بدیهی است که مهربانی پدر به فرزند به گونهای خاص است و فرزند نمیتواند به همان صورت به پدر مهربانی کند. همچنین نوع مهربانی برادران نسبت به یکدیگر نیز متفاوت است. در اینجا خداوند متعال بر رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) درود میفرستد، که نشاندهندهی رحمت و شفقت اوست و فرشتگان نیز درود میفرستند. اما «صلوة»، «رحمت» و اکرام هر یک مطابق با شأن آن حضرت است. سپس به مؤمنان نیز دستور داده شده که شما هم صلوة و سلام بفرستید.
امام بخاری (رحمه الله) از ابوالعالیه نقل کرده که مقصود از فرستادن درود از سوی خداوند، تعریف و ستایش آن حضرت در برابر فرشتگان است، و درود فرشتگان دعای آنان به حساب میآید. از حضرت ابن عباس (رضی الله عنه) تفسیر «يصلون، يبركون» نقل شده که به معنای دعای برکت دادن است. حافظ ابن حجر (رحمه الله) میگوید: «این نظر موافق با نظر ابوالعالیه است، ولی خاصتر از آن نیز هست.» او در جایی دیگر برای صلوة چندین معنا بیان کرده و نوشته است: «نظر ابوالعالیه نزد من اولی است، یعنی مراد از صلوة الله، تعریف آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) در نزد فرشتگان و مراد از صلوة فرشتگان، طلب رحمت بیشتر از خداوند متعال است.
در حدیثی آمده است که وقتی این آیه نازل شد، صحابه کرام (رضی الله عنهم) پرسیدند: «یا رسول الله! روش سلام برای ما معلوم است، اما روش صلوة را برای ما بگویید». آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «روش صلوة این است که بگویید: اللهم صلی علی محمد و علی آل محمد». یعنی خداوند متعال به مؤمنان دستور داده که بر پیامبر صلوة بفرستند. آن حضرت روش آن را بیان کردند و گفتند که شما باید از خداوند بخواهید که رحمتهایش را بر نبی خود بیش از پیش نازل کند؛ زیرا رحمتهای او هیچ حدی ندارند. این نیز از عنایت اوست که ما بندگان عاجز و ناتوان را به خود منسوب میکند، بهگونهای که گویا ما آن رحمتها را فرستادهایم، حال آنکه در هر حال نازلکنندهی رحمت تنها اوست. هیچ بندهای توانایی ندارد که هدیهای شایستهی مقام خاتم پیامبران (صلی الله علیه وسلم) را به بارگاه او تقدیم کند.
حضرت شاه عبدالقادر (نورالله مرقده) مرقوم میدارد: درخواست فرستادن رحمت بر پیامبر و خاندان او، برکات و ثمرات زیادی دارد. و بر اثر این درخواست، رحمتهایی که شایستهی مقام وی باشد، بر وی نازل میشود. پس حالا هر کس هر مقدار که میخواهد به دست آورد. همچنین این درخواست ما از الله تعالی که «بارالها! تو رحمت خاص خود را بر ایشان فرود آور»، بیش از این ارزش و اهمیت دارد که ما از جانب خود هدیهای به محضر آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) ارسال کنیم.
يارب مدینه است این حرم کز خاکش آید بوی جان یا ساحت باغ ارم، یا عرضهی روض الجنان
علامه سخاوی (رحمه الله) در کتاب «قول بدیع» مینویسد: در کتاب «امیر مصطفی حنفی ترکمانی» مطلب مهمی مطرح شده است که اگر پرسیده شود حکمت این امر چیست که خداوند متعال به ما دستور داده تا درود بفرستیم و ما میگوییم «اللهم صلی علی محمد» و از خداوند میخواهیم که بر او درود بفرستد، به این معنا که در نماز به جای آنکه بگوییم «اصلی علی محمد»، «اللهم صلی علی محمد» میگوییم. پاسخ این اشکال چنین است که وجود مبارک آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) خالی از هر گونه عیب و نقص است، در حالی که وجود ما پر از عیب و نقص است. بنابراین، کسی که خود عیوب و نواقص دارد، باید کسی را که از آن پاک است مدح و ستایش کند. از این رو، ما از خداوند متعال درخواست میکنیم که بر رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) صلوة فرستد تا این صلوة از جانب رب پاکی بر نبی پاکش باشد.
علامه سخاوی (رحمه الله) از امام زین العابدین (رحمه الله) نقل کردهاند که کثرت فرستادن درود بر رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) نشانی و شعار اهل سنت است.
علامه زرقانی (رحمه الله) در شرح مواهب مینویسد: «هدف از درود، تقرب به بارگاه الهی از طریق اطاعت از حکم او و ادای برخی از حقوق آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) است که بر ما دارند.» حافظ عزالدین بن عبدالسلام (رحمه الله) میگوید: «درود ما بر آن حضرت سفارش نیست؛ زیرا شایستگی سفارش برای ایشان را نداریم». اما نکته این است که خداوند متعال به ما فرمان داده که پاداش احسان محسن را بدهیم و هیچ محسنی بزرگتر از آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) نیست. از آنجا که ما قادر به دادن پاداش احسان آن حضرت نیستیم، از خداوند متعال درخواست میکنیم که مطابق شأن خود از جانب ما پاداش ایشان را عطا فرماید. به همین دلیل، علما نوشتهاند که خواندن درود واجب است؛ زیرا در آیهی مذکور به خواندن درود دستور داده شده است.
در یک روایت از حضرت عبدالله بن عمرو (رضی الله عنه) نقل شده که هر کس یک بار بر حضرت محمد (صلی الله علیه وسلم) درود بفرستد، خداوند متعال و فرشتگانش هفتاد بار بر او درود (رحمت) میفرستند. در اینجا نکتهای مهم وجود دارد و آن اینکه اگر دربارهی پاداش اعمال، پاداشهای مختلف به صورت کم و زیاد بیان شده است، برخی از علما بر این باورند که با توجه به الطاف و عنایات روزافزون خداوند متعال به امت محمدیه، روایاتی که پاداشهای بیشتری را ذکر کردهاند، مربوط به زمانهای بعدی هستند. به این معنا که خداوند ابتدا نوید ده پاداش و سپس نوید هفتاد پاداش را داده است.
پاداش درود فرستادن بر پیامبر (صلی الله علیه وسلم)
عَنْ أَنَسٍ، أَنَّ النَّبِيَّ (صلی الله علیه وسلم) قَالَ: «مَنْ ذُكِرْتُ عِندَهُ فَلْيُصَلِّ عَلَيَّ وَمَنْ صَلَّى عَلَيَّ مَرَّةً صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ عَشْرًا». در روایتی دیگر آمده است: «مَنْ صَلَّى عَلَيَّ صَلَاةً وَاحِدَةً صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ عَشْرَ صَلَوَاتٍ وَحَطَّ عَنْهُ عَشْرَ سَيِّئاتٍ وَرَفَعَهُ بِهَا عَشْرَ دَرَجاتٍ». یعنی رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «هر کس نام من را بشنود، باید بر من درود بفرستد. و هر کس یک بار بر من درود بفرستد، خداوند ده بار بر او درود میفرستد، ده گناه او را میبخشد و ده مرتبه به مقام او میافزاید.»
علامه منذری (رحمه الله) نیز این مطلب را از طریق براء نقل کرده و در آنجا ذکر شده که به اندازهی آزاد کردن ده غلام، ثواب برای او ثبت میشود. همچنین از طبرانی نقل شده است که «هر کس بر من یک درود بفرستد، خداوند بر پیشانی او عبارت «براءة من النفاق و براءة من النار» را مینویسد؛ بدین معنا که این شخص از نفاق و آتش دوزخ دور است و در روز قیامت با شهیدان محشور خواهد شد.»
علامه سخاوی (رحمه الله) از حضرت ابو هریره (رضی الله عنه) نقل کردهاند که آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «هر کس بر من ده بار درود بفرستد، خداوند تعالی هزار بار بر وی درود میفرستد و هر کس با شوق و عشق بیشتری بر من درود بفرستد، من در روز قیامت برای او شفیع و گواه خواهم بود.»
از حضرت عبدالرحمن بن عوف (رضی الله عنه) نیز با عبارات مختلف نقل شده که از چهار یا پنج نفر از ما، یک نفر همیشه در محضر آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) حضور داشت تا اگر کاری پیش آید، آن را انجام دهد. یک بار رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) به باغی تشریف بردند و من نیز پشت سر ایشان رفتم. آن حضرت در آنجا نماز خواندند و سجده را به قدری طولانی کردند که در اندیشه فرو رفتم که شاید روح آن حضرت به ملکوت اعلی پیوسته است. از این تصور شروع به گریه کردم و نزدیک آن حضرت رفتم. وقتی آن حضرت از سجده فارغ شدند، پرسیدند: «عبدالرحمن، چه خبر است؟» عرض کردم: «یا رسول الله! شما به قدری سجده را طولانی کردید که من بیمناک شدم مبادا روح گرامی شما به ملکوت اعلی پرواز کرده باشد.» پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «خداوند تعالی بر امت من لطف و عنایت خاصی کرده و من به شکرانهی آن سجدهی طولانی به جا آوردم. آن عنایت این است که خداوند فرمودند: هر کس بر من یک بار درود بفرستد، خداوند برایش ده نیکی خواهد نوشت و ده گناه از گناهان او را عفو خواهد کرد.»
در روایتی دیگر از همین داستان آمده است که رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) پرسیدند: «عبدالرحمن، چه خبر است؟» من اندیشه و پندار خود را بیان کردم. آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «حالا جبرئیل نزد من آمد و به من گفت: آیا از این ارشاد خرسند نیستی که خداوند فرمودند: هر کس بر شما درود بفرستد، من بر او درود میفرستم و هر کس بر شما سلام بفرستد، من بر او سلام میفرستم.»
