صله ارحام به معنای «ارتباط با خویشاوندان» اعم از سببی و نسبی است. یکی از عناصر مهم و کلیدی سبک زندگی سالم، ارتباط سالم و مؤثر با خویشاوندان است که از آن به «صلهرحم» تعبیر شده است؛ سنت حسنه‌ای که علی‌رغم اینکه در منابع مختلف به وفور و با تعابیر گوناگون بر رعایت آن تأکید و تصریح شده، بخصوص در جوامع امروزی مورد غفلت قرار گرفته است. درباره جایگاه صلهرحم در اندیشه‌ی اسلامی همین بس که از آنجا که «صله‌ارحام» از واجبات دینی بوده، قطع آن از امور حرام بشمار می‌رود. زندگی مدرن کنونی با رویکرد فردگرایانه و خودمدارانه میان نسل‌های یک خانواده‌ی هم‌خون و هم‌سرشت فاصله انداخته و غفلت از صلهرحم، این آموزه‌ی بزرگ اخلاقی و اسلامی را به دنبال داشته است. اسلام نسبت به صلهرحم و کمک و حمایت و محبت نسبت به خویشاوندان اهمیت فوق‌العاده‌ای قائل شده است و قطع‌رحم و بریدن رابطه از خویشان و بستگان را شدیداً نهی کرده است. قرآن کریم به صلهرحم سفارش می‌کند و آن را عمل صاحبان خرد می‌داند، و قطع‌رحم را به‌عنوان فسق و قاطع را فاسق می‌شمارد.
مقدمه
صله ارحام پیرامون رفت و آمد و ارتباط با خویشاوندان اعم از نسبی و سببی است، اما منظور از صله‌ای که ارتباط با او واجب و قطع آن حرام است، هر خویشاوند نسبی است که به خویشی معروف باشد، اگرچه نسب دوری داشته باشد و محرمیتی در میان نباشد. پس صلهرحم عبارت است از: نیکی کردن به خویشاوندان و هم‌دردی و کمک به آنان با جان و مال و هرچه از خیر است که در توان انسان باشد. خداوند رحمان در هنگام خلق رحم نام او را از نام خود گرفته و فرموده است: «هر که با تو پیوند برقرار کند، من با او پیوند برقرار خواهم کرد و هر که رابطه‌اش را با تو قطع کند، من نیز رابطه‌ام را با او قطع خواهم کرد.»
صلهرحم از سفارش شده‌های دین مبین اسلام است که اگر احیا شود، از بسیاری فسادهای اخلاقی و اجتماعی جلوگیری خواهد شد. اثرات فردی و اجتماعی این سنت الهی به حدی است که در صورت اجرا شدن، استحکام روابط فرد و خانواده و در نهایت جامعه را به دنبال خواهد داشت.
صلهرحم از راه‌هایی است که توسط آن می‌توان اصلاح و پیشرفت اجتماع عظیم جامعه انسانی را صورت داد. خداوند بزرگ که تمامی ابعاد وجود انسان و نیازهای او را در نظر داشته و انسان را فطرتاً فردی اجتماع‌گرا آفریده است، صلهرحم را نیز راهی برای پاسخگویی به نیاز فطری انسانی قرار داده تا به وسیله آن خود را به اجتماع متصل کند و از اثرات مادی و معنوی این فریضه الهی بهره‌مند شود.
مفهوم‌شناسی
صلهرحم از دو واژه «صِلِه» و «رَحِم» تشکیل شده است. «صله» به معنای پیوستن دو چیز است و «رَحِم» به معنی جای کودک در شکم مادر است. واژه رحم، در «صلهرحم» استعاره برای قرابت و خویشاوندی است. صلهرحم را به معنای ارتباط و دیدار با خویشاوندان و کمک به آن‌ها دانسته‌اند. برخی نیز تنها آن را به معنای احسان و نیکوکاری به خویشاوندان دانسته‌اند. برخی از نام‌ها و صفات خداوند مانند رحمان و رحیم از نظر واژگانی و معنایی با «رَحِم»، هم‌ریشه‌اند.
جایگاه و اهمیت صلهرحم (ارتباط با خویشاوندان)
اسلام، دوستی و محبت میان مسلمین غیر خویشاوند را در راس برنامه‌های خود گذاشته است، چه برسد به خویشاوندان و فامیل که شامل والدین، فرزندان، برادران، خواهران، کاکا، خاله، برادرزاده و خواهرزاده می‌شوند.
اگر خویشاوندان و فامیل‌ها با یکدیگر دوستی و محبت داشته باشند، چه نفعی به خدا و پیغمبر می‌رسد؟ یا اگر از یکدیگر جدا شوند، چه زیانی به آن‌ها می‌رسد؟ ولی خالق مهربان و پیغمبر خیرخواه و راهنمای دلسوز این مردم می‌خواهند به هر وسیله‌ای که ممکن است، این بشر به تکامل و سعادت واقعی برسد و رفاه، عزت و آسایش خود را در دنیا و آخرت تامین کند. لذا قطع‌رحم را از گناهان کبیره به حساب آورده‌اند تا با توبیخ و تهدید هم که شده، آن‌ها را بیدار و هوشیار کنند. صلهرحم از آموزه‌هایی است که مورد توجه خداوند متعال قرار گرفته است. سفارش به رعایت حرمت خویشاوندی و انفاق مالی به آن‌ها را در آیات متعددی از قرآن کریم می‌توان دید، چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید: «وَاتَّقُوا اللهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللهَ کانَ عَلَیکمْ رَقِیبًا»؛ ترجمه: «بترسید از خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می‌کنید و از قطع خویشاوندی‌ها پروا کنید که خدا مراقب شما است».
«وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ ذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا»؛ ترجمه: «به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم (به زبان) خوش سخن بگویید.»
«وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکمْ وَالسَّعَةِ أَن یؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَیٰ وَالْمَسَاکینَ وَ الْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللهِ»؛ ترجمه: «و سرمایه‌داران شما نباید از دادن (مال) به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران راه خدا دریغ ورزند.» و آیات متعدد دیگر.
تکرار یک موضوع در قرآن کریم نشان‌دهنده‌ی اهمیت آن است. بر اساس آیات قرآن کریم، در قیامت از انسان‌ها درباره‌ی صلهرحم سؤال خواهد شد. قرآن کریم همچنین قطع‌کننده‌ی رحم را لعنت‌شده دانسته و خداوند تهدید کرده که چشم و گوش او را از درک حقایق ناتوان می‌سازد.
By محمد فاتح