لازم به ذکر است که درود و سلام، هرچند به ظاهر دعایی خاص برای رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) در بارگاه الهی است، اما هدف از دعا برای دیگران، نفع رساندن به آن‌هاست و در این مورد نفعی به رسول اکرم (صلى الله عليه وسلم) نمی‌رسد. زیرا ایشان قطعاً نیازی به دعای ما ندارند؛ همان‌طور که پادشاهان نیازی به هدیه‌های فقرا و مساکین ندارند.
حق خداوند متعال بر ما بندگان این است که از طریق عبادت، حمد و تسبیح، بندگی و عبودیت خود را در برابر او ابراز کنیم. در این امر هیچ نفعی به خداوند نمی‌رسد؛ بلکه خود ما نیازمند این عبادت هستیم و نفع آن به ما بازمی‌گردد. همان‌طور که بیان شد، هدف از درود و سلام بر رسول اکرم (صلى الله عليه وسلم) نفع رساندن به ایشان نیست، بلکه برای نفع خودمان است؛ یعنی برای جلب رضای خداوند متعال، کسب ثواب آخرت و نزدیکی روحانی به رسول اکرم (صلى الله عليه وسلم) و بهره‌مندی از نگاه خاص ایشان.
این لطف و کرم ویژه‌ی خداوند است که درود و سلام ما را از طریق فرشتگان به رسول اکرم (صلى الله عليه وسلم) می‌رساند و گاهی اوقات این درود و سلام را مستقیماً در قبر مبارک ایشان می‌شنوند (همان‌طور که از احادیث آینده مشخص خواهد شد). همچنین به واسطه‌ی این درود و سلام، الطاف و عنایات و تکریم خداوند نسبت به رسول اکرم (صلى الله عليه وسلم) افزون‌تر می‌شود.
حکمت و فلسفه خاص درود و سلام
بزرگ‌ترین حکمت در تعیین درود و سلام، به منظور تقدیم هدیه‌ای از ارادت و محبت، وفاداری و نیازمندی، و سپاسگزاری به محضر انبیاء، به‌ویژه به محضر رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم)، است. این عمل به‌منظور قطع ریشه‌ی شرک، پس از خداوند متعال، به مقدس‌ترین موجودات، یعنی پیامبران، و از میان آنان به اکرم و افضل، خاتم النبیین، سیدنا حضرت محمد (صلی الله علیه وسلم) اختصاص دارد.
هرگاه دستور داده شده که برای آنان صلوات و سلام فرستاده شود، بدیهی است که ایشان نیز نیازمند رحمت و عنایت و نگاه کرم الهی هستند. حق و مقام عالی ایشان ایجاب می‌کند که در بارگاه الهی، بهترین دعاها برایشان مطرح شود و در این صورت، جایی برای شرک باقی نمی‌ماند. چه کرم و لطف بزرگی از سوی خداوند متعال است که این دستور به ما بندگان و امت‌ها داده شده است تا دعاگوی پیامبران، به‌ویژه دعاگوی رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) باشیم. هر کس دعاگوی این شخصیت‌های مقدس باشد، دیگر پرستش‌کننده‌ی هیچ مخلوقی نخواهد بود.
کثرت درود شريف وسيله قرب خصوصی در روز قیامت
عن ابن مسعود قال، قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم): «اولى الناس بى يَوْمَ الْقِيَامَةِ أكثرهُم عَلَى صلوة»؛ ترجمه: «از عبدالله بن مسعود (رضی الله عنه) روایت است که رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «روز قیامت نزدیک‌ترین فرد به من کسی است که بیش از دیگران بر من درود فرستاده است.»
یعنی در ضمن دارا بودن شرط اساسی ایمان، هر کس از امت من که بیش از دیگران بر من درود فرستد، در روز قیامت قرب خصوصی و ارتباط خاص من او را حاصل خواهد شد، خداوند توفیق حصول سعادت را عنایت کند.
عن رويفع بن ثابت أن رسول الله (صلی الله علیه وسلم) قال: «من صلى على محمد و قال اللهم أنزله المقعد المُقَرَّبَ عِندك يوم القيامة وَجَبَتْ لَهُ شفاعتی»؛ ترجمه: «از رویفع بن ثابت انصاری (رضی الله عنه) روایت است که رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: هر کس از امت من بر من درود فرستد و این دعا را بخواند: «اللهم انزله المقعد المقرب عندك يوم القيمة؛ بار الها حضرت محمد (صلی الله علیه وسلم) را در روز قیامت جایگاه ویژه‌ای نزد خود عطا کن» شفاعت من برای او واجب می‌شود.»
این حدیث را طبرانی در معجم کبیر روایت کرده و الفاظ آن چنین است: «من قال اللهم صل على محمد و انزله المقعد المقرب عندك يوم القيمة وجبت له شفاعتی». در این الفاظ صلوة و دعا به طرز بسیار مختصری ذکر شده‌اند.
رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) برای تمام امت خود إن‌شاءالله شفاعت خواهند کرد. ولی آن دسته از مسلمانانی که با این الفاظ بر ایشان درود فرستند و برای ایشان به بارگاه الهی دعا کنند، آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) شفاعت آنان را حق ویژه و خاصی بر خود بیان داشته‌اند و امید است که با اهتمام خاصی برای آنان در بارگاه الهی شفاعت کنند.
کلید حل مشکلات در کثرت درود
عن أبي بن كعب قال: «قُلْتُ: “يا رسول الله إِنِّى أَكْثِرُ الصَّلوةَ عَلَيْكَ فَكُمْ أَجْعَلُ لَكَ مِنْ صلوتى؟” قال: “ما شئت.” قلت: “الرُّبعَ” قال: “ما شئت، فإن زدت فَهُوَ خَيْرٌ لَكَ.” قلت: “النصف.” قال: “ما شئتَ، فَإِن زدت فهو خَيْرٌ لَكَ.” قلت: “فالثلثین.” قال: “ما شئت، فإن زدْتَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكَ.” قلت: “اَجْعَلُ لَكَ صَلوتِى كُلَّهَا.” قال: «اذا تُكفى هَمَّك و يكفرُ لَكَ ذنبك.”»
از ابی بن کعب (رضی الله عنه) روایت است که می‌گوید: «به محضر رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) عرض کردم که من می‌خواهم بر حضرت عالی درود فرستم. شما بفرمایید که از وقت دعای خودم چقدر برای صلوة شما اختصاص دهم؟ آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: “هر قدر که بخواهی.” من اظهار داشتم: “یک چهارم آن وقت را برای صلوة بر شما اختصاص می‌دهم.” آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: “هر قدر که بخواهی، و اگر بیشتر وقت صرف کنی برایت بهتر خواهد بود.” عرض کردم: “پس دو سوم وقت را اختصاص می‌دهم.” ایشان فرمودند: “هر قدر که بخواهی و اگر بیشتر از آن را صرف بکنی، برایت بهتر خواهد بود.” عرض کردم: “پس من تمام وقت دعایم را برای صلوة بر شما اختصاص می‌دهم.” آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: “اگر چنین کنی، تمام نیازها و هم و غم تو را خداوند متعال کفایت خواهد کرد و گناهان و خطای تو همگی بخشیده خواهد شد.”»
برای فهم مطلب حدیث آنچه نیاز به توضیح بود، در ترجمه بیان شد. اغلب شارحین نوشتهاند که در این حدیث منظور از «صلوة» دعا است که معنای اصلی صلوة است.
حضرت ابی بن کعب (رضی الله عنه) فردی بسیار دعاگو بود و دعاهای زیادی به بارگاه الهی می‌کرد. در دلش خطور کرد که مقداری از وقت خود را که صرف دعا برای خود می‌کند، به فرستادن صلوة بر آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) اختصاص دهد. به همین منظور، با رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) مشورت کرد که چقدر از وقت خود را به این امر اختصاص دهد. آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) تعیین وقت را از جانب خود مصلحت ندیدند و این موضوع را به رأی خود او واگذار کردند و فرمودند: هر چه بیشتر وقت صرف کنی، بهتر خواهد بود. در نهایت، او تصمیم گرفت که تمام وقتی را که صرف دعا برای خود می‌کند، به فرستادن صلوة و سلام بر آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) اختصاص دهد. بر این تصمیم، رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) به او مژده و نوید دادند که اگر چنین کند، تمام مسائل و اموری که برای آن‌ها دعا می‌کند، با فضل و کرم خداوند متعال خودبخود حل خواهند شد و گناهان و خطاهایی که از او سر زده است، نابود شده و بر آن‌ها مؤاخذه نخواهد شد.
By محمد فاتح