اصول استفاده از فضای مجازی (بخش دوم و پایانی)

نگارنده: مصطفی توکلی

راهکارهای اخلاقی برای استفاده صحیح از فضای مجازی

1. تقویت بنیان‌های آموزشی و تربیتی بر مبنای اخلاق دینی

یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مواجهه با چالش‌های فضای مجازی، پرورش افراد با اساس اخلاق اسلامی است. این رویکرد به افراد کمک می‌کند تا از درون به خودکنترلی دست یابند و از رفتارهای ناشایست پرهیز کنند. قرآن کریم بر این اصل تأکید دارد و تزکیه‌ی نفوس و تربیت انسان‌ها را از جمله اهداف بعثت پیامبران می‌داند، همانطور که در سوره‌ی جمعه آیه ۲ و سوره‌ی بقره آیه ۱۵۱ به تربیت و پاکسازی اخلاقی اشاره شده است.

2. افزایش هزینه‌های رفتارهای ناهنجار و بداخلاقی در جامعه

این راهکار به مدیریت دقیق‌تر دسترسی‌های اینترنتی اشاره دارد. مقصود این است که دسترسی به محتوای غیراخلاقی و نامناسب باید با محدودیت‌ها و هزینه‌های بیشتری همراه باشد. این شامل اقداماتی می‌شود که کاربران را به صرف زمان و هزینه مالی بیشتر برای دستیابی به محتوای نامناسب وادار کند، و در نتیجه، آن‌ها را تحت نظارت هوشمندانه‌تری قرار دهد.

3. ترویج فرهنگ صحیح استفاده از اینترنت

به دلیل کمبود سواد دیجیتال و فاصله‌ی فرهنگی، اینترنت هنوز توانایی‌های خود را در جامعه‌ی ما به طور کامل به کار نگرفته است. متخصصان و دلسوزان فرهنگی باید با استفاده از انتشار مقالات، تألیف و ترجمه کتاب‌های مفید و به‌روز، به آموزش چگونگی استفاده مؤثر از فضای مجازی بپردازند. هدف این است که کاربران را با وب‌سایت‌های مفید و آموزشی و فواید ارتباطات دیجیتال آشنا کنند.

4. مداخله‌ی فعالانه‌ی والدین

خانواده به عنوان اولین محیط در پیشگیری از آسیب‌ها، نقش مهمی دارد. آموزش والدین درباره‌ی خطرات و فواید فضای مجازی می‌تواند به کاهش مخاطرات کمک کند. والدین باید یاد بگیرند چگونه در مورد محتوایی که فرزندانشان مشاهده می‌کنند، تصمیم‌گیری کنند و در صورت برخورد با محتوای نامناسب چه واکنشی نشان دهند تا اثرات منفی آن به حداقل برسد. حضور و همراهی والدین در زمان استفاده فرزندان از اینترنت امری ضروری است.

5. ترویج تدابیر کاربری صحیح

آموزش و تقویت حس مسئولیت‌پذیری در کودکان و نوجوانان برای انتخاب گزینه‌های سالم در استفاده از اینترنت ضروری است. با این روش، آن‌ها مهارت‌های لازم برای مواجهه با مسائل مختلف فضای سایبری را یاد می‌گیرند و توانایی انتخاب گزینه‌های مناسب را در شرایط مختلف کسب می‌کنند.

6. واکنش مناسب به گزارش‌های کاربران جوان

مهم است که کودکان و نوجوانان بدانند در صورت مواجهه با محتوای نامناسب، باید این موارد را به والدین یا مربیان گزارش دهند و برای راهنمایی درخواست کمک کنند. والدین و مربیان نباید با تنبیه یا مجازات به این گزارش‌ها واکنش نشان دهند؛ زیرا واکنش‌های نادرست می‌تواند پیامدهای منفی به دنبال داشته باشد. باید فضایی امن و بدون ترس از تنبیه برای بیان این مشکلات فراهم شود.

7. تشویق و ترغیب استفاده‌ی مثبت

جوانانی که از جنبه‌های مثبت اینترنت استفاده می‌کنند باید مورد تشویق و ترغیب قرار گیرند تا این رفتار مثبت در آن‌ها تقویت شود و در دفعات بعدی نیز ادامه یابد.

8. تقویت بُعد روانشناختی اخلاق

ارزش‌های اخلاقی به عنوان جزئی فطری و جذاب برای انسان، باید در فضای مجازی نیز مورد توجه قرار گیرند. برقراری ارتباط میان جنبه‌های اخلاقی و روانشناختی در استفاده از فضای مجازی ضروری است. هر محتوایی که می‌خواهیم مورد استفاده قرار دهیم، باید ابتدا با دقت و تفکر بررسی کنیم که آیا این محتوا به نفع ماست یا به ضرر ما.

تفکر و تدبر

تداخل فضای واقعی و مجازی آن‌ها را به یکدیگر نزدیک کرده است؛ همانطور که بسیاری در دنیای واقعی بدون تعقل عمل می‌کنند، در دنیای مجازی نیز افراد زیادی هستند که به خود نمی‌اندیشند. با این حال، استفاده از فضای مجازی با هدف کسب دانش می‌تواند بسیار سودمند باشد.

پس بیایید ارزش وقت خود را بدانیم. تا چه زمانی باید اوقات خود را به تماشای فیلم‌ها، سریال‌ها و پیگیری گروه‌ها و کانال‌های اینترنتی اختصاص دهیم؟ به عنوان سرگرمی، شاید این کار مشکلی نداشته باشد؛ اما کسی که زندگی خود را به این امور واگذار کرده، آیا می‌تواند صادقانه بگوید فقط برای تفریح به این فعالیت‌ها می‌پردازد؟ زندگی انسان یک داستان تکرار نشدنی است و فرصتی برای بازگشت ندارد. بیایید با هوشیاری و زیرکی عمل کنیم و بدانیم و در نظر بگیریم که زمانی که صرف امور بی‌معنی می‌کنیم، بخشی از عمر ماست. آیا آنچه در مقابل زمان صرف شده به دست می‌آوریم، ارزش آن را دارد یا خیر؟

موفقیت در کنترل ماست، تاریخ به ما نشان داده و اثبات کرده است که هر زمانی که جوانان، هر تعداد که باشند، متحد و همدل شده و تصمیمی سازنده گرفته‌اند، بی‌شک تحولی بزرگ در جامعه ایجاد کرده و میراثی ماندگار به جای گذاشته‌اند.

راهنمای بهره‌وری از فضای مجازی و تلفن‌های همراه

۱. تخصیص زمان معین برای استفاده از موبایل؛

۲. نادیده گرفتن تبلیغات و محتوای بی‌ربط؛

۳. خروج از صفحات بلااستفاده و حذف افراد نامرتبط؛

۴. پیروی از منابع آموزشی و کانال‌های مفید؛

۵. نظارت بر استفاده فرزندان از اینترنت با رعایت اصول تربیتی؛

۶. تعیین زمان مخصوص برای دسترسی فرزندان به اینترنت؛

۷. استفاده از اینترنت در فضاهای عمومی به جای اماکن خصوصی؛

۸. ترغیب فرزندان به بهره‌گیری از برنامه‌های سازنده؛

۹. حفظ ارتباط با خویشاوندان و تقویت صله رحم؛

۱۰. استحکام باورهای دینی و یادآوری نظارت الهی؛

۱۱. اجتناب از اشتراک‌گذاری تصاویر و اطلاعات شخصی در اینترنت؛

۱۲. مقرر کردن زمان خاص برای خواب و قطع دسترسی به اینترنت؛

۱۳. افزایش دعا و توسل به خدا برای حفظ از فتنه‌ها.

مغز ما جایگاه زباله‌ها نیست، بلکه باید با دقت به محتوایی که درون آن می‌گذاریم توجه کنیم. همان‌طور که به کیفیت غذایی که می‌خوریم اهمیت می‌دهیم، باید به اطلاعاتی که به ذهنمان تغذیه می‌کنیم نیز توجه نماییم. غذاهای سالم بدن را تندرست و قوی نگه می‌دارند، در حالی که اطلاعات مفید ذهن را رشد می‌دهند. مصرف غذاهای بی‌کیفیت و فاسد، سلامتی را به خطر می‌اندازد و همچنین پر کردن ذهن با اطلاعات بی‌ارزش، توانایی‌های ذهنی را تضعیف می‌کند.

اجتناب از خواندن اخبار بی‌ارزش

در دنیای امروز، سیل اخبار مختلف می‌تواند ذهن را اشغال کند، اما بسیاری از این اخبار نه تنها به ما مرتبط نیستند بلکه تأثیر منفی نیز بر روان ما می‌گذارند. خبرهایی مانند جزئیات قتل‌ها یا حوادث ناگوار ممکن است تصاویر ناخوشایندی در ذهن ما ایجاد کنند. به جای اینکه وقت خود را صرف این‌گونه اخبار کنیم، بهتر است به سمت کتاب‌های سازنده و مطالعات هدفمند و مفید روی آوریم.

نتیجه‌گیری

باید پذیرفت که جهان در حال تغییر و پیشرفت است و ما نمی‌توانیم جلوی پیشرفت تکنولوژی را بگیریم. در عوض، ما باید با درک درست و جامع از فرصت‌ها و تهدیدهایی که اینترنت، گوشی‌های هوشمند و دیگر ابزارهای نوین به همراه دارند، بهره‌برداری کنیم. امت اسلامی به‌عنوان امتی معتدل و میانه‌رو، باید با ارائه‌ی راهکارهایی عاقلانه و سازنده، استفاده‌ی بهینه و مثبت از این امکانات را ترویج دهد و افراد را از منافع و مضرات این ابزارهای جدید آگاه سازد.

منابع و مآخذ

۱. قرآن کریم.

۲- رودی، محمدمکفی، باید و نبایدهای فضای مجازی، تربت جام، شیخ‌الاسلام احمدجام، چاپ اول،۱۳۹۶هـ ش.

۳. دهخدا علی اکبر، فرهنگ دهخدا، چاپ افست لگشن۱۳۳۰ش.

۴- مجله ندای اسلام،۱۵ (مقاله جوانان و مشکلات آنان، مفتی محمدقاسم قاسمی).

۵- لسان، مصطفی، حقوق فضای مجازی، با فرمت پی دی اف

۶- ماهنامه معرفت۲۴۸(چگونه از فضای مجازی استفاده کنیم؟،خدیجه معتصم).

بخش قبلی | پایان