نویسنده: سید مصلح الدین

نماز و جایگاه آن در اسلام (بخش هفتم)

اکتفاکردن به یکی از سه مورد فوق، نادانی و گمراهی است:
 زیرا انسان از جسم، عقل و قلب تشکیل یافته است و نمازی که در اسلام فرض شـده است، کامل‌ترین نماز است که در آن، طبیعت انسان با بخش­‌های اصلی و شعبه­‌های ویژه­‌اش به نمایش درآمده است و آن دسته از قانون­‌گذاران و عبادت‌­گذارانی که فقط حرکات ورزشی اکتفا کردند، مانند یهودیان در عصر کنونی، گمراه شدند و یا آن دسته از افرادی که تنها به تدبر و تفکر و مراقبه و اندیشیدن اکتفا کردند مانند برخی از صوفیان منحرف و حکما و فیلسوفان، ره­ گم کردند؛ همچنین آنانی که تنها به خشوع و رقت قلب و گریه و دعا و سرگشتگی در محبت و شوق اکتفا کردند مانند برخی از عابدان یا راهبانِ نادان و جاهل مسیحی، و یا برخی از کسانی که ادعای اسلام دارند، نیز به بی‌راهه رفته و گمراه شدند.
ساختار دقیق و حکیمانه‌ی نماز و نظام تربیتی معجزه‌­آسای آن:
حکمت الهی و شریعت ربانی نماز را با ریزبینی، دقت و ژرف­‌نگری فراوان تدارک دیده است، که در واقع جزو معجزات تشریعی و قانون‌­گذاری اسلام به شمار می‌­رود، تا هدف بندگی، اخلاص، فروتنی، تذلل خاک‌ساری، کمک خواستن و رازونیاز محقق شود و با الله تعالی ارتباط برقرار شده و یا این رابطه تجدید شود و پیوند با غیرالله بگسلد.
 نماز در حقیقت اعلام شورش و مخالفتی است با هر کسی که با الله تعالی در الوهیت یا ربوبیت یا بزرگی و عظمت یا در حکم و عبادت ستیز کرده و با زبان حال یا مقال به تضرع و فروتنی یا عبادت و خشوع برای خودش دعوت دهد و اعلان جنگی است با کسی که ادعا می­‌کند که او فرمانروا و صاحب امرونهی بوده و باید از او بیم داشته باشند. نماز مشروع شده است تا در جان­‌ها نیروی روحی جدید و ایمان تازه و ژرف، و در قلب نور و روشنایی به وجود آورد و به وسیله آن، انسان بتواند در مقابل فتنه‌­ها و فریبندگی‌­ها مقاومت کرده و در مقابل حوادث و مشکلات ایستادگی نماید و برحیله‌­های نفس و آسیب‌­ها و نقاط ضعف آن فایق آید.
فلسفه‌ی روی­گرداندن به طرف قبله در نماز و تأثیر آن:
نمازگذار فرمان داده شده است که در نماز رویش را به طرف کعبه بگرداند؛ خانه­‌ای کهن و قدیمی که برای یکتاپرستی و توحید الهی بنا شده است و به عبادت الله تعالی اختصاص یافته است؛ آن­‌هم در زمانی که خانه‌­ها،  معابد و پرستش‌­گاه‌­ها را در زمین برای غیرالله ساخته و در آن­‌ها سنگ­‌ها، صخره­‌ها، افلاک و اجرام آسمانی و معبودان ساخته و پرداخته‌ی تصور و خیال خویش را عبادت می‌کردند.[1]
بنابراین کعبه نخستین و تنهاترین خانه‌­ای است که به پرستش الله تعالی و دعوت به سوی او بنا شده است و نماد جاویدان و شعار جهانی توحید و یکتاپرستی است؛ چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: «إنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ»؛ (همانا نخستین خانه‌­ای که نهاده شده است برای عبادت مردم البته همان است که در مکه برکت داده شده و هدایتی است برای جهانیان.)[2]
خانه­‌ای است که آن را پدر انبیا، پیشوای یکتاپرستی و بنیان‌­گذار نخستین امت، ابراهیم خلیل­‌الله و فرزند بزرگوارش اسماعیل (علیه السلام) پایه‌­گذاری کرده‌­اند که خداوند متعال نیز در کتاب خود چنین به آن اشاره می‌کند: «وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتٍ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ رَبَّنَا وَاجَعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»؛ (و آنگاه که بالا می­‌برد ابراهیم پایه­‌ها را از خانه‌ی کعبه و نیز اسماعیل؛ می­‌گفتند: پروردگارا بپذیر از ما همانا تو خود آن شنوای دانایی. پروردگارا و قرار ده ما را دو فرمانبردار از خودت و از فرزندان ما نیز گروهی برای خود؛ و بنمای به ما آیین عبادی ما را و برگرد بر ما (از سر مهر) همانا تو خود آن بس توبه‌ ­پذیر مهربانی.)[3]
پایه­‌گذاری آن بر اساس مخالفت با پرستش غیر الله و فرمانبرداری از بت‌­ها که در آن روزگار مردمان به آن باور داشتند، بوده و اعلام جنگی علیه تمام آن‌­ها بود. خداوند متعال می‌فرماید: «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمُ»؛ (و آن­گاه که گفت ابراهیم: پروردگارا قرار ده این سرزمین را جای امن و دور دار من و فرزندان مرا از اینکه عبادت بکنیم بتان را. پروردگارا اینان گمراه کرده­‌اند بسیاری از مردمان را پس هر که پیروی کرد مرا پس همانا او از من است و هر که نافرمانی کند مرا پس همانا تو آمرزنده‌ی مهربانی.)[4]
از این­رو، اختصاص دادن کعبه به روی‌­گرداندن در بزرگ­ترین و گسترده­‌ترین عبادت؛ یعنی نماز؛ در واقع برآوردن شعار توحید و یکتاپرستی و اظهار موافقت با عقیده، دعوت، شعار و قبله حضرت ابراهیم (علیه السلام) و نسبت یافتن به او است.
«مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ»؛ (پیروی کنید آیین پدرتان ابراهیم را، او (خدا) نامید شما را تسلیم شوندگان.)[5]
شيخ الاسلام احمد بن عبدالرحیم دهلوی (رحمه الله) می­گوید: «چون کعبه جزو شعایر الهی است، تعظیم آن واجب است و بزرگ­‌ترین تعظیم این است که در بهترین حالات رو به آن نهاده شود. و روی‌آوردن به یک سمت مشخص جزو شعایر الهی است و به نمازگذار صفات فروتنی را می­‌نمایاند و برای او هیئت ایستادن بردگان در مقابل ارباب‌شان را یادآور می‌­شود. بنابرهمین امر، استقبال قبله در نماز شرط قرار داده شده است.»[6]
 این تشریع حکیمانه، اتحاد زیبا و بی­‌مانند رونهادن به یک سمت را به وجود آورده است و اثر بزرگ و ژرفی در اتحاد امت و اتحاد دل­‌ها و افکار دارد. همچنین تأثیر بسیار زیادی در اجتماع و توافق افکار و تمرکز همت‌­ها و گرایش پیدا کردن به یک سمت و سو دارد.
 شیخ الاسلام، احمد بن عبد الرحیم (رحمه الله) می‌­گوید: «روی گرداندن در نماز به طرفی که مخصوص الله تعالی است و تقرب جستن به سوی او و به دنبال رضای او بودن، ذهن را بیشتر متمرکز کرده و بر صفت فروتنی بیشتر وا می‌دارد و سبب حضور قلب بیشتری می­‌شود؛ زیرا که این عمل با سخن گفتن رو در رو با پادشاه مشابهت دارد.»[7]
و نیز می‌­گوید: «چون که متوجه گرداندن قلب، امری مخفی و پوشیده است، روی گرداندن چهره به سمت کعبه؛ که جزو شعایر الهی است؛ قائم­ مقام آن تعیین شده است. مانند وضو گرفتن و پوشیدن عورت و ترک رجز خوانی؛ زیرا چون تعظیم امر پنهانی است، هیئت‌­هایی که انسان هنگام تعظیم پادشاهان و مانند آنان بر خود لازم گردانده و آن­ها را تعظیم می‌­شمارد جهت این مرتعیین شده‌اند.»[8]
ادامه دارد…
[1] ـ مانند معبود «دوستی»، معبود «زیبائی، معبود «جنگ». و معبودان زن و مرد دیگری که یونانیان، سرخ­پوستان، آشوریان و مصریان باستان پرستش می­‌کردند.
[2] ـ سوره آل عمران، آیه:۹۶.
[3] ـ سوره بقره، آیه:۱۲۷ ـ ۱۲۸.
[4] ـ سوره ابراهیم، آیه:۳۵ ـ ۳۶.
[5] ـ سوره حج، آیه:۷۸.
[6] ـ حجة الله البالغة،ج۱، ص۳۶.
[7] ـ حجة الله البالغة، ج ۲، ص۲.
[8] ـ حجة الله البالغة، ج ۲، ص۷۳.
Share.
Leave A Reply

Exit mobile version