، آمده است:
«روزه فواید بسیاری در درمان بیماری‌های روانی دارد، در یک آزمایش ثابت شده است که روزه‌داری به مقابله با افسردگی کمک می‌کند و تعادل روانی را بهبود می‌بخشد، بر اساس برخی تجربیات علمی، روزه می‌تواند بیمار روانی را از مشکلاتی؛ همچون افکار منفی و گفت‌وگوهای درونی که ممکن است او را به بیماری‌های جدی روانی و حتی جنون بکشاند، رهایی دهد، علاوه بر این، روزه توانایی فرد را در خودکنترلی افزایش داده، قدرت تحمل او را بالا می‌برد و آرامش و استقامت روحی را در او تقویت می‌کند.
روزه همچنین می‌تواند نیاز بیمار را به داروهای آرام‌بخش کاهش دهد و جایگزینی طبیعی برای آن‌ها فراهم کند که مغز به‌طور خودکار تولید می‌کند.»[1]
از آنجا که بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی با روزه‌داری تسکین می‌یابند، در اینجا به برخی از مهم‌ترین تأثیرات آن اشاره می‌کنیم.
الف: تأثیر روزه بر افسردگی و اضطراب
در ماه رمضان، شرایط برای ذکر خدا، تلاوت قرآن و انجام عبادات مهیا می‌شود، این فضای معنوی تأثیر زیادی در کاهش افسردگی و اضطراب دارد، چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: «الا بذکرالله تطمئن القوب» (آگاه باشید که تنها با ذکر خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.) بناء ذکر خدا و تلاوت قرآن، دل افسرده را آرام و شاداب می‌سازد. ازاین‌رو، روزه‌داری با ایجاد این حال و هوای معنوی، به کاهش افسردگی و تنش‌های روانی کمک می‌کند.
علاوه بر جنبه‌های معنوی، تحقیقات علمی نیز نشان داده‌اند که روزه‌داری باعث افزایش سروتونین و دوپامین (هورمون‌های شادی‌آور)، کاهش التهاب مغزی، و بهبود کنترل ذهنی و روحی می‌شود که همگی در کاهش علائم افسردگی نقش خاص دارند.
در ادامه، برخی از مهم‌ترین تأثیرات روزه بر سلامت روانی و کاهش افسردگی را به‌صورت مشروح و شماره‌وار بررسی می‌کنیم:
۱. افزایش سروتونین و دوپامین
روزه‌داری به تنظیم هورمون‌های مغزی کمک کرده و باعث افزایش سطح سروتونین و دوپامین می‌شود. این دو هورمون نقش کلیدی در بهبود خلق‌وخو، ایجاد احساس شادی و کاهش اضطراب دارند.
۲. کاهش التهاب مغزی
تحقیقات نشان داده است که التهاب مغزی یکی از عوامل مؤثر در بروز افسردگی است، روزه گرفتن با کاهش سطح التهابات بدن، می‌تواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند و عملکرد ذهنی را تقویت نماید.
۳. افزایش کنترل ذهنی و روحی
روزه‌داری قدرت اراده را تقویت کرده و به شخص کمک می‌کند تا بر خواهشان نفسانی خود کنترل بیشتری داشته باشد و این خودکنترلی موجب افزایش احساس رضایت درونی و آرامش روانی می‌شود.
۴. ایجاد حس معنویت و آرامش قلبی
در ماه رمضان، فضای معنوی ناشی از عبادات؛ همچون نماز، دعا و تلاوت قرآن، به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند و فرد را از نگرانی‌های روزمره دور می‌سازد، دکتر ثنا محمد علی در این باره می‌گوید: «حالات معنوی ماه رمضان، از جمله روزه و نماز، تا حد زیادی از علائم بیماری افسردگی می‌کاهند و حتی در بسیاری از موارد، این علائم در طول این ماه مبارک به‌کلی ناپدید می‌شوند، این مسئله نشان‌دهنده اهمیت روزه در درمان بیماری‌های روانی است.»[2]
۵. تنظیم متابولیسم بدن و بهبود خواب
روزه با تنظیم سطح قند خون و بهبود عملکرد هورمون‌های بدن، نقش مهمی در کاهش خستگی و افزایش انرژی دارد؛ همچنین، بهبود کیفیت خواب می‌تواند به کاهش علائم افسردگی و افزایش آرامش روانی کمک کند.
۶. افزایش روابط اجتماعی و حمایت عاطفی
در ماه رمضان، افراد بیش از پیش در محافل خانوادگی و یا اجتماعی حضور می‌یابند، این تعاملات اجتماعی، احساس تنهایی را کاهش داده و حمایت عاطفی بیشتری برای افراد مبتلا به افسردگی فراهم می‌کند. شرکت در این محافل و بهره‌مندی از همراهی دیگران، خود عاملی برای بهبود روحیه و کاهش اضطراب خواهد بود.
