نویسنده: عبیدالله نورزهی
اسلام در اروپا (بخش یازدهم)
جمهوری مقدونیۀ یوگسلاوی سابق
جمهوری مقدونیه در جنوب صربستان، شرق آلبانی، شمال یونان و غرب بلغارستان قرار دارد. مساحت این کشور ۲۵,۱۷۳ کیلومتر مربع است و با ایالت خودمختار «کوزوو» نیز هم‌مرز می‌باشد.
مقدونیه تا قرن چهاردهم میلادی تحت تسلط صربها بود، اما در این دوره، امپراتوری عثمانی این سرزمین را به قلمرو خود ضمیمه کرد. در قرن نوزدهم، طی جنگ‌هایی میان روسیۀ تزاری و عثمانیان، این ناحیه از حکومت عثمانی جدا شد. در اواخر همان قرن، بلغارستان تلاش کرد تا مقدونیه را به خاک خود ملحق کند، اما کنگرۀ برلین که با هدف حل بحران بالکان در سال ۱۸۷۸ میلادی تشکیل شد، مانع از تحقق این هدف گردید.
با این حال، در سال ۱۸۹۳ میلادی، سازمانی چریکی با شعار «مقدونیه برای مقدونی‌ها» شکل گرفت که نبردهای سنگینی با ادعاهای بلغارها، آلبانی‌ها و ترک‌ها انجام داد. این درگیری‌ها تا جنگ‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۳ ادامه یافت. در نهایت، مقدونیه میان یونان و صربستان تقسیم شد و بخش کوچکی از شرق آن نیز به تصرف بلغارها درآمد.
در مناطقی از مقدونیه که به مرکز حکومت عثمانی نزدیک‌تر بودند، فرهنگ اسلامی نفوذ بیشتری دارد. جلوه‌هایی از این فرهنگ را می‌توان در بازارها و کاروان‌سراهای اسکوپیه مشاهده کرد. در شهرهای مقدونیه، اختلاطی میان مسلمانان و مسیحیان وجود دارد. گاه مسلمانان در یک سوی رودخانه و مسیحیان در سوی دیگر آن سکونت دارند.
یکی از شهرهای مذهبی این کشور «تتهوو» است که مظاهر غیر دینی در آن بسیار کم‌رنگ‌اند. حتی در رستوران‌های این شهر مشروبات الکلی یافت نمی‌شود. علی‌رغم سال‌ها سلطۀ کمونیسم و تبلیغات مسیحیان، شهر تتهوو هم‌چنان جایگاه ویژه‌ای برای مسلمانان دارد. در کنار مساجد و تکایا، مکان‌هایی به نام «سماع‌خانه» برای پیروان فرقه‌های صوفی در نظر گرفته شده است.
ایالت خودمختار کوزوو
ایالت خودمختار کوزوو با مساحتی برابر با ۱۰،۸۸۷ کیلومتر مربع، در جنوب فدراسیون سابق یوگسلاوی و شمال غربی مقدونیه قرار دارد. این ایالت از جنوب غربی با آلبانی و از غرب با مونته‌نگرو هم‌مرز است.
کوزوو در قرون وسطی مرکز امپراتوری صربستان بود. به عقیدۀ مورخان آلبانیایی، این منطقه در سال ۱۲۹۷ هجری (معادل ۱۹۱۸ میلادی) با حمایت قدرت‌های بزرگ از آلبانی جدا شد. در سال ۱۳۸۹ میلادی، صربها در نبرد «پرندۀ سیاه» شکست سختی از قوای عثمانی متحمل شدند. در سال ۱۳۲۵ شمسی (۱۹۴۶ میلادی)، کوزوو به‌عنوان یک منطقۀ متمایز فرهنگی شناخته شد و در سال ۱۹۶۸ میلادی با تغییر قانون اساسی یوگسلاوی، به ایالتی خودمختار تبدیل گردید.
پس از جنگ جهانی دوم، این ایالت توسعۀ اقتصادی و فرهنگی قابل توجهی یافت و در زمان حکومت تیتو از آرامش نسبی برخوردار بود؛ اما با مرگ تیتو، آرامش از کوزوو رخت بربست. در سال ۱۹۸۷ میلادی، اسلوبودان میلوشویچ، رهبر صربستان، سیاستی سرسختانه علیه کوزوو اتخاذ کرد. در سال ۱۹۹۰ میلادی، دولت و پارلمان کوزوو از سوی صربها منحل اعلام شد. این اقدام به افزایش خشونت‌ها میان اهالی کوزوو و صربها انجامید.
در سال ۱۹۹۱ میلادی، مردم کوزوو در یک همه‌پرسی ناآرام، با ۹۸ درصد آرا به استقلال رأی مثبت دادند؛ اما صربستان این رفراندوم را غیرقانونی و مغایر قانون اساسی اعلام کرد.
کوزوو کوچک‌ترین و فقیرترین ایالت فدراسیون یوگسلاوی بود، اما از نظر نژادی و زبانی، پیوستگی زیادی با آلبانی داشت. ۷۵ درصد جمعیت کوزوو را مسلمانان تشکیل می‌دهند. براساس قانون اساسی یوگسلاوی که در سال ۱۹۷۴ میلادی تصویب شد، کوزوو با بیش از دو میلیون نفر جمعیت، خودمختاری داخلی پیدا کرد. امور ایالتی آن توسط انجمن‌های محلی و اهالی کوزوو اداره می‌شد. با این حال، در سال ۱۹۸۹ میلادی، صربها بدون توجه به آرای عمومی، شهر پریشتینا (مرکز حکومت کوزوو) را اشغال کرده و این ایالت را بخشی جدایی‌ناپذیر از خاک صربستان اعلام کردند.
مردم کوزوو از نظر نژادی، خود را نزدیک به آلبانی و مقدونیه می‌دانند و از نظر فرهنگی و مذهبی، بخشی از امت بزرگ اسلامی اروپا هستند. این منطقه بیش از هفت قرن تحت حکومت مسلمانان بود.[1]
تشکیلات اسلامی در کوزوو «مشیخت» نام دارد و فرقه‌های صوفی در آن فعال هستند. علاوه بر پریشتینا، شهر «پریزرن» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مردم مسلمان کوزوو از وضعیت نامساعدی رنج می‌برند. حقوق اولیۀ آن‌ها نقض شده و از شرکت در امور اداری محروم‌اند. ارتش و پلیس در اختیار اقلیت صرب است و در مراکز آموزشی و بیمارستان‌ها، متخصصین و اساتید صربی حضور دارند.
ایالت سنجاک
ایالت سنجاک میان دو جمهوری صربستان و مونته‌نگرو تقسیم شده و با بوسنی و هرزگوین نیز هم‌مرز است. این منطقه نیم میلیون نفر جمعیت دارد که ۷۰ درصد آنان مسلمان هستند. اغلب مردم سنجاک از نژاد بوسنیایی‌اند و این ناحیه در گذشته، بخشی از قلمرو بوسنی بوده که طی نبردهایی از آن جدا شده است.
مسلمانان سنجاک از وحدت و انسجام قابل توجهی برخوردارند. آنان با تشکیل مجلس اسلامی، نمایندگان خود را از شهرهای مختلف انتخاب کرده و به تشکیلات سیاسی خویش حالت پارلمانی بخشیده‌اند. با این حال، اهالی سنجاک تحت فشار شدید صربها قرار دارند.
یونان
جمهوری یونان با مساحت ۱۳۱,۹۵۷ کیلومتر مربع در جنوب شرقی اروپا و شبه‌جزیرۀ بالکان واقع شده است. این کشور کوهستانی از شبه‌جزیره و چندین جزیره تشکیل شده که توسط دریای اژه از ترکیه جدا می‌شود. آب‌وهوای آن کوهستانی و مدیترانه‌ای است و شهر آتن به‌عنوان مرکز حکومت آن شناخته می‌شود. یونان از ۵۳ ایالت تشکیل شده و ۹۶ درصد جمعیت آن از نژاد یونانی‌اند؛ مابقی از اقوام ترک، اسلاو، آلبانیایی و بلغاری تشکیل می‌شوند. زبان و خط رسمی یونانی است و اکثریت مردم این کشور پیرو مذهب مسیحی ارتدوکس هستند.
دانشمندان غربی نقش مسلمانان را در تقویت علوم یونانی تأیید کرده‌اند. به گفتۀ «ویل دورانت» در جلد ۱۱ کتاب تاریخ تمدن: «علمای عرب (مسلمانان) ریاضیات، طبیعیات، شیمی، هیئت و طب یونان را حفظ کرده و به کمال رساندند و میراث غنی‌شدۀ یونان را به اروپا انتقال دادند.» هم‌چنین، «دکتر ماکس میرهوف» می‌گوید: «هنگامی‌که دوران شکوفایی یونان پایان یافت، علوم مسلمانان همچون ماه تابانی تاریک‌ترین شب‌های قرون وسطی را روشن ساخت.»
در قرن چهارم میلادی، یونان بخشی از قلمرو روم شرقی بود. این منطقه تا اواسط قرن پانزدهم میلادی تحت فرمانروایی ۸۰ امپراتور قرار داشت. از اواسط قرن هفتم میلادی، بخش‌هایی از یونان تحت تهاجم مسلمانان قرار گرفت و با اضمحلال دولت روم شرقی، سرزمین کنونی یونان به تصرف امپراتوری عثمانی درآمد. حکومت عثمانی بر این منطقه تا قرن نوزدهم میلادی ادامه داشت.
یونانیان از آزادی مذهبی برخوردار بودند و حمایت عثمانی‌ها از جان و مال آنان سبب شد تا حکومت عثمانی را بر زمامداران مسیحی فاسد ترجیح دهند. نظام ارباب‌رعیتی، مالیات‌های سنگین و فشارهای اقتصادی حاکم بر جامعۀ یونان، مردم این کشور را واداشت تا به ارتش عثمانی بپیوندند. به همین دلیل، ارتش عثمانی در بسیاری از مناطق یونان با استقبال گرم مردم مواجه می‌شد.[2]
در دوران حکومت عثمانی، با تحریک روسیۀ تزاری، شورش‌هایی در یونان رخ داد که خونین‌ترین آن‌ها در سال ۱۷۷۰ میلادی بود. سرانجام، در سال ۱۸۳۲ میلادی، با دخالت فرانسه، انگلستان و روسیه، یونان از حکومت عثمانی جدا شده و حکومت پادشاهی در آن مستقر شد.
رفتار دولت یونان با مسلمانان، به‌ویژه از قرن نوزدهم، نامطلوب بوده است. در سال ۱۸۲۸ میلادی، ۳۵ درصد از جمعیت یونان مسلمان بودند، اما این رقم به‌مرور، به کمتر از ۱ درصد کاهش یافت. سرکوب و کشتار مسلمانان، به‌ویژه مسلمانان آلبانیایی‌تبار، به‌حدی شدید بود که منجر به زوال جمعیت آنان شد.
امروزه مسلمانان حدود ۳ درصد از جمعیت ۱۰ میلیونی یونان را تشکیل می‌دهند. این گروه عمدتاً از نژاد بلغاری و ترک هستند. بلغاری‌ها دامدار بوده و ترک‌ها به کشاورزی مشغول‌اند. مسلمانان عمدتاً در نواحی شرقی و شمالی کشور، در نزدیکی مرزهای بلغارستان، آلبانی و یوگسلاوی سابق سکونت دارند.
مسلمانان یونان از سال ۱۹۳۲ میلادی، با تأسیس «اتحادیۀ مجمع اسلامی»، تلاش کردند تا تشکیلات خود را قوام بخشند. با این حال، آنان هم‌چنان تحت فشار دولت مرکزی به‌سر می‌برند و با رنج و سختی‌های فراوان مواجه‌اند. ضمنا از ۷۰۰,۰۰۰ نفر جمعیت کشور قبرس، حدود ۲۰۰,۰۰۰ نفر مسلمان هستند. با این حال، در سرشماری سال ۱۷۹۰ میلادی، ۷۵ درصد جمعیت قبرس مسلمان بودند. طی استعمار بریتانیا، ترکیب جمعیتی این منطقه دگرگون شد.
مداخلۀ ترکیه در سال ۱۹۷۴ میلادی به مسلمانان قبرس امید تازه‌ای بخشید و ۳۴ درصد از کل جزیره به کنترل مسلمانان درآمد.
ادامه دارد…
[1]. پروفسور حمید مولانا، كوزو و صربها بدنبال یک قتلگاه دیگر، ص435، کیهان شماره: ۱۴۶۳۶.
[2]. سر توناس آرنولد، الدعوة الى الاسلام، ص ۲۳۱.
