نویسنده: عبیدالله نیمروزی
روش امام ترمذی در جرح و تعدیل راویان
علمای حدیث برای بیان وضعیت راویان، از اصطلاحاتی استفاده می‌کردند که نشان می‌داد آیا حدیث آنان قابل قبول است یا خیر. این اصطلاحات که به «جرح و تعدیل» معروف است، شامل القاب تحسینی برای راویان قابل اعتماد و الفاظ تنقیصی برای راویان غیرقابل قبول بود. امام ترمذی، به‌عنوان یکی از بزرگان اهل حدیث، در کتاب جامع ترمذی روش خاصی را در این زمینه به کار برده است:
الف: الفاظ تعدیل
امام ترمذی برای توثیق راویان از عباراتی همچون: هو صدوق، مقارب الحدیث، ثقة، حافظ عند أهل الحدیث، هو عندی ثقة، لم یر بحدیثه بأساً، اثبت منه، مأمون فی الحدیث و غیره استفاده کرده است.
در باب ما جاء ان مفتاح الصلاة الطهور می‌گوید: «عبدالله بن محمد بن عقیل، هو صدوق وقد تکلم فیه بعض أهل العلم من قبل حفظه؛ وسمعت محمد بن إسماعیل یقول: کان أحمد بن حنبل وإسحاق بن إبراهیم والحمیدی یحتجون بحدیث عبدالله بن محمد بن عقیل. قال محمد وهو مقارب الحدیث»؛ ترجمه: «عبدالله بن محمد بن عقیل شخصی صدوق است. اگرچه برخی از علما در مورد حافظۀ او نقد کرده‌اند، اما امام ترمذی نقل می‌کند که امام بخاری از استادانش، مانند احمد بن حنبل، اسحاق بن ابراهیم و حمیدی شنیده است که آنان حدیث عبدالله را حجت می‌دانستند.»
در باب المضمضة والاستنشاق من کف واحد می‌گوید: «إنما ذکره خالد بن عبدالله وخالد ثقة، حافظ عند أهل الحدیث»؛ ترجمه: «این مطلب را خالد بن عبدالله نقل کرده است که نزد اهل حدیث، ثقه و حافظ شناخته می‌شود.»
در باب ما جاء فی التعجیل بالظهر دربارۀ حکیم بن جبیر می‌گوید: «قال یحیی: وروی له سفیان وزائدة ولم یر یحیی بحدیثه بأساً.» ترجمه: «یحیی می‌گوید که سفیان و زائده از حکیم بن جبیر روایت کرده‌اند و یحیی حدیث او را بی‌اشکال می‌داند.»
عبدالرحمن پسر ابی موالی، شیخ مدنی و فردی بااعتماد و ثقه است که سفیان از وی حدیثی را روایت کرده و نیز برخی از ائمه از او حدیث نقل نموده‌اند.
در باب «فی الرکعتین اذا جاء الرجل والامام یخطب»، امام ترمذی می‌گوید: «قال ابن عیینه: کان محمد بن عجلان ثقة مأموناً فی الحدیث»؛ یعنی: «ابن عیینه می‌گوید: محمد پسر عجلان، در حدیث، فردی ثقه و مورد اعتماد است.»
در باب «فی کراهیة البزاق فی المسجد»، آمده است: «وقال عبدالرحمن بن مهدی: اثبت اهل الکوفة منصور بن المعتمر»؛ «عبدالرحمن بن مهدی اظهار داشته که قابل‌اعتمادترین اهل کوفه، منصور پسر معتمر است.»
ب: الفاظ جرح
امام ترمذی در جامع ترمذی الفاظ متعددی برای جرح راویان ذکر کرده است که عبارتند از: «ضعیف عند اهل الحدیث»، «لیس اسناده بذاک القائم»، «کثیر الغلط»، «منکر الحدیث»، «لیس بالقوی عند اصحابنا»، «مجهول عند اهل الحدیث»، «ضعّفه من قبل حفظه فی الحدیث»، «قد تکلم فیه من قبل حفظه»، «هو غیر محفوظ»، «ضعیف ولیس بالحافظ»، «ترکه»، «وفی اسناده مقال» و «ذاهب الحدیث عند اصحابنا».
در باب «النهی عن البول قائماً» می‌گوید: «عبدالکریم بن ابی المخارق وهو ضعیف عند اهل الحدیث. ضعّفه ایوب السختیانی»؛ یعنی: «عبدالکریم نزد اهل حدیث فردی ضعیف بوده و ایوب السختیانی او را به ضعف متهم کرده است.»
در باب «ما جاء ان الاذنین من الرأس»، می‌گوید: «قال ابوعیسی هذا حدیث لیس اسناده بذاک القائم.»
در باب «ما جاء فی الوضوء ثلاثاً ثلاثاً»، آمده است: «شریک کثیر الغلط»؛ یعنی: «شریک غالباً دچار اشتباه می‌شده است.» در باب «فی النضح بعد الوضوء»، می‌گوید: «سفیان بن علی الهاشمی منکر الحدیث»؛ یعنی: «سفیان پسر علی، منکر الحدیث است.»
در باب «کراهیة الاسراف فی الوضوء»، می‌گوید: «وخارجة لیس بالقوی عند اصحابنا»؛ در باب «الوضوء بالنبیذ»، ذکر می‌کند: «وابوزید رجل مجهول عند اهل الحدیث.»
ادامه دارد…
By محمد فاتح