اسلام به عنوان دینی جهان‌شمول، با هدف به ارمغان آوردن سعادت و خوشبختی برای کل بشریت آمده است و تا قیامت به عنوان دینی کامل و جامع، پاسخگوی نیازها و مسائل انسان‌ها خواهد بود. این دین مقدس، همواره مسلمانان را به سوی مسیرهایی هدایت می‌کند که به سعادت و خوشبختی منتهی می‌شود.
یکی از مهم‌ترین عواملی که به زندگی شاداب و پرنشاط کمک می‌کند، ورزش است. با مطالعه و بررسی قرآن کریم و احادیث گران‌بهای پیامبر اسلام (صلی الله علیه وسلم)، می‌بینیم که خداوند متعال مسلمانان را به آماده‌سازی قوت جسمی، معنوی و مادی تشویق و ترغیب کرده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ» (الأنفال، ۶۰)؛ ترجمه: «و برای رویارویی با دشمنان، هر چه در توان دارید از نیرو و اسب‌های زین‌شده آماده کنید تا با آن‌ها دشمن خدا و دشمنان خود را بترسانید.»
اگر مسلمانی از نظر جسمی، معنوی و مادی ضعیف باشد، چگونه می‌تواند در برابر دشمنان خود و دشمنان خداوند مقاومت کند؟ بنابراین، ضروری است که مسلمانان جسم خود را با ورزش‌های متنوع آماده سازند. اسلام، پیروان قوی با تن سالم را ترجیح می‌دهد؛ زیرا فرد ضعیف و ناتوان قادر به انجام کارهای مهم نیست. انسان سالم می‌تواند عباداتی مانند نماز، روزه، جهاد و سایر عبادات را بهتر انجام دهد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) در حدیثی فضیلت مؤمن قوی را بیان می‌کنند و می‌فرماید: «الْمُؤْمِنُ الْقَوِىُّ خَيْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللهِ مِنَ الْمُؤْمِنِ الضَّعِيفِ»؛ ترجمه: «مؤمن قوی نزد خدا بهتر و محبوب‌تر از مؤمن ضعیف است.» (صحیح مسلم)
چه زیباست که جوانان ما قوی، تندرست و سالم باشند. این امر، بدون ورزش مستمر و برنامه‌ریزی شده ممکن نیست. خداوند متعال به این مسئله اشاره کرده و می‌فرماید: «وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى»؛ ترجمه: «و انسان چیزی جز دستاورد سعی و تلاش خویش ندارد.» (النجم، ۳۹)
تأثیر ورزش بر صحت جسمانی و روانی افراد جامعه
جامعه‌ای شاداب و پرنشاط، متشکل از افرادی است که از سلامت جسمی و روحی برخوردارند. ورزش به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر سلامت کلی، برای ارتقاء کیفیت زندگی افراد ضروری است. دانشمندان و پزشکان متخصص، فواید بی‌شماری را برای ورزش شناسایی کرده‌اند که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. بهبود خلق و خو: ورزش باعث ترشح مواد شیمیایی در مغز می‌شود که احساس شادی، راحتی و آرامش را تقویت می‌کند.
۲. افزایش حافظه و مهارت‌های ذهنی: ورزش به بهبود حافظه کمک کرده و مهارت‌های ذهنی مانند تفکر، ادراک، یادگیری و بازیابی اطلاعات را تقویت می‌نماید، به‌خصوص در افزایش سن.
۳. کاهش استرس و افسردگی: ورزش می‌تواند به کاهش استرس و احساس افسردگی و تنش کمک کند، اگرچه برای فهم دقیق‌ترِ رابطه بین ورزش و افسردگی به تحقیقات بیشتری نیاز است.
۴. بهبود کیفیت خواب: فعالیت بدنی به خوابیدن سریع‌تر و عمیق‌تر کمک کرده و برای تحریک توانایی‌های ذهنی در روز بعد مفید است.
۵. حفظ وزن سالم: ورزش در حفظ وزن سالم مؤثر است و از چاقی پیشگیری می‌کند.
۶. افزایش اعتماد به نفس: ورزش به تقویت عزت نفس، استقامت، اندیشه‌ی مثبت و انرژی کمک کرده و به افراد کمک می‌کند تا در فعالیت‌های مختلف موفق‌تر باشند.
۷. سلامت قلب و ریه: ورزش به حفظ و بهبود سلامت قلب، ریه‌ها و رگ‌های خونی کمک می‌کند. فعالیت بدنی منظم در پیشگیری از بیماری‌های قلبی، از جمله بیماری عروق کرونر، بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
۸. سلامت اسکلتی عضلانی: ورزش به حفظ سلامت استخوان‌ها، مفاصل و ماهیچه‌ها کمک می‌کند و در ساخت استخوان‌ها و عضلات، به‌ویژه در کودکان، نقش دارد.
۹. تقویت سلامت روان: ورزش در افزایش سلامت روانی افرادی که با اختلالات روانی دست و پنجه نرم می‌کنند نقش مهمی دارد و می‌تواند به عنوان یک روش درمانی مکمل مورد استفاده قرار گیرد. ورزش بخصوص برای کسانی که از افسردگی و از دست دادن عزت نفس رنج می‌برند، مفید است و همچنین می‌تواند خطر زوال شناختی را با افزایش سن کاهش دهد و در کاهش اضطراب در نوجوانان مؤثر باشد.
ورزش فواید بی‌شماری برای سلامت جسم و روان دارد که در این مقاله نمی‌توان همه‌ی آن‌ها را برشمرد. اسلام به طور کلی افراد را به انجام فعالیت‌های ورزشی تشویق می‌کند؛ زیرا فواید زیادی برای سلامت جسمی و روحی دارد.
ابن عمر (رضی الله عنه) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) نقل کرده است که فرمودند: «عَلِّمُوا أَبْنَاءَكُمُ السِّبَاحَةَ وَالرَّمْيَ»؛ ترجمه: «به فرزندان تان شنا و تیراندازی را بیاموزید!» (بیهقی، شعب الایمان)
پیامبر عزیز اسلام (صلی الله علیه وسلم) خود به ورزش علاقه‌مند بودند، به طوری که با مادر مؤمنان، حضرت عایشه صدیقه طاهره (رضی الله عنها) مسابقه‌ی دوندگی برگزار کردند که گاهی پیامبر پیشی می‌گرفتند و گاهی مادر مؤمنان. (ابو داود)
همچنین، پیامبر (صلی الله علیه وسلم) اصحاب خود را به ورزش کردن تشویق و ترغیب می‌کردند. در حدیثی که سلمه (رضی الله عنه) روایت کرده است، رسول الله (صلی الله علیه وسلم) به چند نفر از قبیله‌ی بنی اسلم برخوردند و به آن‌ها فرمودند: «ارموا بني إسماعيل فإن أباكم كان رامياً»؛ ترجمه: «تیراندازی کنید، ای فرزندان اسماعیل، چرا که پدر شما، حضرت اسماعیل، تیرانداز بود.»
امام نسائی (رحمه الله) حدیثی را روایت می‌کند که پیامبر اسلام (صل الله علیه وسلم)، فرمودند: «كُلُّ شَيْءٍ لَيْسَ مِنْ ذِكْرِ اللهِ فَهُوَ لَعِبٌ، إِلَّا أَرْبَعَةٌ: مُلَاعَبَةُ الرَّجُلِ امْرَأَتَهُ، وَتَأْدِيبُ الرَّجُلِ فَرَسَهُ، وَمَشْيُ الرَّجُلِ بَيْنَ الْغَرَضَيْنِ، وَتَعَلُّمُ الرَّجُلِ السَّبَّاحَةَ»؛ ترجمه: «هر آن چیزی که در ذکر و یاد خدا نباشد، بی‌فایده و بازی است، مگر چهار چیز: ۱. شوخی و بازی کردن شوهر با زنش؛ ۲. تربیت اسب توسط مرد؛ ۳. راه رفتن مرد بین دو هدف؛ و ۴. یاد دادن شنا به دیگران.»
از این حدیث و دیگر احادیث زیبای آن حضرت (صل الله علیه وسلم)، به وضاحت ثابت می‌شود که دین اسلام و پیامبر نازنینش چقدر به ورزش و سلامت روحی و جسمی انسان‌ها ارج نهاده‌اند.
خلاصه اینکه، اسلام عزیز هرگز با چیزی که به نفع انسان‌ها باشد مخالفت نکرده است، مگر اینکه حد و حدود و ضوابطی را تعیین کرده باشد. ورزش کردن عملی مباح است و برخی از ورزش‌ها تا درجه‌ی استحباب دارند، مانند تیراندازی و اسب‌سواری. اما نباید به قول دکتر یوسف قرضاوی (رحمه الله) در هیچ چیزی غلو شود. ورزش خوب است، عملی پسندیده، جائز و بلا اشکالی است، اما نباید از حد شرعی خود تجاوز کند.
نکاتی که باید در هنگام ورزش رعایت گردد
۱. پوشش متواضعانه: هنگام ورزش، پوشیدن لباس‌هایی که عورت را پوشانده و متناسب با شئونات اسلامی باشد، ضروری است. بهانه‌ی ورزش نباید به آشکار شدن عورت منجر شود.
۲. اولویت عبادات: ورزش نباید مانع انجام به‌موقع نماز و سایر فرایض دینی شود. ورزشکاران باید مراقب باشند که ورزش موجب غفلت از عبادات و نماز نشود و حرمت روزه را نشکند.
۳. جدایی جنسیت‌ها: هنگام ورزش، باید از اختلاط بین زنان و مردان خودداری شود. زنان و مردان باید در مکان‌های جداگانه و مناسب ورزش کنند.
۴. خودداری از کسب درآمد غیرقانونی: از مسابقات ورزشی نباید به عنوان وسیله‌ای برای کسب درآمد غیرقانونی مانند شرط‌بندی و قمار استفاده شود.
۵. رعایت حقوق حیوانات: آسیب رساندن عمدی به حیوانات، مانند استفاده از پرندگان به عنوان هدف برای تیراندازی یا شکنجه حیوانات برای سرگرمی مانند گاوبازی، ممنوع است.
۶. امنیت و سلامت: ورزش باید به گونه‌ای باشد که امنیت و سلامت انسان‌ها را به خطر نیندازد و مشروع باشد.
در عصر پیشرفت تکنولوژی و شهرنشینی، با توجه به آلودگی‌های ناشی از کارخانه‌ها و خودروها، مراقبت از سلامتی بیش از پیش اهمیت دارد. لذا، ورزش‌هایی که با اصول دینی سازگار هستند می‌توانند به حفظ سلامت جامعه کمک کنند و موجب ایجاد جامعه‌ای ورزش‌کار، ورزش‌دوست و تندرست شوند.
By محمد فاتح