دنیا در آیینۀ حقیقت «بخش هشتم»

نویسنده: مفتی نصرت الله عصمتی

دنیا در آیینۀ حقیقت

بخش هشتم

دنیا و حقایق آن از دیدگاه سنت

۶. در دنیا مانند مسافر باش!

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ^{رَضِيَ‌اللَّهُ‌عَنْهُمَا}، قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ^{صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَسَلَّمَ} بِمَنْكِبِي، فَقَالَ: “كُنْ فِي الدُّنْيَا كَأَنَّكَ غَرِيبٌ أَوْ عَابِرُ سَبِيلٍ” وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ، يَقُولُ: «إِذَا أَمْسَيْتَ فَلاَ تَنْتَظِرِ الصَّبَاحَ، وَإِذَا أَصْبَحْتَ فَلاَ تَنْتَظِرِ المَسَاءَ، وَخُذْ مِنْ صِحَّتِكَ لِمَرَضِكَ، وَمِنْ حَيَاتِكَ لِمَوْتِكَ»؛^[1] ترجمه: «ابن عمر ^{رضی‌الله‌عنه} می‌گوید: رسول‌الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} شانه‌هایم را گرفت و فرمود: «در دنیا چنان باش که گویی مسافر یا رهگذری هستی.» ابن عمر ^{رضی‌الله‌عنه} می‌گفت: «هنگامی‌که شب فرا رسید، در انتظار صبح مباش و چون صبح شد، در انتظار شب مباش. از سلامتی خود برای بیماری و از زندگی خویش برای مرگ بهره بگیر.»

در توضیح این حدیث گفته‌اند که مقصود آن است که به دنیا اعتماد مکن و آن را جایگاه اقامت خویش مپندار! به خود مگو که مدت زیادی در آن خواهی ماند، به دنیا دل مبند و مانند مسافری باش که در غربت به چیزی وابسته نمی‌شود و همواره در اندیشۀ بازگشت است، چنین مسافری به چیزی مشغول نمی‌شود که او را از یاد بازگشت بازدارد؛ پس تو نیز دل‌بستۀ دنیا مشو.^[2]

۷. رغبت به دنیا، رغبت به تباهی است

وَعَنْ عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ^{صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَسَلَّمَ}: «فَوَاللَّهِ لَا الْفَقْرُ أَخْشَى عَلَيْكُمْ وَلَكِنْ أَخْشَى عَلَيْكُمْ أَنْ تُبْسَطَ عَلَيْكُمُ الدُّنْيَا كَمَا بُسِطَتْ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، فَتَنَافَسُوهَا كَمَا تَنَافَسُوهَا، وَتُهْلِكُكُمْ كَمَا أَهْلَكَتْهُمْ»^[3] ترجمه: «عمرو بن عوف ^{رضی‌الله‌عنه} می‌گوید که رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرمود: “سوگند به خدا، من برای شما از فقر و تنگ‌دستی نمی‌ترسم بلکه از آن بیم دارم که دنیا برای شما گسترده شود، چنان‌که برای پیشینیان شما گسترده شد، آنگاه در آن به رقابت بپردازید، همان‌گونه که آنان رقابت کردند، و دنیا شما را هلاک سازد، چنان‌که آنان را به هلاکت رساند.”»

مقصود از این سخن آن است که گسترش دنیا و فزون‌طلبی در آن، سبب هلاکت انسان می‌شود؛ زیرا حرص و ولع در جمع‌آوری و اندوختن مال، فرد را از آخرت غافل می‌سازد؛ هم‌چنین، دل‌بستگی بیش از حد به دنیا ممکن است سبب نزاع و اختلاف شده، سرانجام به جنگ و خون‌ریزی بینجامد.^[4]

۸. هراس نبی اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} از دل‌بستگی امت به دنیا

 وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ قَالَ: صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ^{صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَسَلَّمَ} عَلَى قَتْلَى أُحُدٍ بَعْدَ ثَمَانِي سِنِينَ كَالْمُوَدِّعِ لِلْأَحْيَاءِ وَالْأَمْوَاتِ، ثُمَّ طَلَعَ الْمِنْبَرَ فَقَالَ: “إِنِّي بَيْنَ أَيْدِيكُمْ فَرَطٌ وَأَنَا عَلَيْكُمْ شَهِيدٌ، وَإِنَّ مَوْعِدَكُمُ الْحَوْضُ، وَإِنِّي لَأَنْظُرُ إِلَيْهِ مِنْ مَقَامِي هَذَا، وَإِنِّي قَدْ أُعْطِيتُ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِ الْأَرْضِ، وَإِنِّي لَسْتُ أَخْشَى عَلَيْكُمْ أَنْ تُشْرِكُوا بَعْدِي، وَلَكِنِّي أَخْشَى عَلَيْكُمُ الدُّنْيَا أَنْ تَنَافَسُوهَا”^[5]

ترجمه: «عقبه بن عامر ^{رضی‌الله‌عنه} می‌گوید: پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} پس از هشت سال بر شهیدان اُحد نماز خواند، همچون کسی‌که زندگان و مردگان خویش را درود می‌گوید. (یعنی، به سبب وحی، برای پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} روشن شده بود که زمان وفاتش نزدیک است، ازاین‌رو، به زندگان وصیت کرد و برای مردگان دعا نمود؛ زیرا پس از مرگ، دیگر چنین فرصتی دست نمی‌دهد) سپس پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} بر منبر رفت و فرمود: «من پیش از شما می‌روم و در حق شما گواهی خواهم داد. وعدۀ دیدار ما در کنار حوض کوثر خواهد بود و من هم‌اکنون آن را از اینجا می‌بینم. خداوند کلیدهای گنجینه‌های زمین را به من عطا کرده است؛ ولی من از این نمی‌ترسم که پس از من شما به شرک دچار شوید؛ بلکه آنچه برای شما بیم دارم، این است که در به دست آوردن دنیا با یکدیگر رقابت کنید.»

پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در این حدیث، نگرانی خود را از دل‌بستگی امت به دنیا بیان فرموده است. ترس ایشان نه از فقر؛ بلکه از رقابت در دست‌یابی به مال و ثروت بوده، چراکه این رقابت، انسان را از یاد آخرت غافل می‌سازد و سبب نزاع و تباهی می‌شود، ازاین‌رو، پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} امت خود را از دنیاطلبی برحذر داشته و آنان را به زهد و بی‌اعتنایی نسبت به زخارف (زینت‌های) دنیوی دعوت کرده است.

۹. دنیای فانی و آخرت جاودانی

وَعَنْ أَبِي مُوسَى قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ^{صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَسَلَّمَ}: «مَنْ أَحَبَّ دُنْيَاهُ أَضَرَّ بِآخِرَتِهِ وَمَنْ أَحَبَّ آخِرَتَهُ أَضَرَّ بِدُنْيَاهُ فَآثِرُوا مَا يَبْقَى عَلَى مَا يَفْنَى»؛^[6] ترجمه: «ابوموسی روایت می‌کند که رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم}  فرمودند: هرکس دنیا را محبوب و مطلوب خویش قرار دهد، آخرتش را دچار خسارت می‌کند و هرکس آخرت را محبوب و مطلوب خود سازد، دنیایش دچار خسارت می‌شود؛ پس (با توجه به این‌که با انتخاب یکی، دیگری از دست می‌رود) عقل و دانش حکم می‌کند که انسان، آخرت جاودانه را بر دنیای فانی ترجیح دهد.»

مراد از محبت و طلب دنیا، آن است که شخص، دنیا را هدف اصلی خود قرار داده و تمام توجهش را معطوف به آن کند، چنین فردی، آخرت خود را از دست می‌دهد و در مقابل، کسی‌که محبت و طلب آخرت را در دل دارد، از جمع‌آوری و انباشت دنیوی بازمی‌ماند.

اما اگر فردی هدف نهایی خود را فقط رضای الهی قرار دهد و مشغولیت‌های دنیوی را نیز وسیله‌ای برای تقرب و رضای خداوند بداند، او نه دنیاطلب محسوب می‌شود و نه از آخرت غافل خواهد ماند. چنین فردی، حتی در اوج مشغولیت‌های دنیوی، از گناه محفوظ می‌ماند.

ادامه دارد…

[1]. صحیح البخاری: ۲،۹۴۹، جامع الترمذی: ۲،۴۳۵.

[2]. شرح ریاض الصالحین: ۳،۳۲۳.

[3]. صحیح البخاری: ۱،۴۴۷.

[4]. اشعة اللمعات: ۷،۲۷۵.

[5]. صحیح البخاری: ۲،۵۷۸.

[6]. شعب الایمان للبیهقی: ۱۲،۵۳۸-۵۳۹.