امر به معروف و نهی از منکر در همۀ ادیان به نوعی اهمیت داشته است، اما در دین اسلام علاوه بر آن‌که به آن تأکید شده از وظایف و کارهای اساسی این امت قرار داده شده است. این مطلب در آیات متعددی به گونه‌های مختلف آمده است که در اینجا به چند مورد اشاره می‌شود:
«وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ یدْعُونَ إِلَى الْخَیرِ وَیأْمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وَینْهَوْنَ عَن المُنكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ «و باید گروهی از شما باشد که به نیکی فرا بخوانند و به کار شایسته فرمان دهند و از کار ناپسند بازدارند و اینانند رستگاران.»
«كُنتُمْ خَیرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بالله»؛ «شما بهترین امتی هستید که برای مردم بیرون آورده شده‌اید (زیرا) به کار شایسته فرمان می‌دهید و از کار ناشایست باز می‌دارید و به خدا ایمان دارید.»
این آیه به دو مطلب اشاره دارد: 1. این امت بر سایر امت‌ها برتری دارد؛ 2. اساس برتری بر انجام وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر است؛ چنانکه این وظیفۀ آن‌حضرت صلى‌الله‌علیه‌وسلّم بوده است.
«الَّذِینَ إِنْ مَكَنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُور»؛ «کسانی‌که اگر در زمین به آنان تمکّن دهیم، نماز برپای دارند و زکات بپردازند و به کار پسندیده فرمان دهند و از کار ناپسند باز دارند. و سرانجامِ کارها خداراست.»
«كَانُوا لَا یتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُوا یفْعَلُونَ»؛ «یکدیگر را از کار زشتی که مرتکبش شدند باز نمی‌داشتند، قطعاً بدکاری بود که می‌کردند.»
امر به معروف و نهی از منکر از منظر سنت نبوی
تأکیدهای فراوانی در مورد امر به معروف و نهی از منکر از زبان پیامبر اکرم صلى‌الله‌علیه‌وسلّم نقل شده است. هم‌چنین آن‌حضرت صلى‌الله‌علیه‌وسلّم در مورد بی‌توجهی به این امر شدیداً هشدار داده است که به ذکر چند حدیث اینجا اکتفا می‌شود:
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ، قَبْلَ أَنْ تَدْعُوا فَلَا یسْتَجَابَ لَكُمْ»؛ حضرت عایشه رضی‌الله‌عنها می‌گوید: «از آن‌حضرت صلى‌الله‌علیه‌وسلّم شنیدم که فرمود: “امر به معروف و نهی از منکر بکنید قبل از این که دعا کنید و دعای‌تان مستجاب نشود.”»
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «وَالَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ لَتَأْمُرُنَّ بِالمَعْرُوفِ وَلَتَنْهَوُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ أَوْ لَیوشِكَنَّ اللهُ أَنْ یبْعَثَ عَلَیكُمْ عِقَابًا مِنْهُ ثُمَّ تَدْعُونَهُ فَلا یسْتَجَابُ لَكُمْ»؛ «سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، باید امر به معروف و نهی از منکر بکنید؛ در غیر این صورت نزدیک خواهد بود که خداوند عذاب خود را بر شما فرود آورد و آنگاه شما برای نجات خود به درگاه خدا دعا کنید و دعای شما مورد قبول واقع نگردد.»
امر به معروف وظیفۀ مسلمان
وظیفۀ امت اسلام از نصوص قرآن مجید و احادیث صحیح رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به وضوح ثابت است که امت مسلمان به پیروی از پیامبرش به‌سوی ملت‌های جهان مبعوث شده است. این امت به‌خاطر اجرای فریضۀ دعوت و تبلیغ و امر به معروف و نهى از منکر بهترین امت معرفی شده است: «كُنتُمْ خَیرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وتَنْهَوْنَ عَنِ المُنكَرِ»؛ «شما بهترین امتى هستید که برای (اصلاح) مردم بیرون شده‌اید؛ به کار خیر امر می‌کنید و از کار بد، نهی می‌نمایید.»
این آیه صراحتاً بیان می‌کند که امت مسلمان برای سایر امت‌ها پیدا شده و هدفش خدمت به همۀ جهانیان است. وظیفۀ این امت این است که دیگران را به‌سوی خیر و نیکی فراخواند و امر به معروف و نهی از منکر نماید؛ چنانکه اگر در انجام رسالتش کوتاهی کند، درواقع، از هدف زندگی‌اش دور شده است.
حکم امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر بر این امت فرض کفایه است که در هر زمان گروهی برای احیای این کار قیام نماید؛ اگر همۀ مسلمانان در این امر کوتاهی کردند، پس همگی گناهکار می‌شوند، اما اگر گروهی این وظیفه را انجام دادند، فرضیت از طرف همه ادا می‌شود. چنانکه الله متعال می‌فرماید: «وَلْتَكُن مِنكُم أُمَّةٌ یدْعُوْنَ إِلَى الخَیرِ وَ یأْمُرُونَ بِالمَعرُوفِ وَینْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ المُفلحون»؛ «باید گروهی از میان شما باشند که به نیکی امر کنند و از بدی باز دارند و همین‌ها رستگاران هستند.»
وجود چنین گروهی برای اصلاح و فلاح این امت و علاج مشکلات آن ضروری است. وظیفۀ این گروه در سه مورد خلاصه شده است:
